ب دەرکەتنا بەشار ئەسەد د 8 کانوونا پێشین دە ژ سووریێ و تێکەتنا ئۆپۆزسیۆنێ بۆ شامێ، قۆناغەکە نوو ل رۆژھلاتا ناڤین دەست پێ کر. د کریزا رۆژھلاتا ناڤین دە کو ب داگیرکرنا کووەیتێ ژ ئالیێ سەدام حوسێن ڤە د تەباخا 1990 دە دەرکەت ھۆلێ، ھەتا نھا ئەڤ گورانکاری بەردەوام دکن. داگیرکرنا کووەیتێ، بوویەرێن 11 ئیلۆنێ ل ئەمەریکا، تێکچوونا رەژیما سەدام د نیسانا 2003 دە و بھارا عەرەبی ژ گاڤا ھەری گرینگا ڤێ پرۆسەیێ بوون. و تێکچوونا رەژیما ئەسەد ژی یەک ژ بلندترین قۆناغێن ڤێ پرۆسەیێ یە.
سەرۆک بارزانی د تێکچوونا ھەردو رەژیمێن داگیرکەر دە رۆل لەیست
د ڤان 34 سالێن کریزا رۆژھلاتا ناڤین دە، گەلەک دەولەت و دەزگەھ ل قادا سیاسی دە ھەبوون. کێم کەسایەتی و سەرۆک بوونە شاھدێ ڤێ پرۆسەیێ و هەتا نها د ناڤەندا سیاسەتێ دە مانە. سەرۆک بارزانی یەک ژ وان سەرۆکێن کو شاھدی تەڤاھیا پرۆسەسا کریزا رۆژھلاتا ناڤین کریە و د سییاسەتا ھەرێمێ دە خوەدی جھەکی دییارکەرە. ھەتا ئەم دکارن بێژن ئەو یەک ژ سەرکردەیێن سەرەکەیێن ھەری گرینگ بوو د تێکچوونا ھەردو پارتیێن بەعس دە کو ل سەر بنگەھێ چەوساندنا کوردستانێ و دژمنداریا کوردان ئاڤا ببوون.
خەتا سەرۆک بارزانی ل ھەمبەری رەژیما سەدام راست بوو. ئەو خوەدی تێگەھا دانووستانێ بوو لێ ڤەبژارکا شەرێ چەکداری ژی چ جاران ژ دەست دەرنەخست. سەدام ڤەبژێرکا دانووستانێ نە پەژراند. ئەنجام سەرۆک د تێکچوونا وی دە رۆلەک گرنگ لەیست. ھێژ زێدەتر، جەنەرال خانەنشین یێ ئەمەریکی و والیێ سڤیلیێ بەرێ یێ ئیراقێ جەی گارنەر گۆت: “گەر رۆلێ سەرۆک مەسعوود بارزانی تونە با، رەژیما سەدام نەدھات تێکبرن.”
و 20 سالان پشتی وێ، د 10 کانوونا پێشین یا 2024 دە، ھەیەتا دانوستاندنێ یا سووریێ د داخویانیەکا خوە دە گۆت “سەرۆک بارزانی رۆلەکێ گرینگ د تێکچوونا رەژیما ئەسەد دە ھەبوو” و سپاسیا وی کرن.
پێشبینییێن سییاسی یێن سەرۆک بارزانی د قۆناغا بھارا عەرەبی دە ژی راست دەرکەتن…
ژ 1990 ھەتا نھا، دکارین بێژین سیاسەتا گشتی یا پەدەکێ د بن پێشەنگیا سەرۆک بارزانی دە سەرکەفتی بوویە. ب تایبەتی پشتی سالا 2011 و لگەل بھارا عەرەبی، پێشبینیێن سەرۆک بارزانی ژ بۆ رۆژئاڤا راست دەرکەتن. سەرۆک بارزانی ئەشکەرە گۆت کو ” کوردێن ل رۆژئاڤا ئالیکاریا رەژیما ئەسەد کرین سیاسەتەکا شاش کر و دڤێت کورد ب قاسی ھێزا خوە سەربخوە بمینن، پەیوەندیان لگەل ئۆپۆزسیۆنێ چێکن و دیتنەکا کو ڤەبژارکا ترکیەیێ ب تەمامی رەد ناکە نیشان بدن.”
کوشتنا مشعەل تەمۆ د 7 چرییا پێشی یا 2011 دە، سەرۆک بارزانی تام فێم کر کو ئارمانجا رەژیما شامێ چیە. پشتی جینایەتا کوشتنا تەمۆ، رەژیما ئەسەد سەرۆک بارزانی بۆ شامێ ڤەخواند. سەدەما ڤەخوەندنێ ئەو بوو کو د بوویەرێن سووریێ دە ب ھەڤ رە تەڤبگەرن و کوردان نێزی رەژیمێ بکن. سەرۆک بارزانی ڤەخواندنا ئەسەد رەد کر و نە چوو. ئەوی دیت کو رەژیما ئەسەد رەژیمەکا مەحکووم ب تێکچوونێیە و ژ بۆ کوردان پێویست ناکە کو کورد تەمەنێ ڤێ رەژیمی درێژ بکن.
سەرۆک بارزانی ھەموو تەجروبەیا پەدەکێ کرە بن خزمەتا رۆژئاڤا دە
جھێ ڤێ یەکێ، سەرۆک بارزانی سیاسەتەکا ژ بۆ یەکیتیا کوردان دەستنیشان کر. دەستپێکێ بۆ خورتکرنا تەڤگەرێن سیاسی یێن لاواز ل رۆژئاڤا و تێکلیێن وان یێن دەرڤە گاڤ ئاڤێتن. ھەولێر کر ناڤەندەکا سەرەکی یا کو پارتیێن رۆژئاڤا مفا ژێ وەرگرن. ھەموو پارتیێن سیاسی، پەیەدە ژی د ناڤ دە، ل ھەولێرێ بجھ بوون. کەسێن وەکی ئالدار خەلیل، ئیلھان ئەحمەد و سالح مووسلم د جھێن ھەری لووکس یێن ھەولێرێ دە ھاتن مێڤان کرن. ئەولەھییا وان ھات گرتن، و بێیی کو پاسپۆرتێن وان ھەبن مەجالێ بکارینانا فرۆکخانەیان ژ بۆی وان ھات دابینکرن.
ھەروەھا، د دەسپێکێ دە بۆ پەیەدێ گەلەک ھەڤدیتنێن لگەل ھێزێن دەولەتێن رۆژئاڤا، ب تایبەتی لگەل دپلۆماتێن ئەمەریکا و ئەورۆپایێ ناڤبەینکاری کر. پەیوەندی لگەل ترکیەیێ ژی ھاتن کرن.
گاڤا ئەل نوسرە د سالا 2012 دە دەستب داگیرکرنا سەرێ کانیێ کر، ئالیکاریا چەک و ھەموو جوورە پێویستیان ھاتن دابین کرن. نەخوەشخانەیێن ھەولێرێ ژ بۆ بریندارێن شەری ھاتن ڤەکرن.
لێ سەرۆک بارزانی دزانی کو ب پشتگریا ژ دەرڤە، ھەمی شۆل نامەشن. لەورا یا ھەری باش چێکرن یەکیتییا ھێزێن رۆژئاڤا بوو و ئەنییەکا نەتەوەیی دامەزراند ژ بۆ ڤێ ئارمانجا سەرکی ژی سەرۆک بارزانی ھەموو شییانێن خوە پێشکێشی رۆژئاڤا کر.
پەیمانا ھەولێرێ ھێژ ژی بەلگەیەکا چارەسەریێ یە ژ بۆ رۆژئاڤا
پەیمانا ھەولێرێ د 11 تیرمەھا 2011 دە د ناڤبەرا ئەنەکەسێ و پەیەدێ دە ھاتیە ئیمزاکرن. ڤێ پەیمانێ پرەنیسیپ، چاوانی و بەرپرسیاری، ماف و ئەرکێن ھەڤپار دەستنیشان کرن. بریارا ئاڤاکرنا “سەرکردایەتیا بلند یا کورد” دکاریبوو قەدەرێ رۆژئاڤا بگوھرینە. گەر پەیمانا ھەولێرێ بھاتا جیبجیکرن، نە رەژیما ئەسەد ئەوقاس تەمەنێ خوە درێژ دکر و نە ژی رۆژئاڤا ئەوقاس کۆچ و زیان ددیت.
ھێزێن کو پەیمانا ھەولێرێ ئاستەنگ کرن، پەکەکە، ئیران، پێکھاتەیێن شیعا، رووسیا و ھندەک لۆبییێن د ناڤ دەولەتێن رۆژئاڤایی دە بوون. رێڤەبەریا پەیەدێ ل رۆژئاڤا، جھێ کو ژ تێگەھا پەکەکێ دەرباس ببە، وەک باسکەکی پەکەکێ تەڤگەریا و پەیمانا ھەولێرێ نەھات جیبجیکرن. پەکەکێ تەرجیھ کر کو رۆژئاڤا بکشینە ناڤ هاوکێشەیەکا ئایدۆلۆژیک یا بێیھودە کو نھا ناڤێ وێ ژی نامینە، وەک کانتۆنێن بێواتە.
سەرۆک بارزانی پێڤاژۆیا کو لگەل بھارا عەرەبی دەست پێ کر، ددیت و نە تەنێ ژ بۆ رۆژئاڤا، لێ ژ بۆ کوردان ژی پێشەنگیا گاڤێن یەکیتیێ کر. نامەیەک ژ بۆ سەرۆکێ کەجەکێ یێ وێ دەمێ موراد قارایلان رێکر و کارێن کۆنگرەیا نەتەوەیی دەست پێ کرن.
لێ جارەکە دن ئەو جەبھەیا ب سەرکێشیا ئیرانێ کو ل سەری ناڤێ وان ھاتە گۆتن، ژ جڤینێن یەکیتیا کوردان گەلەکی عاجز بوون. داخوازا ئیمرالیێ ژ بۆ کۆتایا چەپێن ترک د کۆنگرەیا نەتەوی دە، هەر وەها لھەڤکرنا جەمیل بایک لگەل ئیرانێ، ڤان ھەموو ھەولێن خەرابکەر رێ نەدان کو تشتەک باش بۆ رۆژئاڤا چێببە.
ھەردو ستراتەژیێن کو سەرۆک بارزانی ئەندایارێ وان بوو، ئیرۆ ژی بۆ چارەسەرییا پرسگرێکان رۆلەکێ ئەرێنی دلیزن.
سەرەرایی ھەموو ئاستەنگی و رێگرییێن پەکەکێ ژی، سەرۆک بارزانی د دەما داگیرکرنا کۆبانێ دە دیسا یەکیتیا کوردان ئەساس گرت، پەیمانا دھۆکێ ھاتە چێکرن، و پێشمەرگە شاندن کۆبانێ. و یا ھەری گرینگ، سەرۆک بارزانی ھێزێن ھەڤپەیمان ئانین رۆژئاڤایێ کوردستانێ. ھەکە ئیرۆ، ھێزێن ئەمەریکی ل رۆژئاڤا ھەبن ئەڤ یەک ب خەباتا سەرۆک بارزانی چێبوویە.
د سالا 2013 دە، ژ بۆ رێ ل پێشییا کۆچبەریا کوردان بۆ لوبنان، ئووردن و ترکیەیێ بگرە، حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ، سەرەرایی ھەموو تەنگاسیێن ئابۆری ژی، داخواز کر کو کوردێن رۆژئاڤا دەرباسی باشوور ببن و 200 ھەزار رۆژئاڤایی ھاتن ب جیهکرن. ئەڤ ژی گاڤەکا راست بوو. ئیرۆ، ل باشوورێ کوردستانێ پتر ژ قامشلۆیێ رۆژئاڤایی ھەنە و ئەڤ ژی دەمۆگرافیێ دپارێزە.
پەکەکە د ھەموو پێڤاژۆیێ دە دژمنی ل سەرۆک بارزانی کر، ھندەک چەکدار ئانین سەر تەلەڤیزیۆنان دا ل دژی سەرۆک بارزانی بپەیڤن. لێ سەرۆک بارزانی، لگەل ھەموو دژمنیا پەکەکێ، پشتگریا رۆژئاڤا کر. د سالا 2019 دە ل ھەمبەری ئۆپەراسیۆنا عەفرینێ گۆت: “ئەم دێ ھەر تشتێ ژ دەستێ مە بهێت بکن دا کو گەلێ رۆژئاڤا راستی کارەساتێ نەھێ.”
ل دژی ئۆپەراسیۆنێن سەرێ کانیێ دەرکەت. ل دژی گوھەرتنا دەمۆگرافیا عەفرینێ دەرکەت. ھەر جورە ئالیکاریا مادی ژ بۆ رۆژئاڤا پێشکێش کر.
ئیرۆ، پێشڤەچوونێن سووریێ و رۆژئاڤا ل گۆری پێشبینی و سیاسەتا سەرۆک بارزانی ھاتنە روودان. و ھەموو تشتێ کو پەکەکێ ژ بۆ رۆژئاڤا پێشبینی کربوو، تێک چوون. پەکەکێ بەرییا دو ھەیڤان دگۆت “ئەنەکەسێ ئالایێ چەتەیان ھلدایە”، نھا پەکەکە مەجبور ما کو ڤێ ئالایێ ب فەرمی قەبوول بکە و ل سەر دەزگەھ و سازییێن رێڤەبەرییا خوەسەر دالقینە. وان ژی وەک ئەسەد، کەسێن وەکە جۆلانی وەک چەتە ب ناڤ دکرن، نھا ناڤبەینکارا دشینە دا کو لگەل جۆلانی دانووستاندنا چێبکە. دیسا ژ سەرۆک بارزانی داخواز دکن رۆلێ خوە بلیزە.
بەلێ، گەر پەکەکە ستراتەژیا کو سەرۆک بارزانی د سالا 2011 دە ژ بۆ رۆژئاڤا پێشنیاز کربوو، ئاستەنگ نەکربا، دا ئیرۆ پێڤاژۆیا سووریێ و رۆژئاڤا د رەوشەکا گەلەک باشتر دە بت.
