د 10ێ ئادارێ دە پەیمانەک د ناڤبەرا سەرۆکێ هه‌سه‌دێ مازلووم عه‌بدی و سەرۆکێ رێڤەبەریا دەمکی یا سووریێ ئەحمەد شه‌رع دە هات ئیمزەکرن. پشتی ڤێ پەیمانێ، هەموو ئالیێن سیاسی و کەسێن کو ب سیاسەتێ رە ئەلەقەدارن، نیقاشا “کی ب سەرکەت کی بنکەت” دکن. هەموو ئاکتۆرێن سیاسی و هێزێن ل قادا رۆژهلاتا ناڤین ئیدیعا دکن کو ئەو ب سەرکەتنە.
لێ بەلێ، د ئەنجاما ڤێ پەیمانێ دە چ هێزێن سیاسی ب تەمامی سەرنەکەتنە. هەر کەس ب قاسی یەک -دو سانتیم پێشڤە چوویە یان پاشڤە مایە. ل هۆلێ ژ بۆ چ ئالیان نە سەرکەتن هەیە نەژی تێکچوون. ئەڤ پەیمان تەنێ پەیمانەکە کو هەر هێز دەمەکە کورت بێهنڤەدانێ دگرە، دەم قازەنج دکە و ل بەندێیە کو مژ بەلاڤ ببە دا کو پێشیا خوە باشتر ببینە. ئەڤ نەپەیمانا داوییە، دەمکییە. پێڤاژۆیەکە کو هەر کەس هەتا پەیمانا داوی خوە ئامادە بکە. ژ بەر ڤێ یەکێ، نەپێویستە کو مرۆڤ ب ڤێ یەکێ هێڤیێن مەزن یان بێهێڤییێن مەزن بژی.
لێ بەلێ، ب تایبەتی ژ بۆ کوردان ئەڤ پێڤاژۆ پر گرینگ و هەستییارە. ئەڤ پەیمان ژ ئالیێ کوردان ڤە ژی نەپەیمانا داوییە. نەهەوجەیە کو مرۆڤ پر رەشبین بە نەژی ل هۆلێ سەرکەتنەک مەزن هەیە. د راستیێ دە، د ڤێ پەیمانا نڤیسکی دە کوردان تو دەستکەفتیێن بەربچاڤ ب دەست نەخستنە. ئەگەر کورد ب راستی ب ئاقلێ سەلیم ئالیێن نەگه‌تیف و پۆزیتیف یێن ڤێ پەیمانێ نیقاش بکن، دێ گاڤێن ئەولە بەر ب پێشەرۆژێ ڤە باڤێژن. یان ژی ب نێزیکاتیا “من چێکر و قەدیا” چ تشت ب دەست ناکەڤە. ژ بەر ڤێ یەکێ، دڤێ مرۆڤ ب ئاوایەکی ئۆبژەکتیف ل ڤێ پەیمانێ بنێرە.
دڤێ مرۆڤ ژ دەستپێکێ ڤە ببێژە کو ئالیێ سەرەکەیێ ئەرێنی یێ ڤێ پەیمانێ ئەڤە: “گۆتارێن ئۆپەراسیۆن و داگیرکرنا ترکیەیێ ل سەر رۆژئاڤا” پووچ بوونە.
ئەگەر ئەم رەوشێ د چەند سەرناڤان دە کورتەبڕ بکن…
خالا یەکەمین نەخالەکە کو مافێن کوردان مسۆگەر دکە
گۆتنا د مادده‌یا یەکێ یا پەیمانێ دە کو دبێژە “مافێ هەموو سووریان ژ بۆ تەمسیلکرنا د پێڤاژۆیا سیاسی دە و بەشداریا د سازیێن دەولەتێ دە، سەربخوە ژ بنیاتێ وان یێ ئەتنیکی و ئۆلی، ل گۆری لیاقەتێ دێ وەرە گارانتیکرن” ژ ئالیێ کوردان چ واتەیەک بوو نینە. ژ بەر کو د رەوشا نها دە وەزیرێ کارێن دەرڤە یێ ئەحمەد شه‌رع کوردەکێ ژ حەسەکێ یە. یا گرینگ نەتەمسیلا تاکەکەسی یا کوردانه، لێ تەمسیلا ناسنامەیا نەتەوەیی یا کوردانە. ئەگەر هوون مازلووم عەبدی ژی بخن جهێ ئه‌حمه‌د شه‌رع، ئەڤ پۆزیسیۆنا کوردان ناگوهەرینە. تورگوت ئۆزال ژی کورد بوو، د هەمان دەم دا د رێڤەبەریا ئاكه‌پێ دە ب دەهان وەزیرێن کورد هەبوون-هەنە و دگۆتن کو ئەو کوردن. لێ مخابن نە ب ناسنامەیا خوە یا نەتەوەیی.
خالا دوویەم مافێ نەتەوەیی یێ کوردان رەد دکە: کورد وەک “جڤاکا کورد” هاتیە پێناسەکرن
د مادده‌یا دوویەم یا پەیمانێ دە پێناسەیەک ژ بۆ کوردان هەیە. “جڤاکا کورد وەک هێمانەکێ بنگەهین یێ دەولەتا سووریێ تێ قەبوولکرن و مافێن وەلاتیبوونێ و مافێن دەستووری دێ وەرن گارانتیکرن”.
ئەڤ ماددە ژ ئالیێ کو ناڤێ کوردان دەرباس دکە ڤە ئەرێنی یە، لێ خوە – رێڤەبەریا کوردان ناگرە ناڤ خوە. د نڤیسا ب زمانێ عەرەبی دە ژی تێگەهێن وەک “گەلێ کورد”، “نەتەوه‌یا کورد”، “مللەتێ کورد” نەهاتنە بکارئانین، تەنێ “جڤاکا کورد” هاتیە گۆتن. جڤاک چیە؟ ژ کۆما کو ب هەڤ رە ژیاندکن پێک تێ. د پەیمانێ دە بکارئانینا پەیڤا “جڤاکا کورد” واتەیا وێ هەبوونا نەتەوەیی یا کوردان رەد دکە. یانی د پەیمانێ دە تشتێن وەک “مافێن کوردان” و “مافێ خوە – رێڤەبەریا کوردان ئان ژی ستاتوویا کوردان” تونەنە.
دڤێ ئەم بینن بیرا خوە کو سلێمان دەمیرەل ژی د سالا 1991ێ دە گۆت “ئەز راستیا کورد ناس دکم”. د ئەنجامێ دە سیاسەتا دەولەتا ترک یا ل سەر کوردان دیارە. هەر نێزیکاتیەکە کو ناسنەکرنا کوردان وەک نەتەوەیەکە جودا، جوورەیەکە کۆلۆنیالیزێ یە ب توندیەک جودا.
گۆتارا بەردەڤکێ هه‌سه‌دێ مینا فەرهاد شامی و سالح موسلم کو هەول ددن شیرۆڤەکرنا خالێن پەیمانێ ب رەنگەکی خوەش و ب گۆتنا “ئەڤ خال تێ ڤێ واتەیێ و ئەڤ خال تێ ڤێ واتەیێ” نە پێویستە. ب راستی، د پەیمانێ دە چ خالێن کو ئەم ببێژن کورد ب سەر کەتن، نینە.
ئەگەر ئەم ل دیرۆکێ بنێرن، د پەیمانا 11ێ ئادارا 1970 ئان دە کو د ناڤبەرا مه‌لا مستەفا بارزانی و سەرۆکێ بەرێ یێ ئیراقێ سه‌ددام حسێن دە هاتبوو ئیمزەکرن، مافێن کوردان گەلەک زەلالتر هاتبوون دانین. یانی پەیمانا 10ێ ئادارا 2025ێ، ژ پەیمانا 11ێ ئادارا 1970ێ گەلەک کێمتر داخواز تێ دە هەنە و ب هەر قییاسکرن چێنابە.
خالا 4 ئەم رادەستکرنا سازیێن ئۆتۆنۆم یێن کوردان دەستکەفتێ 12 سالانە
خالا 4ێ یا پەیمانێ دبێژە: “هەموو سازیێن سڤیل و لەشکەری یێن ل باکورێ رۆژهلاتێ سووریێ (رۆژئاڤا) دێ د چارچۆڤەیا برێڤەبەریا دەولەتا سووریێ دە بێنە ئەنتەگرەکرن؛ دەریێن سینۆر، بالافرگەهان و زەڤییێن پەترۆل و غازێ دێ بکەڤن بن کۆنترۆلا دەولەتێ.” ئەڤ ژی تێ واتەیا کو سازیێن ئۆتۆنۆم یێن ل رۆژئاڤا کو 12 سالن بەردەوام دکن و وەک نیڤ-دەولەت تێنە ناسکرن، مخابن رادەستی شامێ تێن کرن. ئەڤ ژ بۆ کوردان ونداهیەکە مەزنە. هەروها نەدیارە کو ئەڤ خال دێ چاوا بێ جیبجیکرن.
د بنگەهـ دە، دەما کو ئەم ل ڤان سێ خالێن گرینگ ژ بۆ کوردان دنێرن، ئەم دکارن ڤێ ببێژن: ئەڤ پەیمان نە پەیمانەکە سەرکەفتنێ یە. ئەڤ پەیمان؛ ل هەمبەر 40 هەزار شەهید و کۆچبەری و وێرانیا د 14 سالێن تێکۆشینا رۆژئاڤا دە، ژ ئالیێ داخوازیێن ناسنامە و مافێن گەلێ کورد ڤە گەلەک قەلسە.
پلانا ئۆجالان یا «میساقا مللی و روحا ئەشمە” هات بلۆککرن
ئەڤ پەیمان ژ کوردان زێدەتر سەرۆکێ حکوومەتا دەمکی یێ هه‌ته‌شێ جۆلانی مەشرووع کریە، بەریا سەردانا وی یا ئەورۆپایێ ئەو ب قەدر کرییە و کۆمکوژییا ل سەر عەلەویان هنەکی پاشڤە هشتیە. بێگومان کورد نە بەرپرسیارێ ڤێ لهه‌ڤهاتنێ نە. ئەڤ لهەڤهاتن ژ ئالیێ لیستکڤانێن سەرەکە ڤە هاتیە چێکرن.
ئەڤ پەیمان نە ب لهەڤکرنا رێڤەبەریا هه‌سه‌دێ و شه‌رع هاتیە چێکرن. ئەڤ ئەنجاما جڤینا کو ل 14ێ سباتێ ل پاریسێ ل سەر سووریێ پێک هاتبوویە. یانی ئەڤ پەیمان ل گۆری ئاژاندایا ئامەریکا و فرانسایێ هاتیە چێکرن. کورد د ڤێ مژارێ دە گەلەک ب دەرفەتن. د شەرێ جیهانێ یێ یه‌كه‌م دە، هێزێن سەردەست یێن سیستەمێ کورد پارچە دکرن، لێ ڤێ جارێ دخوازن د ئاستەکە بەرز پشتەڤانێ کوردان بن. ئەڤ ژ بۆ رۆژئاڤا ئاڤانتاژەکە پر مەزنە. ڤێ هێزێ ترکیە ژی سینۆردار کریە.
هەتا د راستیێ دە ڤێ پەیمان ئاژاندایا د ناڤبەرا عه‌بدوللا ئۆجالان و ترکیێ دە یا ل سەر رۆژئاڤا ژی بلۆککریە. هەرچەند سالح موسلیم و دووڤەلۆکێن په‌كه‌كێ دبێژن “پەیمان ل گۆری نامەیا کو ئۆجالان ژ رۆژئاڤا رە شاندیە هاتییە ئیمزەکرن”، لێ راستی نەوسایە. ئەگەر نامەیا ئۆجالان نامەیەکا گەلەک ب روومەت با، ئه‌و دا د دەمەکە زوو دە هاتبا خوەندن.
ئۆجالان د نامەیا خوە دە کوردێن رۆژئاڤا رەد دکە لۆما ژی نامە نایێ خواندن. هەروها رێبازا ئۆجالان ل رۆژئاڤا ب سەر نەکەتیە. ژ بەر کو خەتا گشتی یا ئۆجالان خەتا “میساقا مللی”یە و ئاپۆ رێبازا یا ژ بۆ رۆژئاڤا د 2014ێ دە دیار کر: “روحێ ئەشمە”، یانی وی دخوەست رۆژئاڤا د بن کۆنترۆلا ترکیێ دە بە، ئەو ژی پێک نەهات.
لێ هێ ژی دو خەتەرەیێن مەزن ل پێشیا رۆژئاڤا هەنە: یا یەکەم هەبوونا ترکیە، یا دویەم ژی هەبوونا ئۆجالان…
ب مخابنی ڤە، کەسێن د سازیێن سیاسی و ئیداری ل رۆژاڤا جهـ دگرن خوه‌ندەکارێن دبستانا ئۆجالانن. ژ بەر ڤێ یەکێ، هێزا وان نینە کو ب پەرسپەکتیفا نەتەوەیی و کوردستانی ل مژارێ بنێرن. ئەڤ زێهنیەتا ئاپۆیی 12 سالان ل کوردێن رۆژئاڤا ددە وندا کرن. ئەگەر کوردان ژ دەستپێکێ ڤە هەلوەستەکە راست وه‌رگرتبا، نها رەوش دێ جودا بایه. تشتێ کو دکارە رۆژئاڤا رزگار بکە رێبازا کوردایەتی یە و دووربوونا وان ژ ئۆجالان و په‌كه‌كێ یه.
دیسا ژی دڤێ مرۆڤ ب تەڤاهی رەشبین نەبە، لێ دڤێ مرۆڤ ئێدی نه ژ مه‌زلووم عه‌بدی و نه ژ ڤی و وی یێ دی چ بۆتان بۆ خوه چێنەکە. ئەڤ پەیمان نەئەنجاما داوییە، دەستپێکەکە. رۆژئاڤا جهەکە کو هەموو کورد دخوازن بێ پاراستن.
