د سالێن 1970ێ دە بەشداری په‌كه‌كێ بوو و د 1980ێ و پشتی وێ دەمێ هەرتم د ناڤ کادرۆیێن پێشەنگ دە جهـ د گرت، ئاقووبەتا رزا ئالتوون، نها بوویە مژارەک کو د ناڤ گرسە و ئەندامێن په‌كه‌كێ دە تێ نیقاشکرن. چاڤکانیێن نێزیکی په‌كه‌كێ دپرسن: رزا ئالتوون ل کویە؟
چاڤکانیێن په‌كه‌كێ یێن ل سلێمانیێ ئیدیعا دکن کو رزا ئالتوون ژ بەر نەخوەشیێ ژیانا خوە ژ دەست دا و ل گۆرستانا سەیوان یا سلێمانیێ هاتیە ڤەشارتن. دارکا مازی ژی ئەڤ مژارە لێکۆلین کر.
پشتی گولانا سالا 2019ێ، رزا ئالتون هێ ژی نەهاتییە دیتن.
رزا ئالتون، کو ب تایبەتی د وارێن دیپلۆماسی و ئابۆری دە ناڤێ وی دەرکەتیە پێش، د 20ێ ئادارێ دە دەما کو ژ قەندیلێ بەر ب باژارۆکێ سه‌نگەسەرێ دچوو، وەساییتا کو ئەو تێدە بوو ژ ئالیێ بالافرێن شەر یێن دەولەتا ترک ڤە هاتە بۆمبەباران کرن. د ڤێ بوویەرێ دە، ئەندامێ کۆمیتەیا دیپلۆماسی یا په‌كه‌كێ و بەرپرسیارێ تێکلیێن دەرڤە یێ كه‌جه‌كێ «میکائیل ئۆزدەمیر» ناسیار ب «ناڤدار ئامەد»، بەردەڤکێ كه‌جه‌كێ «ئەمروڵاهـ دورسوون» ناسیار ب «سەرهات ڤارتۆ» و رێڤەبەرێ هەرێما قەندیلێ «عەلی ئاکتاش» ناسیار ب «سینانێ سۆر» ژیانا خوە ژ دەست دان. دەولەتا ترک ئیدیعا کر کو «رزا ئالتوون» ژی د ڤێ بوویەرێ دە ژیانا خوە ژ دەست دا یە.
چاڤکانیێن نێزیکی په‌كه‌كێ دبێژن کو رزا ئالتوون د وەساییتا کو ژ ئالیێ هێزێن هەوایی یێن ترکیێ ڤە هاتیە هەدەفکرن ب گرانی بریندار ببوو. رزا ئالتوون د 11ێ گولانا 2019ێ دە بەشداری بەرنامەیەکە تەلەڤزیۆنێ بوو و ئیدیعا کر کو ئەو د جهێ کو بوویەر قەومیە دە نەبوویە. د بەرنامەیا کو وی بەشداری تێده كربوو، ئەو ب ئاوایەکی خویا بوو کو تەندورستیا وی نەباشە. پشتی وێ رۆژێ، رزا ئالتوون قەت بەشداری بەرنامەیەکە تەلەڤزیۆنێ نەبوو و هەروه‌ها چ گۆتارەک نڤیسکی ژی نەدایە.”
“چاڤکانیێن په‌كه‌كێ یێن ل سلێمانیێ دبێژن کو رزا ئالتوون پشتی کو بریندار بووی، ده‌ستپێكێ ل سلێمانیێ، پاشێ ژی ل شامێ و تەهرانێ هات تەداوی کرن، لێ تەندورستیا وی رۆژ ب رۆژ خرابتر دبوو. ل گۆری چاڤکانیان، رزا ئالتوون ژ بەر پرسگرێکێن تەندورستیێ چوو فرانسایێ و دکتۆر ژی ژ بلی کێمکرنا ئێشێن وی، نكارین تشتەکی دن بۆ بکن. رزا ئالتوون ژ فرانسایێ ئانین سلێمانیێ و ل نەخوەشخانەیەکە کو په‌كه‌كە تێ ده شریكه، ب ڤەشارتی هاتە راگرتن. رزا ئالتوون د سالا 2024ێ دە ژیانا خوە ژ دەست دا.
چاڤکانیێن په‌كه‌كێ دبێژن کو رەوشا رزا ئالتوون ژ خویشکا وی نورحه‌یات ئالتوون و خارزایێن وی یێن کو ئەندامێن په‌كه‌كێ نە، هاتە راگهاندن و سەره‌خوەشی ل وان هات كرن. لێ په‌كه‌كێ گۆت: «هەکە نها ئەم ڤێ یەکێ ب ئەشکەرە راگهینین، دەولەت دێ ڤێ یەکێ ل دژی مە ب کار بینە» ژ بەر ڤێ یەکێ ئەم مرنا وی ژ رایا گشتی رە ئاشکەرە ناکن و بلا مالبات ژی ڤەشێرە.
ڤەشارتنا مرنا رزا ئالتوون مرنا عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان تینە بیرا مە. عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان، یەک ژ دامەزرینەرێن په‌كه‌كێ بوو، د سالا 2019ێ دە ل گاره‌ی پشتی کێشەیێن تەندورستیێ پێ رە چێبووین، ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤە هاتە ته‌سفیه کرن و ژ مالباتا وی رە هات گۆتن: «ئەم ڤێ یەکێ ئەشکەرە ناکن، هەکە هوون بخوازن هوون ئەشکەرە بکن. لێ بوویەر ژ رایا گشتی هات ڤەشارتن».
رزا ئالتون کی یە؟
رزا ئالتوون د سالا 1956ێ دە ل قەیسەریێ ژ دایکبوویە و ژ مالباتەکا ب ئەسلی خوە ژ دێرسمێ یە. مالباتا وی چوویە ئەنقەرەیێ و رزا ئالتون ل تاخێ توزلوچایرێ مەزن بوویە. بەری کو تەڤلی په‌كه‌كێ ببە، د ناڤ کۆمەک چەتەیان دە جهـ گرتیە و د وێ دەمێ دە ژ بۆ په‌كه‌كێ «شەلاندنا بانقەیان، پەرە ستاندن و تشتێن ووسا» ئه‌نجام دا نه. د ناڤ په‌كه‌كێ دە ژ بۆ سالێن درێژ ب کۆد ناڤێ «شیرکەت» تێ ناسین.
د سالا 1978ێ دە هاتە گرتن و کەت زیندانێ. د سالا 1991ێ دە ژ زیندانێ دەرکەت و چوو شامێ، ل جەم عه‌بدوللا ئۆجالان. لێ ژ بەر تێکلیێن ئۆجالان یێن ب ژنان رە، رزا ئالتوون ژ وی دوور ما و ئالیگرێ جەمیل باییک بوو.
د ناڤبەرا سالێن 1993 و 2000ێ دە ل هەرێمێن باشوورێ کوردستانێ و کامپا مەخموورێ ما. د ڤان هەرێمان دە ب تایبەتی تێکلیێن په‌كه‌كێ ل گه‌ل سەددام حوسه‌ین و دەولەتا ئیرانێ رێخستن کرن و بەرپرسیاریا قاچاخچیا چەک و مادەیێ هۆشبەر ژی دکر.
د سالا 2000ێ دە چوو ئەورۆپایێ و ل ور ژ ئالیێ ئۆجالان ڤە هاتە لێپرسین. وی رەد کر کو بچە چیا و ژ ئالیێ رێخستنێ ڤە هاتە گۆتن کو «ئەگەر نەچە چیا، ئەوێ وەکە خایین بێ ئیلان کرن»، ب ئاوایەکی بالکێش، تام د ڤێ دەمێ دە دەولەتا فرانسایێ ئەو گرت و وێنەیا کو ئەو نەچە چیا. د سالا 2007ێ دە چوو قەندیلێ و ئەو د لێپرسینەکا درێژ ده دەرباس بوو. وی ب مورات قارایلان رە شەرێ مەزن کر. ب سەرۆکاتیا جەمیل باییک د سالا 2013ێ ده رزا وەکی سەرۆکێ هەڤپار یێ كه‌جه‌كێ، جارەکە دن ڤەگەریا سەر ئەرکێن رێڤەبەرییا پایه بلند. ب تایبەتی ل سلێمانیێ تێکلیێن ل گه‌ل حه‌شدا شه‌عبی، دەولەتا ئیرانێ و ئیراقێ رزا دمەشاندن.
رزا ئالتوون د ناڤ په‌كه‌كێ دە ب ئاوایەکی کۆمپلۆگەر، بێپرەنسیپ و پراگماتیک تێ ناسین. یەک ژ کەسێن هەری نێزیک یێن جەمیل باییکە و تێ گۆتن کو ژ پراتیکی ڤە ژ قاراسوو و دوران کالکان ب هێزترە.
په‌كه‌كێ نێزی 3 هەزار شەرڤانێن کو ژیانا خوە ژ دەست دانە ئیلان نەکرنە…
بانگاوازییا عه‌بدوللا ئۆجالان یا 27ێ سباتێ کو چ مافێن کوردان تێ دە نەهاتنە داخوازکرن ژ ئالییێ کوردان ڤە بەرتەکەک مەزن هات نیشاندان. گەلەک کەس دپرسن، «ما زارۆكێن كو مه د شەر ده ژ ده‌ست دا نه، بێ ئارمانج مرن؟» تێ تەخمین کرن کو هەیا نها نێزیکی 40 هەزار کەسان د شەرێ په‌كه‌كێ دە ژیانا خوە ژ دەست دا نە.
تێ گۆتن کو ب تایبەتی ژ سالا 2011ێ په‌كه‌كێ ناڤێ 3500 کەسێن کو ژیانا خوە ژ دەست دانە ئیلان نەکرنە. شەرێن شەمزینان، شەرێن خەندەکان، وه‌نداهیێن رۆژئاڤا و ژ بلی ڤان، د ئۆپەراسیۆنا پەنچە کیلیت دە گەلەک جوانێن کورد یێن کو ژیانا خوە ژ دەست دان و ب زیندی هاتن بنئاخکرن، هێژ ناڤێن وان نەهاتنە ئەشکەرە کرن. ژ بلی شەرڤانان، گەلەک فەرماندارێن پایە ناڤین و بلند یێن وەک «سۆفی نورەددین، سەبری باشکالە و ئەمینە ترک» ژی ژیانا خوە ژ دەست دان، لێ ناڤێن وان هێژ نەهاتنە ئەشکەرەکرن.
