د ڤێ دەمێ دە، هێزێن په‌كه‌كێ كه‌مپینه‌كا ئێریشێ ل دژی نيزامه‌ددین ئاریچ دا نه دەست پێ کرن. سەدەما ڤێ كه‌مپینێ، رەخنەیێن ئاریچ یێن ل سەر داخویانیا عەڤدللا ئۆجالان یا 27ێ سباتێ یە. ئاریچ، وەک هونەرمەندەکی، رەخنەیێن خوە ب هونەری کرن و دانانه سەر کاغه‌زەکێ. ل هەمبەری رەخنەیێن ئاریچ، په‌كه‌كێ ب ئێریش، گەف و بەلاڤکرنا نووچەیێن درەوین بەرسڤ دا یە.
ئاریچ، ژ سالا 1970ێ ڤه بەشەکێ تێکۆشینا هەبوونا کوردانە. بێگومان ئەوی ژی دزانی کو دێ كارڤه‌دانێن مەزن ل هەمبەری رەخنەیان هێنه سەر وی. دزانی کو، په‌كه‌كە دخوازە وی بێده‌نگ بکە. لێ د سه‌ر هەمی ئێرشان را ئاریچ ل هەمبەر په‌كه‌كێ سەر نەتەواند و چۆک نەدانا. ئەوی وەک زارۆکێ «ئازاد و بێترس» گۆت «قرال تازی یە».
قرال تازی یە…
نڤیسکارێ دانیمارکی ئاندێرسن د رۆمانا خوە یا کلاسیكا جیهانی دا ب ناڤێ «قرال تازی یە» ڤێ چیرۆكێ ڤه‌دگێره. ل گۆری ڤێ چیرۆکێ، قرال کو پڕ ژ جلووبەرگان حەز دکە، گازی خەیاتەکی دکە دا کو جلێن نوو ژ وی رە چێبکە. خەیات تێ و جله‌کی دکە بەر قرال. لێ قرال د قودیکێ دە دبینە کو ئەو تازی یە و ل سەر خه‌یاتی قیر دکە و دبێژە: «چ قوماش تونەیە!» خه‌یات بەرسڤ ددە: «ئه‌ڤ قوماش ووسایه ته‌نێ مرۆڤێن ژیر دبینن». قرال ژی ژ بەر کو وەکە بێئاقل نایێ دیتن، قەبوول دکە. پاشێ قرال د ناڤ گەل دە ب جلێ خوە یێ تازی دگەرە. گەل ژی ژ بەر ترسێ، دبێژن جلێن تە پڕ خوەشکن قرالێ من. لێ د ناڤا قەرەبالخیێ دە زارۆکەک دەردکە ڤە پێش و دبێژە «ئا ئا قرال تازییە».
زارۆکێ کو ترسێ وی نینە، تشتەکی کو کەس نکارە ببێژە، دبێژە. ئەو ئازادە، بێترسە و بێ گومانە.
ژیانا موزیکێ یا نیزامەتتین ئاریچ یا 50 سالا نه…
ئاریچ د سالا 1976ێ دە ل ئەنقەرەیێ دەست ب ژیانا خوە یا موزیکێ کر. ب دەنگێ خوە یێ زەلال و رندییا خوە د دەمەکێ کورت دە بوو ناڤدار و ل گه‌ل ناڤێن وەک ئیبراهیم تاتلیسەس رە، هه‌تا ژ وان ژی زێدەتر، ناڤدار بوو. د 1979ێ دە یەکەم ئه‌لبووما خوە یا کوردی چێکر. یەکەم کەس بوو ئاشکەرا کر كو موزیکا کوردی تێ دزین و وەک «سترانێن هەرێما رۆژهلاتێ ترکیێ (کوردستان)» تێنە ترکیکرن. د هەڤپەیڤینەکێ دە گۆت: «سترانێن رۆژهلاتی ژ کاسێتێن کوردی تێن بەرهەڤکرن.» ژ بەر ڤێ هەلوەستا خوە یا کوردپەروەر، 15 سال جەزایێ زیندانیکرنێ ل سەر وی هات برین. ژ ترکیەیێ رەڤیا و چوو رۆژئاڤا، پاشێ ژی دەرباسی ئەورۆپایێ بوو. ب کورتاسی، ئاریچ تام 50 سالە کو ل سەر موزیکا کوردی دخەبتە و قوربانیێن مه‌زن ژ بۆ ڤێ یه‌كێ دا نه، نە وەکە ئیبراهیم تاتلیسس ئه‌و ژ بۆ پەرە، دەولەت و شۆهرەتێ نەخەبتییە.
نە ژ دەولەتا ترک رە بەژنا خوە تەواند، نەژی هەمبەری هنەک رێخستنێن کورد. وی نەتەنێ وەک موزیکڤانەکی، لێ وەک هونەرمەندەکێ کوردستانی و رەوشەنبیرەکێ سەربخوە و برومەت سەکنی هات ناسكرن.
نيزامه‌ددین ئاریچ، هەکە زەکاتا بەرهەمێن خوەیێن ژ بۆ چاندا کوردی بدە، تێرا ئێریشکارێن وی دکە
ئاریچ ب دەنگێ خوە، بەرهەمێن خوە و هەلوەستا خوە گەلەک دەستکەفتێن گرنگ ژ بۆ موزیکا کوردی کریە. موزیکا کەڤنەشۆپی یا کوردی نەگوهەراند، لێ ب شێوازێ نووژەن و مۆدەرن خەملاند. بەرهەمێن وەک ئەحمەدێ رۆنی و کەلەشۆ چەند میناکێن بەرهەمێن وی نە. سترانێن وەک دایێ رۆژەک تێ و ئەز شاهم دەلالامن ژ خوە بوونە کلاسیکێن موزیکا کوردی.
ب روحەکا کوردستانی، هەر دەرا کو ئێشەکا کوردی هەبە، هەر کو ئێریشەک ل سەر کوردان چێدبە، ئاریچ ل هەمبەری ڤێ ئێرشێ سەکنییە. ژ بۆ گەلیێ زیلان سترانەکا مەوال گۆت، كۆمكوژیا هەلەبچە و رۆبۆسکی ژ بیر نەکر، و د دەما داگیرکرنا سەرێکانیێ یا رۆژئاڤا ژی ب هێزا موزیکێ دژی داگیرکەرییا ترک سەکنی.
موریدێن په‌كه‌كێ ژ بەر رەخنەیێن ئاریچ ل سەر ئۆجالان هێرس بوونە، نها وی ب وێنەیه‌كێ وی یێ سالا 1976ێ کو د رۆژنامەیێن ترکی دە دەرکەتنە، د خوازن تاوانبار بکن.
لێ راستی ئەڤە کو ئاریچ نەتەنێ ئیرۆ، د کەڤن دە ژی دەستهلاتداریا په‌كه‌كێ ل سەر هونەر و هونەرمەندان قەبوول نەکرییە. هەکە ئاریچ زەکاتا هوونەرا کو ژ بۆ تێکۆشینا کوردی کریە بدە، تێرا پاقژکرنا ئێریشکارێن وی ژی دکە.
ئەم نابێژن کو سێ وێنەیێن نيزامه‌ددین ئاریچ وەشاندنە، راسته یان خەلەتە. ژ بەر کو چیرۆکا نيزامه‌ددین ئاریچ، نە چیرۆکا هونەرمەندێن کو ب درووشمێن “بژی بژی”یە و نە ژی چیرۆکا پۆپوولیستێن بێهش و پارتیزانییە. ژیانا وی نە وەکی کەسەکییە کو د ناڤ چەپکان و ئالیکاری-پالپشتییا پارتیەکێ خوە مەزن کرییە. ژیانا وی، ژیرییا وی یا هونەری، رەوشەنبیری و قابلیەتا وی، ب چاند و کەدێ خوە، خوە ب خوە ئافراندیە. ئەو ب پالپشتیا چ هێزان نەبوویە هونەرمەند. ناسنامەیا وی یا هونەری کوردی و کوردستانی یە.
هەر دەما کو ئەو ل تێلێن تەنبۆرا خوە ددە، هەر کو ل نایا خوه پفدکە ئێش و ئازارێن کوردان د لۆرینە. کوردێن کو زەخت و زۆردارییا په‌كه‌كێ ل سەر هونەر و هونەرمەندێن کورد دکە قەبوولناکن ل کێلەکا نیزامەتین ئاریچ بجڤن.
