رۆژا 5ێ گولان، رێڤەبەرییا خوەسەرا رۆژئاڤا داخویانیەک وەشاند و راگه‌هاند کو چالاکیا نۆبەداریێ ل بەنداڤا تشرینێ ب داوی بوویە. د داخویانیێ دا هاتە گۆتن کو چالاکییا مەرتالێن زندی، کو 100 رۆژن بەردەوام كر و وەکی چالاکییا نۆبەتێ تێ بناڤکرن، ب داوی بوویە و «چالاکی گه‌هشتیە ئەنجامێ و ب سەرکەفتنێ ب داوی بوویە».
داخویانیا رێڤەبەریا خوەسەر د مەدیایێ دا وەک نووچەیەک هاتە بەلاڤکرن و د دبن فه‌رمان و چاڤدێرییا رێڤەبەریا یه‌په‌گێ دا، خەلکێ باژارێ قامیشلۆیێ ب مووزیک و گەرێ شاهیەک رێكئێخستن. لێ دو پرسێن بنگەهین هەنە: یەکەم؛ گەلۆ ل تشرینێ سەرکەفتنەک ژ بۆ کوردان هەیە؟ پاشێ؛ گەلۆ ب دەهان قوربانیێن سڤیل ل تشرینێ پێویست بوون؟
گەلۆ رۆلا ئۆجالان د پەیمانا بەنداڤا تشرینێ دا هەبوو کو ژ رایا گشتی ڤەشارتی بوو؟
پشتی هلوەشینا رژێما ئه‌سه‌د د 8ێ کانوونا پێشین یا 2024ێ دا، گەفێن کۆمێن گرێدایی دەولەتا ترکیەیێ ل سەر رۆژئاڤا گه‌هشتن ئاستەکا بلند. و بەنداڤا تشرینێ بوو ناڤەندا ئێریشێن ڤان كۆمان.
بەنداڤا تشرینێ د بن کۆنترۆلا کوردان دا بوو و ئه‌ڤه دەستکەفتییەکێ گرنگ بوو. لێ بەلێ، د 11ێ نیسانێ دا، هێزێن رژێما نوو یا شامێ ل بەنداڤا تشرینێ ب جهـ بوون. هه‌سه‌دێ داخویانیەک بۆ ئاژانسا نووچەیان یا فرانسی AFP یێ دان و گۆتن کو هێزێن شامێ دێ ل بەنداڤا تشرینێ ب جهـ ببن و بەنداڤ دێ ژ ئالیێ کۆمیتەیەکا هەڤبەش ڤە هێته برێڤەبرن. نە هه‌سه‌دێ و نه ژی رێڤەبەریا شامێ ل سەر ڤێ مژارێ داخویانیەکا فەرمی نەدان. لێ نها ل بەنداڤا تشرینێ هێزێن لەشکەری یێن هه‌سه‌دێ نینن. ئەڤه د بنگەهـ دا تێ واتەیا ڤه‌كێشانا هێزێن کوردی بۆ رۆژهلاتێ فراتێ.
ل پشت ڤه‌كێشانا بێدەنگ یا کوردان ژ بەنداڤا تشرینێ دانوستاندنێن ڤەشارتی هەنە. ل سەر عەردێ ب زەلالی دیارە کو ئامه‌ریكا و فرانسایێ ل گۆری ئاژەندایێن خوە هن هەڤدیتن د ناڤبەرا دەولەتا ترک و هه‌سه‌دێ دە چێكرنه و ل سه‌ر ئاگربەستەکا راستین رێككه‌فتینه. ل گۆری ڤێ رێکەفتنێ، هه‌سه‌ده ب بێدەنگی خوه ژ باکورێ فراتێ ڤه‌كێشا.
لێ رۆلا هەره گرنگ ئەو سۆزه‌یه یا کو ئابدوڵاهـ ئۆجالان ده‌ربارێ رۆژئاڤا دایە دەولەتا ترک. بەردەڤکا پارتیا دەمێ ئایشەگول دۆگان د 17ێ سباتا 2025ێ دا داخویانیا «نامەیا ئۆجالان گه‌هشتیە رایەدارێن باکور-رۆژهلاتێ سووریەیێ» دا. پشتی وێ رۆژێ، نە رێڤەبەرێن په‌كه‌كێ و نه ژی یێن هه‌سه‌دێ ل سەر ناڤەرۆکا وێ نامەیێ چ داخویانی نەدان. چاڤکانیێن نێزیکی په‌كه‌كێ دیار کرن کو د نامەیێ دا ئاگاهی هەنە کو ئۆجالان گۆتیه دەولەتا ترک “رۆژئاڤا دێ ل سه‌ر شۆپا خه‌ته‌كێ نه‌چیت كو ل دژی ستراتیژبیا ترکیەیێ بیت”.
هەلوەستا گشتی یا ئۆجالان د دەربارێ راستبوونا ڤێ ئاگاهیێ دا چ گومانێ ناهێلیت. د 10ێ ئادارێ دا، ب پەیمانا د ناڤبەرا هه‌سه‌دێ و رێڤەبەرییا شامێ دا، یەکپارچەییا ئاخا سووریەیێ هاتە مسۆگەرکرن. وەکی بەشەک ژ ڤێ پەیمانێ، د 11 نیسانێ دا ڤه‌كێشانا هه‌سه‌دێ ژ بەنداڤا تشرینێ پێک هات.
ب گۆتنەکا دی، ب ستراتیژییا ئۆجالان ڤه‌كێشانا ژ تشرینێ چێبوو، کو ئەڤ یەک نە د بەرژەوەندییا کوردان دایە.
چما ئەنجامێن خوەپێشاندانا 100 رۆژی و هەژمارا شەهیدان نەهاتن راگهاندن؟
د شەر و سیاسەتێ دا، پاشڤەکێشان و کۆمکرنا هێزێ ژ بۆ تەڤگەرێن نوو نۆرمالە. ئارمانجا رەخنەیی یا مژارا ڤەکێشانا هه‌سه‌دێ ژ بەنداڤا تشرینێ نە رەخنەکرنا “بۆچی ئەو ڤه‌كێشان؟”ە. بنگەها رەخنەیان ئەوە کو چارەنووسا رۆژئاڤا رادەستی ئۆجالان هاتیە کرن. پرسگرێکا دویەمین ئەوە کو سڤیل چاوا د ڤێ یاریێ دا دهێنه بکار ئینان.
د داخویانیا رێڤەبەریا خوەسەر یا راگه‌هاندنا ب دوماهی هاتنا چالاكییا به‌نداڤا تشرینێ، هەژمارا شەهیدێن سڤیلێن نەهاتیە ئاشكه‌ران كرن. لێ بەلێ، ل ده‌مه‌كی، پشتی 8ێ چلەیا ئیسال نێزیکی 30 کەسان ل به‌نداڤێ شەهید بوون و زێدەتری 100 کەسان ژی بریندار ببوون. بۆ نموونە، بابێ تەیار یەک ژ شەهیدانە.
بریارا رێکرنا سڤیلان بەر ب تشرینێ ڤە بریارەکا خەلەت بوو. د 8ێ ئادارێ دا ئەشکەرا بوو کو دەولەتا ترک دێ ل تشرینێ سڤیلان گولەباران كه‌ت. لێبەلێ، کۆمیتەیێن پارتیا یەکیتیا دەمۆکراتیك (په‌یه‌دێ) ل باژاران ل گۆری هەژمارا دیارکری خه‌لك کۆم دكر و گرۆپ گرۆپ د هنارتنه به‌نداڤێ. گرۆپێن وەکی کۆمێن مامۆستایان، کۆمێن خوەندەکاران و کۆمێن هونەرمەندان ژی نەچار مان کو بەشداری چالاکیا مەرتالێن زیندی ببن. هەر چەنده وان دزانی کو ئەو دێ ببن هەدەف ژی، ب كورتاسی. ئەو تشتێ کو ل وێرێ قەومی نە نۆبەتگرتن بوو، لێ بکارئینانا سڤیلان وەک مەرتال بوو.
ئەڤ شێوەیێ چالاکیێ یێ هه‌سه‌دێ نیشان ددەت کو په‌كه‌كه سڤیلان بکار دئینیت. تەڤلیکرنا جه‌ماوه‌ری د چالاکیان ووسا دا، پیرۆزکرنا تشتێن کو ب شەهیدان و خوینرژاندنێ هاتنە کرن و بێدەنگکرنا مرۆڤان د شێوازێ شەرێ په‌كه‌كێ دا پر ئەشکەرایە. شەر ب قوربانیدانا جه‌ماوه‌ری ئان مرنێ ناهێته قازانجكرن.
شەر ب بەرخوەدانا لەشکەری و هەولدانێن دیپلۆماتیک دهێنه قازانجکرن. هه‌ر چه‌نده کو ڤێ راستیێ دزانیت ژی، په‌كه‌كه ب بکارئینان و قوربانیکرنا جه‌ماوه‌ری وەکی مه‌تەریالێ پرۆپاگاندایێ ژ بۆ خوە زیانه‌كا مەزن ل کوردان دایه. ناهێته قەبوولکرن کو رێڤەبەریا هه‌سه‌دێ هەمان شێوازی ل رۆژئاڤا ب کار بینیت. ژ بەر کو د خوەپێشاندانێن ل تشرینێ دا زارۆک بێباب، مالبات ژ هەڤ پارچە و ڤه‌قه‌تیان. کوردان د شەران دا تێرا خوە قوربانیێن سڤیل داینە. چ واتەیا قوربانیێن زێده‌تر ژ بۆ هەڤکێشەیا «مرن-خوین-پیرۆزیێ» نینه.
ل تشرینێ سەرکەفتن نینه. هەروه‌ها، رەوشا هەیی یا ل تشرینێ کو چەک بێدەنگن، ب رێیا ترافیکا دیپلۆماتیک و سیاسی و خوینا کو ژ ئالیێ سڤیلان ڤە هاتیە رژاندن، هاتیە مسۆگەرکرن. بریارا رێڤەبەریا خوەسەر یا رۆژئاڤا یا دەرێخستنا سڤیلان یا شەڤا بۆری د بن ناڤێ “پیرۆزباهیا سەرکەفتنا تشرینێ” دا، ئەو ژی چالاکیەکە کو تەنێ ل سەر مۆتیڤەکرنا جه‌ماوه‌ری هاتیە ئاڤاکرن. رەوشەنبیرێن کورد دڤێت ل دژی ڤان شاشیان وێرەک بن و بکارن وان رەخنە بکه‌ن.
