پێڤاژۆیا گرنگ یا دەستبەردانا په‌كه‌كێ ژ چەکان: چما لەشکەرێن ترک مرن و ژ به‌ر چ په‌كه‌كێ رێورەسم گوهارتن؟
وەکی کو ب چاڤێ رایا گشتی خۆ‌یا دبیت، د پێڤاژۆیا هەڤبەش یا «ئاردۆگان-ئۆجالان-باخچەلی» دا، ل گۆری دیتنا گشتی بێ پرسگرێک دمەشیت. لێ دەما ئەم ل پێشڤەچوونێن چەند رۆژێن داوی بنێرن، دهێلیت کو مرۆڤ وه‌ها بفکریت کو هنده‌ك پرسگرێک دەرکەتینە هۆلێ.
کورتە بیرئینانه‌كا پێڤاژۆیێ:
رووداوێ کو ناڤەندا وێ ل هەولێرێ یە، د 30 خزیرانێ دا نووچەیەک بەلاڤ کر و گۆت کو په‌كه‌كە د دەمەکێ کورت دا ل دەردۆرا باژارێ سلێمانیێ دێ مەراسیمەکا دەستبەردانا ژ چەکان ل دار ئێخیت. هەر چەنده رووداوێ چاڤکانیا خوە دیار نەکر ژی، لێ ئەم دکارن ببێژین کو وێ ئەڤ زانیاری ژ چاڤکانیێن نێزیكی په‌كه‌كێ ستاندینە. هەتا ئەم دزانین کو په‌كه‌كە ژ دەستپێکا ڤێ پێڤاژۆیێ ڤە ب زانەبوون بۆ هنده‌ك چاڤکانیان ئاگاهی ددان کو رۆژەڤێ دیار بکەت. د دەستبەردانا چەکان دا ژی ستراتەژیەکا وەها دمەشینیت و جارەکا دی بالا هەموو رایا گشتی ڤەگەری ل سەر ڤێ پێڤاژۆیێ.
دەم پارتیێ د 5 تیرمەهێ دا داخویانیەک دەربارێ پێڤاژۆیا دانانا چەکان وەشاند. و گۆت کو هەموو دەزگەهێن میدیایی د داخواز كرینه و ئەڤه “ب ئاگاهییا حکوومەتێ یە”. پشتی ڤێ یەکێ، بەردەڤکێ كه‌جه‌كێ زاگرۆس هیوا ژی داخویانیەکا وەها به‌لاڤکر.
د 6 تیرمەهێ دا وەزارەتا پاراستنا نەتەوەیی یا ترکیێ داخویانیەکێ دا و راگهاند کو د ده‌ڤه‌را ئۆپەراسیۆنا پەنچە کیلتێ ده‌ستپێكێ 5 پاشێ ژی 12 لەشکەران ژیانا خوە ژ دەست دا. د داخویانیێ دا په‌كه‌كە وەکی “رێخستنا تەرۆرێ یێ جوداخواز” هاتیه ناڤكرن.
د 6 تیرمەهێ دا شاندا دەم پارتیێ – یا ئیمرالیێ سەره‌دانا گراڤا ئیمرالیێ کر. ئەنجامێن هەڤدیتنێ نەهاتن ئاشکەرا کرن. د داخویانیێ دا تەنێ دو رێزک هەبوون. یا یەکەم؛ ئۆجالان گۆتبوو کو پێڤاژۆ ب ئەرێنی پێشڤە دچیت. خالا دویەم ژی “ژ بۆ لەشکەرێن کو ل ده‌ڤه‌را پەنچە کیلتێ ب ژەهریبوونا غازا مەتانێ مرین، خەمگینیا خوە یا مەزن نیشان دا و سەره‌خۆشی ل مالباتێن لەشکەرێن ترک کر”.
د 7 تیرمەهێ دا شاندا دەم پارتیێ یا ئیمرالیێ ل گه‌ل سەرۆکۆمار ئاردۆگان هەڤدیتن کر. ئەنجامێن هەڤدیتنێ بۆ رایا گشتی نەهاتن راگهاندن.
6.د 7 تیرمەهێ دا كه‌جه‌كێ داخویانیەک نیڤ شەڤێ به‌لاڤ كر و راگهاند کو رێوره‌سمێن دەستبەردانا ژ چەکان دێ ژ میدیایێ ڤەشارتی هێنه کرن.
د 8 تیرمەهێ دا هەڤدیتنا شاندا ئیمرالیێ ل گه‌ل وەزیرێ دادێ یێ ترکیێ یلماز تونچ هاته پاشخستن. ل گۆری داخویانیێ، پاشخستن ژ بەر ئەگەرا نه‌بوونا وەختی هات دەستنیشان کرن.
دەما ئەم ل ڤێ وێنەیێ ب گشتی بنێرین، ئەم دبینین کو گرۆپا په‌كه‌كێ ل سه‌ر بەرنامەیه‌كی بۆ دەستبەردانا ژ چەکان ژ بەرێ وه‌ره بریار دابوو. لێ د ڤان دو رۆژێن داویێ دا گوهارتنێن رژد چێبوون و ئەڤ گوهارتنه ژی پشتی هەڤدیتنا ل گه‌ل ئاردۆگان چێبوون. وه‌ها خویا دکەت کو دو ئه‌گه‌رێن ڤێ گوهۆرینێ هەنە. یا یەکەم ژەهریبوونا لەشکەران ب غازێ، یا دی ژی ب ئحتیمالا کو په‌كه‌كە ڤێ رێوره‌سمی بۆ شۆڤێ ب گوهۆریت.
لەشکەرێن ترک چما چوونە تۆنێلا سیدا، گەلۆ نەخشەیا تۆنێلێ هه‌په‌گێ دا ئارتێشا ترک؟
مرنا 12 لەشکەرێن کو ب ژەهریبوونا غازا مەتانێ، د ناڤا خوە دا گەلەک ناکۆکییان هه‌لدگریت. ژ بەر کو ئارتێشا ترک ژ دەستپێکا ئۆپەراسیۆنێن پەنچە کلیت ڤە کەتیە ناڤا دەهان تۆنێلێن په‌كه‌كێ و هەتا د ناڤا هنده‌ك تۆنێلان دا وەشانا زیندی ژی هات کرن. لێ هەتا نها نە د چ تۆنێله‌كێ دا لەشکەرەک ب غازێ ژەهری نەبوویە نەژی ل بەر دەریێ تۆنێلێ نه‌هاتییه کوشتن. بۆچی د رۆژا کو ژڤان بوو کۆمەکا گه‌ریلایان چەکان دانن ئەڤ بوویەره چێبوو؟ گەلۆ ئەڤ بوویەر تەسادوفە؟
د داخویانییا ئارتێشا ترک دا جهێ کو لەشکەر لێ ژەهریبووین ب زەلالی ناهێته دیار کرن. ل گۆری ئاگاهیێن د دەستێ مە دا، بوویەر ل رۆژهلاتا زاپێ، د تۆنێلێن سیدا دا کو په‌كه‌كێ ئەو وەکە نەخوەشخانە ب کار دئینا قەومییە. دەربارێ تۆنێلێن سیدا، فەرماندارێ گشتی یێ هه‌په‌گێ موراد قارایلان د سالا 2023ێ دا د ئاخاڤتنەکا خوە دا گۆتبوو: “بەرخوەدانا ل ڤێرێ بەرخوەدانا قەلایا دمدم دەرباس کر”. لێ پشتی چەند مەهان، تۆنێل ژ ئالیێ ئارتێشا ترک ڤە هاته گرتن و هەتا نەخشەیا تۆنێلێ ژی هاته پارڤەکرن.
پشتی دەرباسبوونا 2 سالان ژ چوونا لەشکەرێن ترک بۆ ڤێ تۆنێلێ ب به‌هانه‌یا لێگەریانا ل جەنازەیێ لەشکەرەکێ کو ل سالا 2022 مری، پر جهێ شک و گومانێ یە و گەلەک پرسان ل په‌ی خوە دهێلیت.
هەر چەند نەپه‌كه‌كە و نەژی ئارتێشا ترک ناخوازن مژارێ مەزن بکه‌ن، لێ بەلێ ئەڤ پرسه د هشێ هەر کەسه‌كی دا هەیە: “ئه‌رێ زانیارییا کو جەنازەیێ لەشکەره‌كێ ترک د تۆنێلا سیدا دا یە، په‌كه‌كێ دایه ئارتێشا ترک؟
هەتا نها گاڤا كو لەشکەر د چوونه د تۆنێلان دا ماسک و بوتلێن ئۆکسجینێ بكاردئینان، ڤێ جارێ بۆچی ئه‌و ئالاڤه نەهاتنه بکارئینان؟ ئه‌رێ ل گۆری پیڤه‌رێن له‌شكه‌ری لۆژیكه 19 له‌شكه‌ر پێكڤه بچنه د تۆنێله‌كێ دا؟ د تۆنێلێن کو په‌كه‌كه تێدا دژییا كو گەلەک دەرییێن هەوا ستاندنێ لێ هەنە چاوا چێدبیت کو غازا مەتانێ کۆم ببیت؟
و پرسا هەره گرنگ: “ژەهریبوونا لەشکەران تەنێ خەلەتیه‌كا لەشکەرییە یان ژی بوویەرەکه کو هنده‌ك لایەنن كو ل دژی پێڤاژۆیێ ئەڤ پلانه کربوون؟”
وه‌ها خویا دکەت کو د ناڤا دەولەتێ دا ژی کەسێن کو ڤان پرسان دکه‌ن هەنە و د گوهارتنا بەرنامەیا دەستبەردانا چەکان دا په‌كه‌كێ باندۆرا ڤێ هەیە.
ئاردۆگان نەخواست رێوره‌سمێن چه‌كدانانێ ببیته بوویه‌را دویه‌مین یا خابوورێ…؟
د 19 جۆتمەها 2009ێ دا 34 گه‌ریلا ژ دەریێ سنۆری یێ خابوورێ ب جلوبەرگێن لەشکەری دەرباس بوون و ل سەر ئۆتۆبووسان هاتنه پێشوازی کرن. د وی دەمی دا ژ بەر ڤان دیمەنان د ناڤ دەولەتا ترک دا نقاشەکا مەزن هاته کرن و پێڤاژۆ ژ بەر ئه‌گه‌رێن دهێنه زانین، برێڤه‌نه‌چوو.
دەما ئەم ل پرۆپاگاندایا کو ژ 30 خزیرانێ ل بەرنامەیێ گرۆپێ په‌كه‌كێ یێ دەستبەردانا چەکان دهێته کرن بنێرن، ئەم دبینین کو په‌كه‌كێ ئەڤ بوویەره ژی کریە مژارەکا شۆڤێ. چاڤکانیێن نێزیكی په‌كه‌كێ دبێژن کو ئاردۆگان گۆتیه شاندێ دەم پارتیێ: «ئەم دویەمین بوویەرا خابورێ ناخوازین». دهێته گۆتن کو بریارا ئاردۆگان ژ ئالیێ ئۆجالان ڤە ژی هاتیه قەبوولکرن و بۆ رێڤەبه‌رییا په‌كه‌كێ ژی ته‌علیمات داینه و گۆتینه وان كو «بەرنامەیان پچووک بکه‌ن، سادە بکه‌ن، حەساسییان ل بەرچاڤ بگرن».
گەلۆ پێڤاژۆ دێ به‌رده‌وام بیت؟
هەموو دانە نیشا مە دده‌ن كو پێڤاژۆیا کو باخچەلی-ئاردۆگان ب ناڤێ «ترکیەیا بێ تەرۆر» پلانەکا ستراتەژیکە و وان ئالییان ژ بۆ ڤێ یەکێ خەباتەکا پرئالی مەشاندییە. هەروه‌ها داخویانیێن ئۆجالان ژی دیار دكه‌ن کو ئەو ژی وەکی بەشەک ژ ڤێ پێڤاژۆیێ «ژ بۆ بجهکرنا ئەرکێ کو ل سه‌ر وی یه دێ بێ دودلی بجهـ ئینیت» .
لێ د ناڤ هەردو ئالیان دا ژی لایەنێن کو هەول دده‌ن پێڤاژۆیێ ئاستەنگ بکه‌ن دهێنه دیتن. د ناڤ په‌كه‌كێ دا جەمیل باییک و گرۆپا وی ب دودلی و ب گومان پێڤاژۆیێ دشۆپینن و د ناڤا بێدەنگیەکا کوور دا نە. هەروه‌ها د باسکێ دەولەتێ دا ژی لایەنێن کوور یێن كو ژ بۆ تێكبرنا پێڤاژۆیێ كار دكه‌ن، هەنە.
هێزا لایەنان و پێشڤەچوونێن کۆنژەکتوورەل یێن هەرێمێ دێ قەدەرا پرۆژەیا “ترکیەیا بێ تەرۆر” دیار بکەت.
