د دەمێن داوی دە ل شەنگالێ چالاکیەک گرینگ ھەیە. گەلەک لەشکەر و ترومبێلێن زرخی یێن ئارتێشا ئیراقێ کەتنە ناڤەندا باژارێ شەنگالێ. یەبەشەیا پێکھاتەیا پەکەکێ و رێڤەبەریا خوەسەر یا شەنگالێ ل ھەڤ کرنە کو خالێن کۆنترۆلێ یێن کو ب سالان کۆنترۆل دکرن رادەستی ئارتێشا ئیراقێ بکن.
ل گۆری مەدیایێ و چاڤکانیێن ھەرێمی، زێدەتری 11.000 ھێزێن ئارتێشێ، پۆلیس و ملیسێن حەشدا شەعبی یێن ئیراقێ کەتنە شەنگالێ. ھێزان ناڤەندا باژارێ شەنگالێ، سینۆرێ رۆژئاڤا، رێیێن کو دچن ھەرێما کوردستانێ و ھەمی رێیێن د ناڤبەرا گوندان دە کۆنترۆل کرنە.
نشتەجھێن شەنگالێ: پەکەکێ ئاڤاھیێن خوە ڤالا کرن و چوون
ل گۆری ئاگاھیێن کو دارکامازی ژ چاڤکانیێن ھەرێمی وەرگرتی، پەکەکێ خالێن کۆنترۆلێ یێن ستراتەژیک و بارەگەھێن خوەیێن ل گوندێن سینونێ، خانەسۆر و قبلەتێ رادەستی ئیراقێ کرینە. رادەستکرن نیشان ددە کو پەیمانەک پێشوەخت ھەیە. ژ بەر کو تێ راگھاندن کو چەند دەمژمێران بەری ھاتنا ئارتێشا ئیراقێ، ھێز و سازیێن گرێدایی پەکەکێ ب ترومبێلێن بارھەلگر خالێن کۆنترۆلێ و ئاڤاھیێن کو لێ ب جھ ببوون ڤالا کرنە و چوونە. خەلکێ ھەرێمێ ڤێ یەکێ پشتراست دکن و دبێژن، “پەکەکێ وێنە و کەلووپەلێن خوە ژ ئاڤاھی و خالێن کۆنترۆلێ بەرھەڤ کرن، دوو رە ئەو پاقژ کرن و چوون. کێمتر ژ دو دەمژمێران شووندا، ھێزێن ئیراقی گھیشتن وان بنکەیان و ل ور ب جھ بوون.”
ھەڤکاریا تاری یا 12 سالی د ناڤبەرا پەکەکێ و بەغدایێ دە ل سەر شەنگالێ
ئەڤ نە پەیمانا یەکەمە کو پەکەکێ لگەل ئارتێشا ئیراقێ چێکری. ژ رۆژا ئیرۆ ڤە زنجیرەیەک پەیمانان ب ئاوایێن جووربەجوور بەردەوام کریە، کو ب ئێریشا داعشێ یا ل سەر کوردێن ئێزیدی ل شەنگالێ د سالا 2013ێ دە دەست پێ کر. د ڤێ ھەیامێ دە، کەسایەتێن مینا رزا ئالتون و سەبری ئۆک لگەل رێبەرێن شیعە یێن ل بەغدایێ جڤیان و سۆز دان کو ل گۆری بەرژەوەندیێن ئیراق و ئیرانێ تەڤبگەرن دا کو ل شەنگالێ و ل سەر خەتا گەرمیانێ ب جھ ببن. ل سەر ڤی بنگەھی، وان پشتگریەکز گرینگ یا ئابۆری، سیاسی و لۆژیستیکی وەرگرت.
گاڤا یەکەما پەیمانێ پشتی ئێریشا داعشێ یا 2014ێ پێک ھات: پەکەکە ل ھەمبەر دەرخستنا ئێزدیان و شەنگالێ ژ ھەرێما کوردستانێ ل شنگالێ ب جھ بوو. پەکەکێ خوە ل شنگالێ نە وەکی ھێزەک دژی داعشێ، لێ وەکی ھێزەک دژی پێشمەرگە ب جھ کر. ژ بەر ڤێ یەکێ، بەشداری ئۆپەراسیۆنا رزگارکرنا شنگالێ نەبوو، کو ھێزێن پێشمەرگە تێ دە بەشدار ببوون.
پەکەکێ رێ ل بەر دەولەت و پێکھاتەیێن شیعە ڤەکر دا کو ل شەنگال ببن دەستھلاتدار.
قوناغا دویەمین د ناڤبەرا سالێن 2017ێ و 2018ێ دە پێک ھات. لگەل رەفەراندووما سەرخوەبوونا کوردستانێ و داگیرکرنا کەرکوکێ سەردەمەکێ نوو دەست پێ کر. پەکەکێ لگەل دەولەتا ئیراقێ ل سەر بنگەھا کو حەشدا شەعبی راستەراست وەرە شەنگالێ، ل ھەڤ کر. ل سەر بنگەھا ڤێ پەیمانێ، ئارتێشا ئیراقێ و حەشدا شەعبی گھیشتن شەنگالێ. ھەتا ڤێ سەردەمێ، پەکەکێ راستەراست ھەبوونا خوە یا ل ھەرێمێ قەبوول ئێعلان کر. لێبەلێ، ژ بەر ئالیێ ناڤنەتەوەیی، دەولەتا ئیراقێ نەخوەست ناڤێ پەکەکێ وەرە بکارئانین. دەما کو فێم کر کو ئەو نکارە خوە ب ناڤێ پەکەکێ ل ور فەرمی بکە، پەکەکێ ئەڤ رەوش قەبوول کر. د داخویانیەکا نڤیسکی یا کو کەجەکێ د 23یێ نیسانا 2018ی دە وەشاندی، ھاتە گۆتن کو شەرت و مەرجێن 3یێ تەباخا 2014ێ ژ ھۆلێ رابوونە و ئەولەھیا شەنگال و دەڤەرێن دەردۆرا وێ ھاتیە گارانتیکرن، و ژ بەر ڤێ یەکێ ئەم ھێزێن خوە دێ ڤەکشین. واتە، کەتنا حەشدا شەعبی بۆ ناڤا شەنگالێ ئەڤ باژێر ئەولە کریە. بێ گومان، پەکەکە ڤەنەکشیا. تەنێ ھندەک ئالیگرێن خوە چالاک کرن و لگەل حەشدا شەعبی ب ھەڤ رە رێڤەبەریا شەنگالێ دۆماند. وێ دەمێ، پەکەکێ و حەشدا شەعبی ل ھەڤ کرن و ل شەنگال دەستھلاتا ئیداری پارڤە کرن.
پاشخانەیا تەسلیمبوونا 2025ێ:
قوناغا سێیەمین ھین ژی بەردەوام دکە: د ڤان 12 سالێن د ناڤبەرا 2013ێ و 2025ێ دە، پەکەکێ ھەول دا کو وەکی بەشەک ژ ئەنیا ئیرانێ ل باشوورێ کوردستانێ جھەکی ب دەست بخە. ل گەلەک دەڤەران ئێریشی ھێزێن پێشمەرگە کر و ب شەوتاندنا بازارێن ھەولێر(لەنگێ) و دھۆکێ (سووکا چەلێ) شەرەکی ئابۆری دا دەستپێکرن. و ب تایبەتی د مەدیایێ دە، بێناڤبەر دژمناتی دا دەستپێکرن. لێبەلێ، ئەنیا شیعە، کو پەکەکە ژی تێ دە بوو، لگەل ھلوەشینا رەژیما ئەسەد دەربەیەک مەزن خوار. تام دەما کو پەکەکە وندا بوو، ئۆجالان و دەولەتا ترک موداخەلە کرن و ئۆجالان پەکەکە د ناڤ سیستەما دەولەتا ترک دە بجھکر.
سەرۆکاتیا پەکەکێ نھا ژ بەر زەختا ئۆجالان بێدەنگ دمینە. لێبەلێ، سەرۆکاتیا پەکەکێ، ب رێبەرییا جەمیل بایک، نکارە ب تەڤاھی تێکلیێن خوە یێن لگەل ئیرانێ قوت بکە. ئەڤ ژ بەر ھەبوونا وان ل سلێمانیێ، بجھبوونا وان ل سەر سینۆرێ ئیرانێ، پەیمانا پژاکێ لگەل ئیرانێ و چەپەرێن وان یێن گرینگ ل شەنگال و مەخموورێیە. ژ بەر ڤێ یەکێ، پەکەکە ھەول ددە کو ھەبوونا خوە ل ئیراق و باشوورێ کوردستانێ بێیی کو لگەل دەولەتێن ئیراق و ئیرانێ پەڤچوونێ بکە، بپارێزە. ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەو ھەمی داخوازێن ئیراقێ پێک تینە.
گەلۆ فەرمان ژ ئیمرالیێ ھات؟
پێڤاژۆیا خوە ھلوەشاندن و دانینا چەکان ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ب گەلەک ئاوایان بەردەوام دکە، ژ بلی تشتێن کو د رایا گشتی دە تێنە زانین. ھەر وھا تێ بھیستن کو چۆلکرنا پەکەکێ یا ھەرێما شەنگالێ ل سەر داخوازییا دەولەتا ترکیێ و ئیمرالیێ چێبوویە. دەولەتا ترکیێ ناخوازە “پرۆژەیا رێیا گەشەپێدانێ”یا د ناڤبەرا ئیراق و ترکیەیێ دە ژ خەتا شەنگالێ دەرباس ببە و ھێزێن کوردی ل ھەرێمێ ھەبن، و ب ھەمان ئاوایی ئیراق ژی ناخوازە. ژ بەر ڤێ یەکێ، گوھەرتنا چەپەران ل شەنگالێ نە تەنێ پەیمانەک د ناڤبەرا پەکەکێ و ئیراقێ دەیە؛ ئەو دشبھە پەیمانەکا د ناڤبەرا ھێزێن ھەرێمی دە.
چما نھا ئیراق چەپەرێن خوە ل شەنگالێ خورت دکە؟
سەردەما کو دەولەتا ئیراقێ چەپەرێن خوە ل شنگالێ خورت دکە و ھێزا خوە یا لەشکەری یا مەزن ل ور بجھ دکە پر بالکێشە. ئەڤ ژ بەر کو ھەم تەڤگەرەک دژی-کوردستانێ ھەیە و ھەم ژی پێڤاژۆیا ئامادەکاریا شەرە.
ئیراق و ملیسێن شیعە نھا د بن زەختەکا گرینگ یا ئیسرایل و ئەمەریکا دە نە. پاشەرۆژا ئیراقێ د ناڤ ئاژاوەیا ل رۆژھلاتا ناڤین دە پر ناکۆکە. گۆتوبێژ ل سەر دابەشکرنا ئیراقێ بۆ سێ دەولەتێن جودا ھەنە، و ئیراق ژ بۆ شەرەکی موحتەمەل لگەل ئیسرایلێ ئامادەکاریان دکە. وەکی دن، شیعەیێن ئیراقی ژ بۆ شەرەکی ناڤخوەیی ل ئیراقێ ئامادەکاریان دکن. ژ بەر ڤێ یەکێ، ئارتێش و ملیس د ناڤا لڤ و تەڤگەرێ دا نە و جهێن خوە ژی خورت دکن. زێدەتری 11.000 ھێز ل شەنگال ھاتنە بجھکرن.
ئیراق ل ھەموو دەڤەران، ب تایبەتی ل سەر سینۆر، سەنگەرێن خوە خورت دکە. سینۆرێ سووریێ و رۆژئاڤا د ناڤ ڤان دە نە. د دەمەک درێژ دە، ئیراق ئارمانج دکە کو ل دژی پێشکەتنێن ل رۆژئاڤا ھەلوەستەکێ وەربگرە. واتە، ئەو ئارمانج دکە کو خەتەک شیعە-عەرەب د ناڤبەرا رۆژئاڤا و باشوورێ کوردستانێ دە ئاڤا بکە. رەژیما شیعەیا ئیراقێ و ملیسێن وێ ئارمانج دکن کو ھەرێما کوردستانێ بشکینن و ڤان دەڤەران ب ئاوایەکی ماییندە ژ کوردستانێ ڤەقەتینن ب ئاڤاکرنا ھەبوونەک خورت ل ھەرێمێن کوردی یێن کو د بن مادەیا 140 دە نە. شەنگال د ڤێ پلانێ دە جھەکی پر ستراتەژیک دگرە. ئانگۆ، دەولەتا ئیراقێ ل شەنگالێ کۆریدۆرەک دژی-کوردستانێ دئافرینە.
رادەستکرنا شەنگالێ ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە بۆ ئیراقێ، مەوقفێ رەژیما شیعە یا ئیراقێ ل دژی کورد، عەرەبێن سوننی و رۆژئاڤا خورت کریە.
پەکەکێ پەیمانا خوە یا لگەل بەغدایێ ڤەشارت و مەدیایا وێ ژی پەدەکە کر ئارمانچ
رادەستکرنا ھەرێما شەنگال د ناڤبەرا رەژیما شیعە یا ئیراقێ و پەکەکێ دە، د ناڤ چەکدارێن ئێزیدی بوو سەدەما نەرازیبوونێ. ژ بەر ڤێ سەدەمێ، پەکەکێ پەیمانا کو لگەل بەغدایێ و سەرۆکاتیا ملیسان چێکربوو ژ رێڤەبەرییا شەنگالێ ڤەشارت.
ل گۆری ئاگاھیێن بەردەست، تەعلیمات ژ بۆ پەکەکێ و کادرۆیێن باکور یێن ل شەنگالێ ھاتنە شاندن کو “چ پەڤچوون چێنابن و ڤێ پەیمانێ ئاشکەرا نەکن” پەکەکێ ب رێیا چرا تیڤی خەلکێ شەنگالێ سەردابر، خوە وەکی کو ژ بوویەرێ بێخەبەرە نیشان دا و پەدەکە تومەتبار کر. راپۆرتێن مەدیایا پەکەکێ و داخویانیێن ئەندامێن پەکەکێ پەدەکێ وەکی بەرپرسیارێ کەتنا ئارتێشا ئیراقێ بۆ شەنگالێ نیشان دا.
پەکەکێ چەپەرێن خوە رادەستی کوردان نەکرن
ب بەرچاڤگرتنا چارچۆڤەیا کو ل ژۆر ھاتی دەستنیشان کرن، ئەشکەرە دبە کو رادەستکرنا بنگەهان د ناڤبەرا پەکەکێ و کۆمێن شیعەیێن ئیراقێ دە ل شەنگالێ، ژ بۆ کوردان نە ھەلوەستەک گونجاو بوو. د دەمەکێ دە کو کورد ل رۆژھلاتا ناڤین د رەوشەکا ئەوقاس ب گازندە دە نە، رادەستکرنا ڤەشارتی یا چەپەرێن خوە ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ژ بۆ ئیراقێ ونداھیەک گرینگە ژ بۆ کوردان. ژ سالا 2013ێ ڤر ڤە، پەکەکێ دەما کو پێویست بوو چەپەرێن خوە یێن ل رۆژئاڤا و سووریەیێ ژ بۆ بەشار ئەسەد چۆلکرن. دەما کو پێویست بوو، چەپەرێن خوە یێن ل دەڤەرێن وەکی مەخموور-قەرەچۆخ، گەرمیان و دووزخورماتو ژ بۆ ئیراقێ چۆلکرن. پەکەکێ گرێ جاسووسان ل قەندیلێ ژ بۆ ئیرانێ چۆلکرن-رادەستکرن. ل بەھدینانێ، چەپەرێن خوە یێن ل دەڤەرێن وەکی حەفتەنین، مەتینا، زاپ، ئاڤاشین و خاخورکێ رادەستی ترکیەیێ کرن. لێبەلێ، قەت چەپەرێن خوە ژی رادەستی پێشمەرگێ ھەرێما کوردستانێ نەکرن. ژ بۆ ھێزێن پێشمەرگە یەک چەپەر ژی نەبەردا. گەر ھێزا کو سێ رۆژ بەرێ چوو شنگالێ ھێزەک پێشمەرگە بوویا، یەکسەر دا پەکەکە بێ دودلی شەرێ وان کت. ب ڤی ئاوایی جارەکا دن دەرکەت ھۆلێ کو داخویانیێن کەسایەتێن پایەبلندێن د رێڤەبەریا پەکەکێ دە یێن وەکی بەسێ ھۆزات و مستەفا قاراسوو یێن کو دبێژن “شەنگال بەشەک ژ ئیراقێیە” د راستیێ دە زیھنیەت و ئارمانجا پەکەکێ ئەشکەرە دکن.
