دانیشتنا 80ێ یا جڤاتا گشتی یا نەتەوەیێن یەکبوویی هێژ ژی بەردەوام دکە. د 9ێ ئیلۆنێ دە دەست پێ کر و سەرۆکێن دەولەتان دێ ژ 22 ھەتا 30ێ ئیلۆنێ بەشداری روونشتنان ببن. جڤینا ئیسال یا نەتەوەیێن یەکبوویی ب مژارا فلستینێ، ب تایبەتی ژی غەززەیێ، مووھرا خوە لێدا. ھەر کو روونشتنا بەردەوام دکرن، گەلەک دەولەتان راگھاندن کو فلستینێ وەکی دەولەتەک سەربخوە قەبوول دکن…
د ھەمان دەمێ دە، سالڤەگەرا 8ێ یا ریفەراندووما سەرخوەبوونا کوردستانێ بوو. د 25ێ جۆتمەھا 2017ێ دە، د بن سەرۆکاتیا سەرۆک بارزان دە، کوردان ب رێیا ریفراندوومێ داخوازا خوە یا سەرخوەبوونێ راگھاندن. لێبەلێ، نەتەوەیێن یەکبوویی دەنگێ کوردان پاشگوھ کر. لێبەلێ، ئەڤ ریفەراندووم بەرسڤەک بوو ژ بۆ پاشگوھکرنا سەدسالەک درێژ یا کوردان، ھەلوەستەک نەتەوپەروەری بوو ل دژی دابەشکرنا خاکا وێ د پەیمانا لۆزانێ دە.
بەشەکا گرینگ ژ مللەتێ کورد پشتگری دا رەفەراندوومێ. ھەتا کەسێن کو ژ ترسا پارتیا خوە یان تەڤگەرا خوە بێدەنگ مان ژی ھەبوون، لێ ب دزیڤە پشتگیری دا “سەکناندنا سەرۆک مەسعوود بارزانی یا ل دژی ستاتوویا لۆزانێ”. ل گۆری ئەنجامێن ریفراندوومێ، %92.7 کوردان دەنگێ “ئەرێ” دان “سەرخوەبوونا کوردستانێ.”
گەر کورد نەتەوەیەک نۆرمال بانە، ئەو دا د 25ی ئیلۆنێ دە ل ھەر دەرێ پیرۆز کن و ئەنجامێن ریفراندوومێ ل ھەر دەرێ پارڤە کن. ب راستی، گەر چار بەشێن کوردستانێ ببان یەک، ئەو دا چن نەتەوەیێ یێکبوویی، کو ل ور نوونەرێن کوردان تونە نە و “پرسگرێکا فلستینێ” مژارا ھەری گرینگ یا رۆژەڤێیە، و ببێژن، “کا نوونەرێن نەتەوەیا کورد، مە ناس بکن، ئەڤ داخوازییێن مە نە؟” لێ ئەڤ چێنەبوو. ناڤەندەکا سیاسی یا کورد ئێریشی ریفەراندووما سەرخوەبوونا کوردستانێ دکە.
ب راستی، ریفەراندووما سەرخوەبوونا کوردستانێ وەک تێستەکێ بوو کو مەعدەنێ ھەر کەسی د ڤێ جڤاکێ دە ئەشکەرە کر. ئەم دکارین سیاسەتا ل باشوورێ کوردستانێ ب رێیا ریفراندوومێ فیلترە بکن.
میناک، د دەمێن داوی دە، مەدیایا یەنەکێ گەلەک راپۆر قاشوو زرارێن ریفراندوومێ ژ بۆ کوردان وەشاندیە. لێبەلێ، یەنەکێ ب فەرمی پشتگری دا ریفراندووما سەرخوەبوونا کوردستانێ. وەکی دن، ھەکە کوردان د ریفراندوومێ دە خاک وندا کربە، ئەو ژ بەر خیانەتا یەنەکێ بوو. رێبەرێن یەنەکێ یێن وێ دەمێ، بافل تالابانی و لاھوور جەنگی تالابانی، ب ھەڤ رە کەرکووک فرۆتن. شەرێ وان یێ ئیرۆ ژی ل سەر نەپارڤەکرنا قازانجێن وێ خییانەتێ یە.
لێ ئەڤە نە مەسەلەیە. مژارا ریفراندوومێ تشتەکە کو کورد پیدڤی نە نیقاش بکن: ئەو کوردێن کو ل دژی ریفراندوومێ نە و دبێژن دڤێت کورد نەبن دەولەت، و ھەتا ئەوێن کو خویا دکن دۆستن، دڤێت وەرن دەستنیشانکرن و روویێ وان یێ رەش ژ بۆ رایا کورد وەرە ئەشکەرە کرن.
یێن ھەری خەتەرناک ئەو ئایدۆلۆژی و تەڤگەرن کو ب ناڤێ کوردان دەرکەتنە ھۆلێ و د وان دە پەیاما “بێدەولەتی ئازادییە، دەولەتبوون کۆلەتییە” دچینن. ئەڤ یەک ژ ھێلا عەڤدللا ئۆجالان و تەڤگەرا وی، پەکەکێ ڤە (کو ھەر چەند ھاتبە ھلوەشاندن ژی، دیسا ژی روحێ خوە د ناڤ تەڤگەرێن دن دە بەلاڤ دکە) تێ رێڤەبرن.
ژ سالا 1999ێ ڤر ڤە، ئۆجالان ھەول ددە کو کوردان ب فکرا بێوەلاتبوونێ رازی بکە. گەر کەسەک دەرکەڤە و ببێژە “شەرت و مەرج نە گونجاون، ئەم نھا نکارین ببین دەولەت، دڤێت ئەڤە ژ بۆ قۆناغەکا دن وەرە پاشخستن،” یان ژی ببێژە، ” ھەر بەش نھا نکارە ببە دەولەت. بلا یەک یان دو بەش ببن دەولەت، بلا ھەبوونا کوردان مسۆگەر ببە، و رەوشا بەشێن دن دێ لگەل دەمێ زەلالتر ببە،” ئەڤ مژارێن ستراتەژیکن، و ھوون دکارن ل سەر وان نیقاش بکن. لێ ئەڤ نە ئەوە یا کو ئۆجالان ل سەر کوردان دسەپێنە. ئۆجالان راستەراست دبێژە، “دەولەت سیستەمەکی پاشڤەروویە، دەولەت خەرابیەکا مەزنە، بێدەولەتبوون ئازادییە.” ژ بۆ ڤێ یەکێ دەلیلێن ژ نیۆلتیک، فەزا و میتۆلۆژیێ نیشان ددە. لێ ئەڤ یەک راڤە ناکە کا چ ب سەرێ جڤاکێن بێدەولەت یێن جیھانا ئیرۆیین ھاتییە.
ئەو راستیا کو ھەر نەتەوە د سەرانسەرێ دیرۆکێ دە وەکی دەولەتەک هەبایە خوە پاراستییە. ئۆجالان د راستیێ دە ئایدۆلۆژیێن کۆلۆنیالیست یێن کو ئیدیعا دکن، “کورد نە نەتەوەیەکن، لێ کۆمن،” نەرم دکە و وان ژ نوو ڤە پێشکێشی کوردان دکە. د ڤی واری دە، رامانێن ئۆجالان ب زانەبوون ژ ئالیێ ھێزێن کۆلۆنیالیست ڤە ل چار بەشێن کوردستانێ تێنە بەلاڤکرن.
بۆ میناک، حکوومەتا ئیرانێ دەستوورێ ددە کو ھەموو پاراستن و پرتووکێن ئۆجالان ب زمانێ فارسی ل رۆژھلات و ئیرانێ وەرن بەلاڤکرن. ب راستی، ھندەک پرۆفیسۆرێن زانینگەھێ یێن کو لگەل حکوومەتێ کار دکن، ڤان پرتووکان ل دبستانان لسەر خوەندەکارێن خوە بەلاڤ دکن. حکوومەتا ئیراقێ دەستوورێ ددە سەندیکایێن پارێزەران و سەندیکایێن ئاکادەمیسیەنان، دا کو رامانێن ئۆجالان پێشڤە ببن. بەلاڤکرنا رامانێن ئۆجالان ل سلێمانیێ ژی پرۆژەیەکا حکوومەتێن ئیراق و ئیرانێ یە، کو دترسن کورد ببن دەولەت و ملەتەکی بھێز.
ئەم دزانین کو بریتانیا، یەک ژ ھێزێن ھەری دژبەرێ نەتەو-دەولەتا کوردییە، ژ دەما کو شەرت و مەرجێن دەولەتەک سەربخوە ژ بۆ کوردان ھاتنە دانین، ب زانەبوون ئۆجالان دەرخستن پێش. تەنێ د دەما ریفراندوومێ دە، بریتانیایێ دەستوور دا خوەپێشاندانێن “ئازادی ژ بۆ ئۆجالان”، و سەندیکایێن بریتانی خوەپێشاندان ل دار خستن و سەندیکا ژ بۆ پشتگریا ئۆجالان ئاڤا کرن.
ژ سالا 1999ێ ڤر ڤە، ترکیە پەسنێ ئۆجالان ددە و وی خوەدی دکە دا کو ل دژی دەولەتبوونا کوردی بسەکنە.
میناک، ئۆجالان 25 سالن ساخ و سلامەتە، د بەردێلا ئاستەنگکرنا کوردان ژ ئاڤاکرنا دەولەتا نەتەوەیی دە. ئۆجالان پێشەرۆژا کوردان دفرۆشە دا کو وەکی “رێبەر” بهێت ناسکرن.
دکارە وەرە گۆتن کو ھەر کەسێ کو شیرەتان ل کوردان بکە کو ‘رامانێن ئۆجالان پێشڤەروونە و دڤێت ئەو بێن شۆپاندن” ئەو کەس دەولەتبوون و بێستاتووبوونا کوردان دپەژرینە.
یا دن ژی ئێرشێن دۆستێن سەختەیێن کوردان ژی ددۆمن.
وەکە، دەما کو ریفراندووم پێک ھات، چەپگرێن ترک ژ راستگرێن ترک پتر ئێریشی کوردێن سەرخوەبوون خواز کرن. رەوشەنبیرێن ترک ژی ریفراندووم ژ نێزیک ڤە شۆپاندن. جەلال باشلانگچ، کو نھا مریە، وێ دەمێ چوو سلێمانیێ و ب ناڤێ قاشۆ ھەڤالەکی خوە، بەلگە بەرھەڤ کرن دا کو راڤە بکە کا چما “کورد نکارن ببن دەولەت”. باشلانگچ ئیدیعا کر کو ل باشوور”ئەلەکتریک ژ ھێلا ژەنەراتۆران ڤە تێ پەیدا کرن”، ئانگۆ ئەو نکارن ببن دەولەت. ب ھەمان ئاوایی، ھندەک کەسایەتێن چەپگر، کو لگەل پەکەکێ ھەڤالبەند بوون، کورد بچووک خستن و گۆتن، “ئەو ھێکان ژی ژ دەرڤە دکرن؛ ئەو نکارن ببن دەولەت.” ئالیگرێن پەکەکێ ژی ئەڤ ڤەگۆتن قەبوول کرن. نھا، فلستین دبە دەولەت. و ھەر چەند مرۆڤێن ل غەززەیێ ژ برچیبوونێ دمرن ژی، بلا ژەنەراتۆر، بلا ئاڤا ڤەخوارنێ ژی نەبە، گەلۆ ئەو چەپگر ل دژی ڤێ یەکێ دەردکەڤن؟ نا…
ب کورتاسی، ریفراندووم و مژارا دەولەتبوونا کوردان ژ بۆ ھەر کەسی بۆ تێست. ئەو رامانێن راستین یێن ھەر کەسی ل سەر کوردان، عەیار و کوالێتیا وان چ بە، زەلال دکە. تەڤی دژمنێن ناڤخوەیی و دەرڤەیی، “سلاڤ ژ بۆ کەسێن کو باوەریا وان ب سەرخوەبوونا کوردستانێ ھەیە، ژ بۆ کەسێن کو ژیانا خوە ژ بۆ ڤێ دۆزێ فەداکرنە، و ژ بۆ کەسێن کو ھین ژی ڤێ رامانێ دپارێزن. ھەر وھا لەعنەت ل کەس و پارتییێن ناڤخوەیی و دەرڤەیی یێن کو بێدەولەتبوونێ ل سەر کوردان فەرز دکن.”
