ھندەک کەس دبێژن کو ئەو دویەمین رێڤەبەرێ پەکەکێ یە، ھندەک کەس ژی دبێژن کو ئەو دەستێ راستێ یێ عەڤدللا ئۆجالانە. لێ بەلێ، ئەو ب راستی میرێ تاریتییێ یە. بەلێ، ئەم بەحسا جەمیل بایک دکن. جەمیل بایک ب راستی کییە؟ وەرن ئەم کورتە ژییانا وی ڤەبێژین.
جەمیل د سالا 1955ێ دە ل ناڤچەیا کەبان یا سەر ب خارپێتێ (ئەلعەزیزێ) ژ دایک بوو. بەرەڤاژی وێ پێزانینێ ئەو نە عەلەویە، سوننییە و ژ مەزھەبا حەنەفیە. دەما کو وی ل زانکۆیا ئەنقەرێ بەشا زمان، دیرۆک و ئەردنیگاری دخوەند، ب رێیا کەمال پیر وی عەڤدللا ئۆجالان ناسکر و ڤێ رۆژێ چارەنووسا وی گوھەری. و ژ سالێن 1970 و پێ ڤە، جەمیل خوەدی دیرۆکەکا تارییە، جارنان ب ترکیەیێ و جارنان ب ئیرانێ رە، ئەو بوو سەدەما ئینفازکرنا گەلەک ئەندامێن پەکەکێ.
گومانێن ل سەر جەمیل بایک د سالێن 1970 دە دەست پێ دکە. ئەو ل خارپێتێ لگەل 29 ئەندامێن پەکەکێ ھات بنچاڤکرن و ھەمی ھەڤالێن وی ھاتن زیندانی کرن، لێ تەنێ ئەو سەربەست ھات بەردان.
ئەڤ بوو سەدەمێ گرتنا دامەزرینەرێ پەکەکێ مەزلووم دۆگان کو د سالا 1982 دە ل دیاربەکرێ د رۆژا نەورۆزێ دە داوی ب ژیانا خوە ئانی.
برایێ وی، ئەحمەد بایک (مستەفا)، پێشی جھێ خەیری دورموش، دا کەشفکرن و ئەو دا گرتن. تەڤی ڤێ یەکێ، برایێ وی ئەحمەد بایک نھا یەک ژ بەرپرسێ دارایی و سندۆقا پەرا یا پەکەکێ ل ئەورۆپایێ یە.
پێوەندیا گومانبار یا بایک ب دەولەتا ترکیێ رە بالا دەولەتا ئیرانێ ژی کشاند بوو. د سالا 1984 دە، دەولەتا ئیرانێ پاسپۆرت ددا ئەندامێن پەکەکێ. لێبەلێ، نەدا جەمیل بایک، گۆتن کو: “ژ بەر کو ئیرانێ ئەو وەک سخوورێ دەولەتا ترکیێ ددیت” پاسپۆرت ب وی نەدا. بالکێشە بایک پشتی وێ دەمێ ب ئیرانێ رە تێکلیێن پر باش پێش خستن. بایک تەڤلیبوونا کۆنگرەیا 3یێ یا پەکەکێ رەد کر و ل ئورمیێ لگەل ئیتلاعاتێ دما. ئۆجالان گۆت کو ھەکە ئەو نەیێ، ئەم دێ وی وەکی ڤەقەتییایی راگەهینین. بایک مەجموور ما و ھات، لێ ئێدی وی ھەر تم پشتا خوە دسپارت ئیرانێ.
سالێن 1990 ژ بۆ جەمیل بایک سالێن زەحمەت بوون. ئەو د ناڤ پەکەکێ دە وەکی ھەڤالکوژەک و یەکەم کەسێ سەنگەرێ خوە ھشتی و رەڤی ھاتە ناسین.
د سالا 1992 دە، د دەما ئێریشا پەکەکێ یا ل سەر بەرەیێ کوردستانی یێ باشوور چێبوویی، بێیی کو گولەیەکێ بتەقینە بەرەیێ مەتینا ھشت و رەڤی. لێ بەشا ھەری ب سەھم ئەو بوو کو د داویا شەری دە، وی 19 گەریلایێن بریندار یێن پەکەکێ ل حەفتەنینێ ب ھنجەتا کو ئەو نە کەڤن دەست، کوشتن. ڤێ بویەرێ ھشت د ناڤ پەکەکێ دە نەفرەتەکا ڤەشارتی ل ھەمبەر جەمیل بایک چێبە.
بایک د سالا 1993-1994 دە لگەل یەنەکێ تێکلیێن پر گەرم پێش خستن. دەما کو بالافرێن ترک ئێریشی کامپا زەلێ کرن، جەلال تالەبانی بەری ئێریشێ ئەو ئاگاھدار کر و ئەو ژ کامپێ دەرخست. لە بەلێ کادرۆیێن پەکەکێ و ملیسەڤان بەر بالافرا مان و 11 ئەندامێن وان د ئەنجامێ ئێرشێ دە ژیانا خوە ژ دەست دان. چما ئەو خەلاس نەکرن کەس باحسا ڤێ ناکە.
د سالا 1997 دە، تەنێ د سێ مەھان دە، د بن ناڤێ “پێنگاڤا پارتیبوونێ” دە، وی 27 ئەندامێن پەکەکێ ل ھەرێما زاپێ کوشتن. پرانیا ڤان کەسان رۆژئاڤایی بوون، و ژ بەر ڤێ سەدەمێ، ئەندامێن رۆژئاڤایی ھەر گاڤ ژ بایک دوور دسەکنین.
دیسا، د سالا 1997 دە، تەڤی کو فەرماندارێ بریارگەھا ناڤەندی یا ئارگەکێ بوو د دەما ئۆپەراسیۆنا دەولەتا ترکا ل سەر ھەرێما زاپێ وی بێیی کو ژ کەسی رە ببێژە، بریارگەھ ھێلا و رەڤییا. ئەو ھات کامپا پەنابەرێن باکور پشتا قەزا شێخان کامپا نەھدارا-نەینەوا، و دکانەک کر دو بەش و وی خوە ل ور ڤەشارت ھەیا کو ئۆپەراسیۆن ب داوی بوویی.
ئۆجالان ھەول دا کو بایک د ناڤ پەکەکێ دە سینۆردار بکە. ئۆجالان ب رێیا ئەندامێن خوەیێن ژن ئێرشی بایک کر. جەمیل بایک وێ دەمێ د گۆت، “سەرۆک ژنێن پەکەکێ دین کرنە.”
د داویێ دە، د سالا 1998 دە، ئۆجالان ئەندامێن دامەزرینەرێن پەکەکێ، د ناڤ دە بایک، دوران کالکان و عەلی حەیدەر قەیتان، ژ رێڤەبەریا پەکەکێ دوور خستن و ئەو وەکی “سایناسۆرێن پۆرسپی” ب ناڤ کرن. و ئۆجالان گۆت “ئەو ئێدی جارەکا دن ناکەڤن ناڤ رێڤەبەریێ.” ئۆجالان د کۆنگەریا 6ێ یا پەکەکێ دە جەمیل ژ دیوانا کۆنگەرەیێ ئاڤێت و بانگ ل جڤاتا کۆنگرەیێ کر کو پۆرسپییان بوو رێڤەبەرییێ نەھلبژێرن.
لێبەلێ، ھێژ کۆنگرە ب داوی نەبوویی ئۆجالان د 15ێ شوباتا 1999ێ دە چوو ترکیێ. بایک دیسا کەت ناڤ رێڤەبەریێ دە. وی دەست ب ژناڤبرنا سەنگەرێ ئاپۆیێ د ناڤا پەکەکێ دە ئانگۆ بزاڤا ژنان کر. ھەمی ئاپۆپەرستێن ژن بێدەنگ کرن و ئەو گرتن. و ب لەزووبەز دەست ب دامەزراندنا پەکەکەیا خوە کر.
کەسایەتێن ب باندۆرێن وەکی گوولان (فلیز یەرلیکایا)، ناسر (فاروق بۆزکورت)، و ھاروونێ سەرمەزن(بارزان دووڕە) ب فەرمانا بایک ھاتن کوشتن. بایک ھەم فەرمانا کوشتنا موخالفان دا و ھەم ژی تیمەکا کوژەر یا بێوژدان ژ دلسۆزێن خوە ئافراند.
د سالا 2004ێ دە، ئۆجالان دیسا جەمیل بایک ژ رێڤەبەرییێ دوور خست و موراد قارایلان وەکی نوونەرێ خوە ئەرکدار کر. لێبەلێ، بایک د دامەزراندنا پەکەکەیا خوە دە کارێ خوە بەردەوام کر. ئەو ب قارایلان رە کەت ناڤ تێکۆشینەک دژوارا دەستھلاتداریێ.
د سالا 2013ێ دە، ئەو بوو ھەڤسەرۆکێ کەجەکێ. ژ وێ دەمێ و پێڤە ئەو لگەل ئیران، یەنەکێ، بەشار ئەسەد و شیعەیێن ئیراقێ کەت ناڤا پێڤاژۆ و پێوەندییێن تاری دە.
جەمیل بایک پشتی بانگا ئۆجالان یا ژ بۆ هلوەشاندنا پەکەکێ و بێچەکبوونا وێ کەتە ناڤا بێدەنگییێ دە. د راستیێ دە پەکەکەیا کو ئۆجالان دایە هلوەشاندن پەکەکەیا جەمیل بایک بوو. جەمیل ڤێ راستییێ باش فەھم دکە.
جینایەتێن کو مە ڤەگۆتین تەنێ کێمەک ژ دیپلۆماسییا تاری یا جەمیل بایک لگەل دەولەتێن ھەرێمی نە. چەکا وی تەنێ ل سەر ھەڤالێن وی و کوردان شوخلییە. ژ بەر ڤێ یەکێ، جەمیل بایک ب راستی ژی میرێ تاریتییێ یە و دێ د تاریتییێ دە ژی بمینە.
