كورد د گوهۆرینێن رۆژهلاتا ناڤین یا نوو دا
ئەوا ئەڤرۆ ل رۆژهەلاتا ناڤین رووددهت، نهتەنێ زنجیرەکا روودانێن ژ ههڤ جودایه، لێ دارێژتنەکا کوور و سهر و ژ نوو یە بۆ سیستەمێ دەڤەرێ، پشتی هەرەسهینانا وان راستیێن کو ب دەهان سالان وەک بەلگەنامە ژێ دەرباز دبوون.
دەولەتا ناڤهندی بەرەڤ لاوازبوونێ دچیت، بزاڤێن چەکداری ب فۆرمەکێ نوو خۆ رێک دئێخن و زلهێزێن جیهانی ژی ئێدی ل دووڤ ئێکلاکرنا شەران ناگەرن، بەلکو ل دووڤ وێ یەکێ نە کا دێ چاوا ڤێ ئالۆزیێ ب کێمترین تێچوو ب رێڤە بەن.
كورد د ناڤەندا ڤێ گوهۆرینێ دا راوهستییاینه، نە وەک لایەنەکێ پەراوێزخستی، بەلکو وەک گرێکەکا جوگرافی، سیاسی و فکری یا وەسا کو نەشێی خۆ لێ بدزی یان پشت گوھ بهاڤێژی.
ل تركیێ، ئەوا د ڤێ دوماهیێ دا روودای و کۆمبوونێن «دەم پارتی» تەنێ چالاکیەکا حزبی یا ئاسایی نینە، بەلکو نیشانەکە ل سەر وێ یەکێ کو ههڤركیهكا کوردی-ترکی ژ قۆناغا ئینکارا ئەمنی یا رەق، دەربازی قۆناغا «ب رێڤەبرنا سیاسی یا کۆنترۆل کری» دبیت، ژ بهر كو دەولەتا ترك گەهشتییە وێ باوەریێ کو د شیان دا نینه تهنێ ل سهر چارهیا سهربازی بهردهوام بیت، لێ د هەمان دەم دا، نەڤێت ب تەمامی دانپێدانێ ب پرسا کوردی وەک دۆزەکا نەتەوەیی بکەت، لەوما دەرگەهێن سیاسی یێن سنۆردار ڤەدکەت، ب یاسا و دۆسیەیا ئەمنی کۆنترۆل دکەت، و دێ لێ گەرێت بێی کو چ ئاسۆیەکێ دەستووری یێ روهن هەبیت، ئەڤ جورێ سیاسەتێ ل دووڤ چارەیەکا بنەرەتی ناگەریت، بەلکو دڤێت پرسا کوردی پارچە پارچە بکەت بۆ هندەک دۆسیەیێن بچووک یێن هلبژارتنان و مافێن چاندی، ب مەرجەکێ کو رەهەندێ نەتەوەیی ژێ ب دزیت و ل ڤێرێ خهتهرییا مەزن ل سەر کوردێن باکور دروست دبیت، ژبەر کو پشکدارییا سیاسی بێی هەبوونا پرۆژەیهکێ نەتەوەیی یێ ئاشکرا، دبیت ژ ئامرازەکێ خەباتێ ببیتە ئامرازەک بۆ کۆنترۆلکرن و بێدەنگکرنێ.
ل ئالیێ دی، ئەو بزاڤێن گرێدای ب «پەکەکێ» ڤە د قۆناغەکا دیرۆکی و هەستیار دا دەرباز دبن، ژ بهر كو ڤەگوهاستن ژ خەباتا چەکداری بۆ گۆتارا سیاسی هێشتا ژ روویێ فکری ڤە تەمام نەبوویە و هێشتا کولتوورێ رێکخستنێ (تەنزیمێ) زالترە ل سەر کولتوورێ جڤاکی، ئەڤ یەک دێ دهرزهكێ د ناڤبەرا کادرێ سیاسی و جەماوەری دا دروست کەت، دێ وێ مژارێ دەتە پێش کو هەر دانوستاندنەک دژی کوردان بخۆ بهێتە بکارئینان، ئەگەر نەهێتە گرێدان ب سەقفەکێ نەتەوەیی یێ دیار و مافێن دەستووری یێن مسۆگەر کو گومان تێدا نەبیت، دەستبەرداربوون ژ چەکی نابیتە دەستکەفت ئهگەر دگەل دا دەستکەفتێ سیاسی یێ بەرچاڤ نهبیت، ئەگەر وە نەبیت، دێ بیتە زیانەکا ستراتیژی یا دومدرێژ.
ل سووریا، ئەو فشارا ل سەر کوردان دهێتە کرن بۆ تێکەل بوون دگەل دەولەتا ناڤهندی، نیشانا وێ ترسا هەرێمی و نێڤدەولەتی یە ژ هەر نموونەیهکا کوردی یا سەرکەفتی ل دەرڤەی کۆنترۆلێ، ژبەر کو نە تركیه، نە ئیران و نە ژی هندەک هێزێن جیهانی دخوازن قەوارەیهکێ کوردی یێ بهێز و ئێکگرتی ببینن، چونکی دزانن سەرکەفتنا وی قەوارەی دێ فەرز کەت کو پێناسەیا سنۆران و شەرعیەت بهێتە گوھۆرین، لەوما هەردەم داخواز ژ کوردان دهێتە کرن کو «تێکەل» ببن بەری کو مافێن وان بهێنە سەپاندن، و سازشێ بکەن بەری کو گەرەنتیێ وەربگرن، ل ڤێرێ هەمان شاشیا دیرۆکی دوبارە دبیت: بکارئینانا کوردان وەک ئامرازەکێ ئەمنی یێ دەمکی، پاشی پشت تێکرن ل دەمێ هەڤسەنگی دهێنە گوھۆرین.
ل ئیراقێ ژی، رەوشا کوردی ئالۆزترە، هەرێم یا هەی، لێ یا دۆرپێچ كری یه ژ لایێ سیاسی و ئابووری ڤە، ههرێم هەردەم دڤێت شەرعیەتا خۆ بسەلمینیت، بەغدا سەرەدەریێ دگەل کوردان دکەت وەک پێدڤیەکا دەمکی بۆ پێکئینانا حکوومەتان، نە وەک هەڤپشکەکێ دەستووری یێ وەکهەڤ.
ئیران کارتا کوردی بۆ فشارێ ب کار دئینیت، تركیه بۆ دۆسیەیا ئەمنی ب کار دئینیت، ئەمریکا ژی راگرتنا هەڤسەنگیێ دکەت بێی کو پابەندبوونەکا دۆمدرێژ هەبیت.
د ڤێ دیمەنی دا، مەترسی نە ژ دەستدانا هەرێمێ یە، بەلکو مەترسی ئەوە کو هەرێم ژ ناڤەرۆکا وێ یا نەتەوەیی بهێتە ڤالاکرن و ببیتە ئیدارەکا خۆجهی بێی بریارا سهروهری.
ئیران ب خۆ ب چاڤەکێ گۆمانا دیرۆکی تەماشەی کوردان دکەت، ئەو تەنێ وەک کهمینەیهکا نەتەوەیی بەرهنگاری وان نابیت، بەلکو وەک ئەگەرەک بۆ «پەتایەکا سیاسی» دبینیت، لەوما سیاسەتا کۆنترۆلکرنا بێدەنگ ب کار دئینیت: نە شەرێ سەرتاسەری و نە دانپێدانا راستەقینە، هەر لڤینەکا کوردی ل وێرێ د چارچووڤێ ههڤركیا مەزن دگەل رۆژئاڤا دهێتە شرۆڤەکرن، وەک گەف بۆ سەر ئاسایشا نەتەوەیی دهێتە سەرکوتکرن، نە وەک داخوازییەکا ماف وهرگرتنێ، ئەڤە رامانا وێ ئەوە کو هەر بزاڤەکا کوردی ل وێرێ پێدڤی ب هۆشیارییەکا ستراتیژی یا بلند هەیە، ژ بهر كو بەرهنگاربوونا راستەوخۆ بێی پشتەڤانییەکا هەرێمی یان ناڤخۆیی، دێ باجەکا گران هەبیت.
رۆلێ نێڤدەولەتی یێ بەرژەوەندیخواز (پراگماتیک)ە و د هەمان دەم دا گەلەک یێ بێ رەحمە، ئەمریکا کوردان وەک کارتا هەڤسەنگیێ ب کار دئینیت، نە وەک پرۆژەیهکێ سیاسی، رووسیا ب شێوەیەکێ تەکتیکی وەبەرهێنانێ تێدا دکەت، پاشی ل سەر مێزێن مەزنتر بازرگانیێ پێ دکەت، ئەورۆپا ژلایێ ئەخلاقی ڤە هەڤسۆزە، لێ ژ لایێ سیاسی ڤە دودلە ژ ترسا هلوەشینا دەولەتان.
کەس د ڤی سیستەمێ نێڤدەولەتی دا بەرهەڤ نینە پشتەڤانییا پرۆژەیهکێ نەتەوەیی یێ تەمام یێ کوردی بکەت، ئهگەر کورد ب خۆ وەک كهتوارهكێ سەقامگیر و بەردەوام خۆ بسەپینن.
لڤینێن سەربازی ل دەڤەرێ، چ ئیسلامی بن یان میلیشیا، رۆلەکێ دوفاق دگێرن، ژ لایەکێ ڤە دبنە بەهانە بۆ سەرکوتکرنا کوردان ب ناڤێ ئاساییشێ و ژ لایەکێ دی ڤە لاوازییا وان دەولەتان ئاشکرا دکەن یێن بانگەشەیا سەروەریێ دکەن، هەبوونا ڤان گرۆپان نیشان ددەت کو دەولەتێن نەتەوەیی (ئەرەبی، تركی، و ئیرانی) ئەو هێز نینە یا دیار دکەن.
دەلیڤە بۆ کوردان یا هەی، لێ پێدڤی ب ئاقلەکێ ستراتیژی یە نە کارڤەدانێن سۆزدار و عاتیفی.
ژ روویێ فکری و فەلسەفی ڤە، کورد ئەڤرۆ ل بەر دوریانەکا چارەنووسازن، یان بەردەوامبوون ل سەر کارڤەدانێ، یان دەربازبوون بۆ «کار و کریارێن ب هزر»، چونکی کوردایەتی نابیت تەنێ د درووشم و چەک و پشکدارییا هەلبژارتنان دا بهێتە کورتکرن، بەلکو دڤێت وەک پرۆژەیهکێ شارستانی بهێتە دارێژتن: دەولەتا یاسایێ، جڤاکێ مەدەنی، رێژهیهكا ئابوورێ سەربخۆ و گۆتارەکا سیاسی یا ئاقلانی کو ب ساناهی نەهێتە تۆرەکرن و نەهێتە کێشکرن بۆ ناڤ شەرێن خەلکێ دی.
ئەوا نوکە پێدڤی، ئێکخستنا بانێ (سەقفێ) سیاسی یە نە ئێکخستنا حزبان، روهنبوونا ئارمانجێ نە ب مانایا راگەهاندنا دەولەتێ یە سوبه، بەلکو چەسپاندنا هزرا مافێ نەتەوەیی یە د هەر دانوستاندنەکێ و هەر گوتارەکێ و هەر هەڤپەیمانیەکێ دا.
سەرەدەری دگەل تركیێ دڤێت ژ پێگەھێ هەڤپشکییا مەرجدار بیت نە پاشکۆیەتی، دگەل بەغدا ژ پێگەھێ دەستووری بیت نە سازشکرن، دگەل ئیران ب هوشیاریەکا ستراتیژی یا دۆمدرێژ، دگەل هێزێن جیهانی ژی ب زمانێ بەرژەوەندییان بیت نە ب سۆز و عاتیفە.
قۆناغا دهێت دێ پتر هلوەشینا هەرێمی ب خۆڤە بینیت و دێ پتر دانوستاندن ل سەر دەستهەلات و سنۆر و هەژموونێ هێنە کرن، جهێ کوردان د ڤێ قۆناغێ دا ب دیاری بۆ وان ناهێتە دان، بەلکو دڤێت ب ژیری بهێتە ب دەستڤەئینان.
ئەگەر کوردایەتی ژ حالەتەکا هەستی (شعوری) نەهێتە گوھۆرین بۆ پرۆژەیهکێ سیاسی یێ ئاقلانه، دێ جارەکا دی د ههڤركیێن خەلکی دا هێتە مەزاختن، لێ ئەگەر د ڤێ گوهۆرینێ دا سەرکەفتن، دێ بنە ئێک ژ کێم نەتەوەیێن رۆژهەلاتا ناڤین کو ب ئاقلەکێ سار و ئیرادەیەکا روهن پێ د ناڤ سەدێ بیست و ئێکێ دا دانای.
ئەڤە دهمێ هشیاریێ یە، نە یێ درووشمهیان، دهمێ وێ پرسیارێ یە: مە چ دڤێت، چاوا مە دڤێت، کەنگی و ب چ بوهایهكی؟
ئەگەر کورد ب باشی ڤێ قۆناغێ بخوینن، جارەکا دی نابنە قوربانیێن مێژوویێ، بەلکو دێ بنە ئێک ژ دروستکەرێن وێ.
