ل سەر گۆتنا کو کورد ل سووریێ کێمنەتەوەیێن کۆچبەرن
ماھر حەسەن
گۆتنا کو “کورد ل سووریێ کێمنەتەوەیێن کۆچبەرن” نە تەنێ شاشە، لێ ب ئارمانجا تونەکرنێ ھاتیە چێکرن. ئەڤ گۆتن دخوازە راستیا دیرۆکی بگوھەرینە، لێ نکارن.
ئاخ ب خوە شاھدە. دیرۆک شاھدە. بەلگە شاھدن.
کورد نە تەنێ بەشەک ژ ڤی وەلاتی نە؛ بەلکو ئەو خوەدیێن بەشەک ژ ڤێ ئاخێ نە. کوردستانا سووریێ نە ب مەرجێن خوە ژ کوردستانێ ھاتیە دەرخستن، لێ ب ھێز و سیاسەتا دەولەتان ھاتیە ڤەقەتاندن. ئەڤ راستی نایێ گوھەرتن، ھەر چەند ناڤێن دەولەتان بگوھەرن.
کورد ل کوردستانێ نە – و سینۆرێن نوو نکارن دیرۆکێ و راستیێ بگوھەرن. لەوما ئەز دبێژم؛ ئەڤ ئاخ نە “سووریا”یە و رۆژئاڤایێ کوردستانێ ژی ژ دێرکێ ھەیا عەفرینێ، نە “جەزیرا سووریێ”یە. ب واتەیا دیرۆکی؛ ئەڤە کوردستانا کەڤنارە کو ب ھێزێن کۆلۆنی و سیاسی پشتی شەرێ جیھانی یێ یەکەم ب سینۆرێن نوو ھاتە ڤەقەتاندن و ب ناڤێ “سووریا نووژەن” ھاتە بناڤکرن.
کورد ل ڤر نە مێڤانن، نە کۆچبەرێن دەرەنگن. ئەو خوەدیێ ئاخێ نە. سینۆرێن سووریێ، وەک کو ئیرۆ تێ زانین، ئەنجاما مەرجێن سیاسی یێن نوو نە (سایکس–بیکۆ، لۆزان)، نە ئەنجاما دیرۆکا گەلان. ئاخا کوردستانێ بەری ڤێ سینۆرێن نوو ب سەدسالان خوەدی ناسنامە و ژیانا خوە بوو.
ب دژی وان گۆتاران کو دخوازن ھەبوونا کوردان ل ڤێ ھەرێمێ لگەل “کۆچێن سیاسی”یێن سەدسالا بیستی ب تەنێ ڤە گرێ بدن، راستیا دیرۆکی گەلەک زەلالە. ئەرێ، پشتی سالا 1925ێ ھندەک کورد ژ باکورێ کوردستانێ (ل ترکیێ) کۆچ کرن، لێ ئەو ل ئاخا خوە ھاتن، نە ل ئاخەکا بیانی. ئەو ب خوە لگەل کوردان تەڤگەریان کو ب سەدسالان ل ڤر دژیان. کۆچ نکارە ناسنامەیەک نوو ب ئافرینە، لێ دکارە ناسنامەیەک بەرێ بپارێزە.
ھەبوونا کوردان ل کوردستانا سووریێ ب گەلەک چاڤکانیێن دیرۆکی تێ پشتراست کرن:
ئەڤلیا چەلەبی (1655) ب ئەشکەرەیی بەحسا عەشیرەتێن کوردان ل ڤێ ھەرێمێ دکە
کارستەن نەبوھر (1764) ناڤێن عەشیرەتێن کوردان قەید دکە
ئاوستن ھێنری لایارد (1849) نڤیسیە کو عەشیرەتا مللی ب سەدسالان ل جەزیرێ ھێزا سیاسی و جڤاکی بوو
د دەفتەرێن باجێن عۆسمانی دە (1552) ناڤێن عەشیرەتێن کوردان وەک کیکی و مللی ھاتنە تۆمارکرن.
ھەر وەھا، د چاڤکانیێن عەرەبی و ئیسلامی دە، وەک نڤیسێن ئیبن ئەل-ئەسیر، بەلازوری و ئەل-عومری، بەحسا کوردان و جھێن وان ل جەزیرێ و دیارێ رابا تێ کرن. ئەڤ ھەموو چاڤکانیە ب ھەڤ رە دیار دکن کو کورد ل باکورێ سووریێ ب دیرۆک و جۆگرافیا خوە رە گرێدایی نە.
نەخشەیێن ئەورۆپی یێن سەدسالا 19ێ و دەستپێکا سەدسالا 20ێ ژی، گەلەک جاران بەشێن جەزیرێ، کۆبانێ، عەفرین و سەرێ کانیێ د ناڤ ھەرێمێن کو وەک کوردی تێنە ناسین، نیشان ددن. ئەڤ نەخشە و بەلگە ھەموو دیار دکن کو ئەردنیگاریا کوردستانێ ب شەرتێن سیاسی یێن نوو ھاتیە پارچەکەرن، و بەشەک ژ وێ د ناڤ سینۆرێن سووریێ دە مایە.
ئەڤ ھەموو نیشان ددن کو کورد ب ریشەیێن خوە ل ڤێ ئاخێ نە، نە ئەنجاما شەرتێن نووژەن.
ھەر چەند د دەولەتا سووریێ یا نووژەن دە سیاسێتێن ئاسیمیلاسیۆنێ (عەرەبیکرنا ب زۆرێ)، نە ب ناڤکرنا ناسنامەیێ (بێوەلاتکرن)، و تونەکرنا زمان و چاندێ ل دژی کوردان ھاتینە مەشاندن، لێ کورد کاریبوون ناسنامەیا خوە بپارێزن. زمانێ کوردی، ھەر چەند قەدەغە بوو، د ناڤ مال و جڤاکان دە ساخ مایە و ژ نفشێ بۆ نفشێ ھاتیە ڤەگوھاستن.
