كورد د هاوكێشەیا ڕۆژهەلاتا ناڤین دا: ژ “دۆزێ” بەر ب “قەوارەی” ڤە
سمكۆ عهبدولعهزیز
دۆزا كوردی ئیدی ژ وێ قۆناغێ دەربازبوویە كو تەنێ بەحس ل ستەمەكا دیرۆكی یان ناسنامەیەكا ژێردەست بهێتە كرن.
كێشەیا مە یا ئەڤرۆ، كێشەیا نهبوونا دهستهههلاتا تهمامه. ئارێشە نە ئەوە جیهان دانپێدانێ ب مافێ مە ناكەت، بەلكو ئارێشە ئەوە، مە نەشیایە وی مافی وەرگێڕینە هێزێ و وێ هێزێ بكەینە سەروەری.
د عورفێ سیاسەتا نێڤدەولەتی دا، ماف بێی هێزەكا سیاسی یا هەلگر، تشتەكێ بێ رامانە.
سەروەری ژی بێی دام و دەزگەهـ دروست نابیت، دام و دەزگەهـ ژی بێی قۆرخكرنا رێكخستی یا هێزێ د ناڤ چارچووڤەكێ یاسایی دا، بجهـ ناهێن.
ژبلی ڤان خالان، هەر تشتەكێ دی تەنێ گۆتارەكا ئەخلاقی یە و چ سەنگا سیاسی نینە.
نەتەوەپەروەری، د تێگەهێ خۆ یێ سیاسی دا، نە تەنێ حەزژێكرنا نەتەوەی یە، بەلكو شیانێن بڕێڤەبرنا نەتەوەی یە، ل ڤێرێ شاشییا ستراتیژی یا كوردی دەست پێ دكەت.
راستە كورد دابەشی سەر چار دەولەتان بووینە، لێ كارەساتا مەزنتر ئەوە كو كورد دابەشی سەر چار ستراتیژیەتێن دژ ب دژ بووینە.
هندەك هەنە دەولەتهكا بلهز دڤێن و بێی ههبوونا تهرازوویا هێزێ ، هندەك هەنە قۆناغا پشتی دەولەتێ دڤێن بێی كو ئەسلەن دەولەت هەبیت، هندەك هەنە دڤێن دگەل دەولەتا سەردەست بژین بێی هیوایەكا نەتەوەیی، هندەك ژی هەنە دڤێن واقعی بڕێڤە ببەن بێی كو گوهارتنان بكهن . ئەنجامێ ڤێ ژی دیارە: نە دەولەتە، نە پشتی دەولەتە، نە ژی ئیدارەدانەكا سەقامگیرە.
ل هەرێما كوردستانا ئیراقێ، رێبهرێ كوردان سهرۆك مەسعوود بارزانی نوونەراتییا وێ هێلا نەتەوەیی دكەت یا كو دڤێت قەوارەكێ سیاسی ئاڤا بكەت، ب شێوەیەكێ كو ل گەل لۆژیكا سیستەمێ نێڤدەولەتی بگونجیت، ئەڤ رێكە ب كەڵەكەبوونا دامەزراوەیی و دانوستاندن و شەرعیەتێ دچیتە پێش، رێكەكا واقعی یە، یا هێدی یە، باجا وێ یا سیاسی یا گرانە، لێ تاكە رێك بوویە كو شیایە شێوەیەكێ قەوارەی بۆ كوردان دروست بكەت، نێچیرڤان بارزانی و مەسروور بارزانی ژی بزاڤێ دكەن ڤێ هێلێ ژ سیمبۆلـەكێ وەرگێڕنە سەر بڕێڤەبرنێ، ژ گۆتارێ بۆ دامەزراوەیان، و ژ خەونێ بۆ سیاسەتا رۆژانە.
ل بەرانبەر، عەبدوللا ئۆجەلان و جەمیل بایك هەلگرێن ئاراستەیەكێ رەخنەیی نە، ئەڤ ئاراستە دەولەتا نەتەوەیی ب سەرکانیا نەهامەتییان دزانن نەكو چارەسەر، لەورا مۆدێلا پشتی دەولەتێ پێشنیار دكەن، ئەڤ دیتنە وەكی فەلسەفە یا سەرنجڕاكێشە، لێ د مەیدانا سیاسەتێ دا نەقەوارەیی (اللاكيان) بەرهەم دئینیت و كوردان بێی ناڤونیشانەكێ یاسایی دهێلیت، د جیهانەكێ دا كو تەنێ دانپێدانێ ب ناڤونیشانێن فەرمی دكەت، ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ، مەزلووم عەبدی و سالح موسلم بزاڤا جێبەجێكرنا ڤێ مۆدێلێ دكەن، ئەنجام ژی ئەوە كو مۆدێلەكێ ئەخلاقی یێ جوان د شەڕی دا دروست بوویە، لێ د سیاسەتێ دا یێ لاوازە (هش)، چونكی بێی سەروەری و دانپێدان و كڤانێ یاسایی یە.
بافل تالەبانی، نوونەراتییا رێكا تەوافوقێ د ناڤ دەولەتا ئیراقێ دا دكەت، ئانكو وهرگرتنا هندهك مافان ب رێكا هەڤبەشیێ (شەراكەتێ) نەك ب رێكا ململانێیێ. ئەڤ ئاراستە سەقامگیریێ دپارێزیت، لێ قەوارەی دروست ناكەت، بەلكو پرسیارا نەتەوەیی پاش دئێخیت ل شوینا كو ئێكلا بكەت.
ئەڤ چار ئاراستە، نە شاشیێن ئەخلاقی نە، بەلكو بژاردەیێن ستراتیژی نە، لێ نەشێن هەمی د ئێك دەم دا د راست بن. قەوارە ب چار ستراتیژیەتێن دژ ب دژ ناهێتە ئاڤاكرن، بەلكو پێدڤی ب ئێك ستراتیژیەتا تۆكمە و یەكگرتی یە.
ل ڤێرێ دڤێت ئەم وێ ڕاستییا تەعل ب ئاشكەرایی بێژین: تاكە ئاراستە كو خزمەتا دۆزا كوردی دكەت، چ نوكە و چ ل پاشەڕۆژێ، ئەو ئاراستەیە یێ كو قەوارەكێ سیاسی یێ دامەزراوەیی ئاڤا دكەت، نەك ئەوێ ڕەخنێ ل قەوارەی دگریت، یان ژی ئەوێ ب بێ قەوارەیی رازی دبیت.
قەوارە ناهێتە داخواز كرن، بەلكو ب كار و كەلەكەبوونا دام و دەزگەهان دهێتە وهرگرتن (انتزاع).
سەروەری تەنێ ب چەكی ناهێتە پاراستن، بەلكو ب ئابووری و ب یاسا و ب شەرعیەتێ و ب وێ هونەرێ كو وەل خەلكێ دی بكەی پێدڤی ب تە بن.
ئەگەر تە نەشیا وەزیفەكێ بۆ جیهانێ بەرهەم بینی، كەس دانپێدانێ ب تە ناكەت.
ئەو نەتەوەپەروەرییا دەولەتێ بەرهەم نهئینیت دزڤریتە بیرەوەریێ، بیرەوەرییا نەزڤریتە سیاسەتێ دزڤریتە “نۆستالجیا” (خوزیکێن رابردووی) و نۆستالجیا ژی مللەتان ئازاد ناكەت.
كورد پتر پێدڤی ب رێكخستنێ نە، نەك هەلبەستان، پتر پێدڤی ب دامەزراوەیان نە نەك ب سهمبۆلان، پتر پێدڤی ب شیانان نە نەك گۆتاران.
ل ڤێرێ پرسیارا نەتەوەیی یا راستەقینە ئەڤەیە:
ئەرێ كوردان دڤێن ببنه مللەتەكێ ل سەر حەق، یان قەوارەكێ ب هێز و خودان كارتێكرن؟
