لامه‌ركه‌زییه‌ت چی یه؟
لامه‌ركه‌زییه‌ت سیسته‌مه‌كه گرێدای ئاوایێ حوكمرانیێ یه د ولاته‌كێ فه‌ده‌رال دا، ل گۆر وێ ده‌ستهلاتێن سه‌روه‌ری ل سه‌ر هنه‌ك هه‌رێم و ویلایه‌تان تێن دابه‌ش كرن، پشتره هه‌ر هه‌رێم و ویلایه‌ته‌ك دبه خوه‌دی ئۆتۆنۆمی د رێڤه‌برنا ده‌ستهلاتێن «ته‌شریعی و بجی كرنێ و دادوه‌ری» ده، ئه‌ڤ یه‌ك ب لامه‌ركه‌زییه‌تا سیاسی تێ ب ناڤ كرن، لێ به‌لێ لامه‌ركه‌زییه‌تا كارگێری ژی هه‌یه و ل گۆر وێ ئه‌رك و به‌رپرسیارێن كارگێری ل ناڤبه‌را ده‌ستهلاتا ناڤه‌ند و پارێزگه‌هـ و هه‌رێمان تێ دابه‌ش كرن، ئه‌ڤ هه‌رێم ئه‌ركێن خوه بجی دكه‌ن، لێ به‌لێ ل بن چاڤدێری و ته‌عقیبا ده‌ستهلاتا ناڤه‌ندی.
ل ئیراقا فه‌ده‌رال پاش جه‌نگا ئازادیێ یا سالا 2003ان كو كوردێن باشوورێ كوردستانێ به‌شدارییه‌كه كارا د ژ ناڤ برنا سه‌دامێ دیكتاتۆر ده هه‌بوو، سیسته‌مه‌كه فه‌ده‌رال تێ په‌یره‌و كرن، مه‌سعوود بارزانی و جه‌لال تاله‌بانی ل وێ ده‌مێ گه‌له‌ك هه‌ول دان هه‌یا كو مافێن گه‌لێ كورد د ده‌ستوورا بنگه‌هین یا وه‌لات دا بهێن گارانتی كرن، هه‌رێما كوردستانێ وه‌كه كیانه‌كه سیاسی سه‌ربخوه ده‌ركه‌ت، یا راست ئه‌ڤ كیان به‌رهه‌ما 100 سالێن بزاڤا رزگاریخوازا گه‌لێ كورد بوو.
ژ وێ ده‌ما باشوورێ كوردستانێ سه‌رخوه‌بوونا خوه ب ده‌ست خستی و هه‌یا رۆژا مه یا ئیرۆ، ب ده‌هان پیلانێن قرێژ یێن ناڤخوه و ده‌وله‌تێن داگیركار ژ بۆ نه‌هشتنا ڤێ هه‌رێمێ هاتن مه‌شاندن، لێ به‌لێ ت یه‌ك ژ وان پیلانان سه‌رنه‌گرتن، جیێ داخێ یه كو باله‌كێ یه‌كێتییا نیشتیمانییا كوردستانێ جه‌نه‌ریته‌را ڤان هه‌موو پیلانان بوو.
چما كوردستان ئاڤا بوو و ئیراق وێران بوو؟
ژ ئاڤا بوونا حكوومه‌تا باشوورێ كوردستانێ پارلمه‌نا باشوور، ب سه‌دان یاسا ژ بۆ رێخستنا كار و ئه‌ركێن ناڤخوه یێن كوردستانێ په‌ژراندن، كابینێن حكوومه‌تێ ژی سالا 2003ان و هه‌یا كابینه‌یا نه‌هان گه‌له‌ك ب زه‌لالی پرسا لامه‌ركه‌زییه‌تێ ته‌كه‌ز كر و د وارێن كارگێری ده په‌یره‌و كر و ئامانج ژێ هێسان كرنا ئه‌ركان و دانا ده‌ستهلاتان بوو ب رێڤه‌به‌ریێن خوه‌جهی، ئه‌نجاما ڤێ یه‌كێ ب زه‌لالی ل باشوورێ كوردستانێ و ئیراقێ فه‌ده‌رال زه‌لال بوو كو هه‌ر یه‌ك دكاره ب چاڤ ببینه كانێ هه‌رێما باشوور ژ سالا 2003ان ب ت ئاوا ئاڤا بوو و پێگه‌ها وێ ب هێز كه‌ت و به‌ره‌ڤاژی ئیراق ب ت ئاوا وێران بوو و كه‌ته د لیستا پیسترین ولات و هه‌روه‌ها خه‌ته‌رترین ولات ژ بۆ ژیانێ ل سه‌ر ئاستا جیهانێ.
كالفامێن یه‌نه‌كێ كه‌نگی پیرۆزیێن ولات بێ بها كرن؟
پاش نه‌خوه‌شكه‌تنا جه‌لال تاله‌بانی ئێدی، حزبا وی یه‌نه‌كه كه‌ته ده‌ست هنه‌ك كالفان، رۆمه‌تا كوردستانێ، به‌رژه‌وه‌ندییا گه‌ل، و خاكا كوردستانێ ل جه‌م وان ت پیرۆزییه‌ك نه‌ما، خوینا ب سه‌دان هه‌زار شه‌هید و ئه‌نفال و قركرنا ب سه‌رێ گه‌لێ كورد هاتی بێ بها بوون، وان كالفامان سیاسه‌ته‌كه نوو مه‌شاندن كو ئه‌ڤ سیاسه‌ت یا خزمه‌تا داگیركاران و وێران كرنا كوردستانێ بوو.
كالفامێن یه‌نه‌كێ ئێدی ل وه‌ختا هه‌ر كریزه‌كێ مه‌له‌فا خیانه‌تێ بكارتینن، كانێ چاوا ل 16ی ئۆكتۆبه‌رێ وان ده‌ستێ خوه دا ده‌ست ده‌وله‌تێن داگیركار ئیران و ئیراقێ و كه‌ركووك و سه‌دێ 51 یا خاكا باشوور فرۆشت و پشتره هه‌ول داین ب ئالیكارییا حه‌شدا شه‌عبی و ئیرانێ ئێریشا سه‌ر باشوورێ كوردستانێ وه‌ره كرن و ستاتۆیا باشوور وه‌ره ژ ناڤ برن، جاره‌كه دن ل رۆژێن ده‌رباسبوویی وان ئه‌ڤ مه‌له‌ف ده‌رخست لێ ب ئاوایه‌كه دن.
چ جۆره لامه‌ركه‌زییه‌ته‌كه نها ل زۆنا كه‌سك تێ داخواز كرن؟
زۆنا كه‌سك دخوازه سه‌ر ب ئیراقێ ڤه به و ستاتۆیا كوردستانێ لاواز بكه
ئه‌نجوومه‌نا پارێزگه‌هییا سلێمانیێ كو گۆران و یه‌كێتی تێده پرانی نه، نها كه‌تییه ناڤا هه‌ولێن مه‌زن ده ژ بۆ بجی كرنا لامه‌ركه‌زییه‌تێ، لێ به‌لێ وان ب ناڤێ لامه‌ركه‌زییه‌تا كارگێری داخوازا لامه‌ركه‌زییه‌تا سیاسی دكن، واته جودابوونا ژ هه‌رێمێ و چوونا سه‌ر ب ده‌وله‌تا داگیركارا ئیراقێ، گه‌لۆ ما قه‌ی گه‌لێ كورد بزاڤا رزگاریخوازی نه ژبۆ جودابوونێ ژ ده‌وله‌تا داگیركار ده‌ست پێ كربوو؟.
ب گۆتنه‌كه دن، هەر کو دچە باندۆرا دەولەتێن هەرێمی ل سەر سیاسەت و مەژیکێ هنەک هێزێن سیاسی یێن کوردی ب تایبەت ل باشوورێ کوردستانێ پێتر دیار دبە، خستنا رۆژەڤا سیستەما “لامەرکەزی” ژ ئالیێ یەکیتیا نیشتیمانییا کوردستانێ دكه‌ڤه ژێر ڤێ باندۆرێ، ژ بەر کو گەر نها ل مەدیایێن کوردی ب تایبەتی مەدیایێن سەر ب یەنەکێ و پەکەکێ ڤە ب نێرین وێ باش مێزە بکین كو رەوش د چ ئاستەک خەتەر دە یە و ئەڤ دەولەتێن دوژمن ب رێیا هنەک ژ پارتیێن کوردی دخوازن ب چ ئاوا سیاسەتێن خوە یێن قرێژ ل باشوورێ وەلات ب جی بکن و باشوورا کوردستانێ کو نها ژ بۆ هەموو کوردان بوویە جیێ شانازیی و سەیوانەک ژ بۆ خوەپاراستن و ئازادیێ، تێک بدن و بکن چەندین پارچە.
یاکو نها پێتر ژ هەر تشتەکێ دناڤا سۆسیال مەدیا و چاپەمەنیێ دە ب تایبەتی ل باشوورێ کوردستانێ تێ باس كرن، ب جی کرنا سیستەما “لامەرکەزی” یە ژ ئالیێ یه‌نه‌كێ ڤه، وەکە هەر جار و ب سەدەما نەدانا مووچە و بودجەیا هەرێما باشوور ژ ئالیێ دەولەتا داگیرکار یا ئیراقێ ڤە، رەوشا سیاسی و ئابووری و جڤاکی یا باشوورێ وەلات تەڤلیهەڤ بوویە، دەولەتێن داگیرکار دخوازن د ڤێ ئاڤا شێلی دە ماسیان بگرن، ئەڤ دەولەتە دیسان وەکە پێش نها، وەکە پاش ریفراندۆمێ و ئێریشا ئیراقێ ب ئالیکارییا پارتییەک کوردی کو ب دفن شکاندنا هەردو ئالییان ژ لایێ پێشمەرگەیێن کوردستانێ ڤە ب داوی هات.
پشتره هەر وێ پارتیێ خوه‌ست ستاتۆیا هەرێما کوردستانێ تێک بدن و باس ل “هکوومەتا ئینقازێ” كر، ئەڤ جارە ژی دخوازن ب باس کرن و گڤاشێن سەر هکوومەتا هەرێما باشوور پسگرێکان د رێیا ڤێ هکوومەتا شەرعی و هلبژارتی ژ ئالیێ گەلێ کورد ڤە دروست بکن.
گەلۆ سیستەما لامەرکەزی ژ بۆ باشوورێ وەلات ژ کو دەرێ هات؟!
د ناڤەراستا سالێن شێستان ژ چەرخا رابووری، یەکەم جار سیستەما لامەرکەزی ژ ئالیێ جەلال تالەبانی و خەزۆرێ وی یێ ب ناڤێ ئیبراهیم ئەحمەد ڤە ل باشوورێ وەلات هات باس کرن، ل وێ دەمێ دە کو شۆرشا مەزن یا ئیلۆنێ ب رێڤە دچوو، مام جەلال و ئیبراهیم ئەحمەد ب ئاوایەک نهێنی پەیوەندی ب رایەدارێن دەولەتا داگیرکار یا ئیراقێ کرن و بێ ڤەگەریان ژ بۆ سەرکرداتییا شۆرشا کوردستانێ کو ل وێ دەمێ رەحمەتا خوەدێ لێ بە گەنەرال مستەفا بارزانی سەرکرداتییا وێ دکر ئەڤ دو کەس کەتن دانوستاندنێن ژێر ب ژێر دگەل دەولەتا ئیراقێ و ب فەرمانا رایەدارێن ئیراقێ ژ بۆ زەخت کرنێ ل سەر بارزانیێ نەمر، داکو دەست ژ خواستەکێن گەلێ کورد بەردە، بابەتا لامەرکەزی یا باژاران خستە رۆژەڤێ و ژ وان خوەست بارزانی رازی بکن دەست ژ خواستەکێن نەتەوی هەلگرە و ل سەر ئەساسا لامەرکەزییا ئیداری ژ بۆ باژارێن کوردی دگەل ئیراقێ دە دانوستاندنان بکن، لێ بەلێ ئەڤ یەک ب توندی ژ ئالیێ بارزانی ڤە هات رەد کرن.
ل سالا 1963یان جەلال تالەبانی و ئیبراهیم ئەحمەد ئەڤ خواستەکا کوردان دگەل گەنەرال بارزانی باس کر، لێ بەلی بارزانی ژێرە گۆت کو ئەو ت جاران ل دژی دانوستاندنان نینە ژ بۆ چارەسەر کرنا پرسگرێکان، لێ بەلێ دانوستاندنەک ل سەر ئەساسا ژ دەست دانا خواستەکێن گەلێ کورد و رازی کرن ب هنەک مافێن بچووک و دیسان پارچەکرنا کوردستانێ ب ت ئاوا نایێ قەبوول کرن، سیستەما لامەرکەزی یا هوون ژێ باس دکن وێ جارەکە دن مە کوردان ژ هەڤ دوور بکە و ئەڤ یەک نابە دەرمان ژ بۆ برینا گەلێ کورد و کوردستانێ، ژ بەر ڤێ یەکێ ئەم دانوستاندنێن ب ڤی ئاوایی ب توندی رەد دکین، پشتی 3 سالان ئانکو ل سالا 1966ان دە ژ بەر کو بارزانی ب ڤێ یەکێ رازی نەبوو خیانەتا ب ناڤ و دەنگا سالا 1966ان روو دا، لێ پرسا سەرکە ئەڤە گەلۆ ئەڤ جارە ب رەد کرنا ڤێ یەکێ وێ چ خیانەت و مالوێرانیەک ژ بۆ کوردان دروست بە!؟
لاهۆر شێخ جه‌نگی ژ بۆ لاواز كرنا پێگه‌ها هه‌رێمێ كه‌تییه ناڤا هه‌ولێن مه‌زن
ئا راست سیستەما لامەرکەزی یان ژی خوەسەری و کانتۆن دبە سیستەمەک باش، بە لی نە ژ بۆ هەرێمەکە وەکە هەرێما باشوورێ کوردستانێ، ئەڤ سیستەم دبە ژ بۆ وەلاتەک سەر ب خوە کو هەموو باژارێن وێ بکارن خوە خوەدی بکن و برێڤە ببن تشتەک باشە، لێ د هەرێمەک وەکە هەرێما باشوور دە کو هەیا نها مەترسی ل سەر ستاتۆیا وێ هەیە و هەرتم دوژمن دخوازن ب ئاوایەکێ پرسگرێکان ژ بۆ هکوومەتا وێ دروست بکن و ژناڤ ببن نە ب تەنێ تشتەک باش نینە بەلکو تشتەک پڕ خەتەرەیە ژی.
پرۆژه‌یێ لامه‌ركه‌زییه‌تێ لاهۆر ب ئالیكارییا ئیرانێ و حه‌شدا شه‌عبی ب رێڤه دبه‌ت
هه‌گه‌ر گه‌له‌ك ب زه‌لالی ژی باس بكین، لاهۆر شێخ جه‌نگی رێبه‌رێ كالفامێن یه‌نه‌كێ نها پرۆژه‌یه‌كێ مه‌زن یێ خیانه‌تێ ب هه‌ماهه‌نگییا ده‌وله‌تا داگیركارا ئیرانێ، ئیراقێ و حه‌شدا شه‌عبی و نه‌دووره هنه‌ك حزبێن وه‌كه ته‌ڤگه‌را گۆرانێ ژی تێده بن، ده‌ست پێ كرییه، مرۆڤ دكاره ناڤێ قۆناغا دوێ یا خیانه‌تا 16 ئۆكتۆبه‌رێ ل ڤی پرۆژه‌ی بكه.
لاهۆر نها كه‌تییه ناڤا هه‌ولێن مه‌زن ده ژ بۆ كو مووچه و بودجه‌یا هه‌رێما باشوورێ كوردستانێ ژ ئالیێ به‌غدایێ ڤه بهێته برین، ژ بۆ كو زه‌خته‌كه زێده بكه‌ڤه سه‌ر حكوومه‌تا باشوور و پارتییا ده‌مۆكرات یا كوردستانێ، گه‌ر مرۆڤ بپرسه گه‌لۆ چما ئه‌ڤ پیلان ل دژی په‌ده‌كێ و حكوومه‌تا باشوور تێن مه‌شاندن، به‌رسڤ پر زه‌لاله، ژ به‌ر كو په‌ده‌كه نه‌كه‌تییه ژێر هه‌ژموون و ته‌ئسیرا ئیرانێ، ئه‌ڤ پرۆژه هه‌گه‌ر چ لاهۆر و هه‌ڤالێن وی ناڤێ لامه‌ركه‌زییه‌تێ لێ كرنه، لێ به‌لێ خیانه‌ته‌كه مه‌زن ل پشت هه‌یه كو ژ خیانه‌تا فرۆتنا وه‌لات ل 16 ئۆكتۆبه‌را 2017ان كێمتر نینه.
ئه‌ڤ یه‌ك ژی تشته‌كه نوو نینه یه‌كێتی ب ئالیكارییا ئیراقێ ب سه‌رێ گه‌لێ كورد تینه، ل سالا 2013ان كو نووری مالكی سه‌رۆك وه‌زیرێ ئیراقێ بوو، ژ ئالیێ یه‌كێتیێ و ب تایبه‌ت ژ ئالیێ عادل موراد یێ سه‌كره‌ته‌رێ ئه‌نجوومه‌نا ناڤه‌ندی یا یه‌نه‌كێ ڤه هاته رازی كرن كو مووچه و بودجه‌یا هه‌رێما باشوور ببریت ژ بۆ كو گه‌ل وه‌ره برسی كرن و پشتره ل دژی حكوومه‌تا باشوور سه‌رهلدانه‌كه وه‌ره كرن، لێ به‌لێ حكوومه‌تا باشوور و په‌ده‌كه هه‌ر د زوو ده هه‌ست ب ڤێ پیلانێ كر و پشتره ژ ناڤ بر.
ل داویێ ئه‌م دبێژین لامه‌ركه‌زییه‌تا یه‌كێتیێ داخواز كری، ته‌نێ یه‌ك رامان ژ بۆ هه‌یه، ئه‌و ژی لاواز كرنا ستاتۆیا باشوورێ كوردستانێ یه ل همبه‌ر ئیراقێ، لاهۆر شێخ جه‌نگی هه‌موو هه‌وله‌كێ دده په‌ده‌كێ ب فرۆتنا خاكا كوردستانێ لاواز بكه‌ت، جارا دن ب فرۆتنا كه‌ركووكێ ئه‌ڤ جار ژی ب فرۆتنا سلێمانیێ.
