بەشێ یەکێ: بریارا یەکێ خزیرانێ کێ وەرگرت
ل یەکی خزیرانا 2004ان پەکەکێ ب داخویانیەکە فەرمی داوی ب بریارا ئاگربەستا یه‌كی ئیلۆنا سالا 1999ان ئانی، دەما مرۆڤ ل داخوەیانیێن فەرمی یێن پەکەکێ دنێرە دبێژن: «دەولەت بەرسڤا بانگەوازیێن مە یێن ئاشتیێ نادە ژ بەر ڤێ یەکێ ژی ئەم دەست ب شەرێ دیفاعێ دکین» ب سێ مەهان ژ به‌رییا کو ئەڤ داخوەیانییە وەرە بەلاڤ کرن، دەولەتێ دگۆت: «پەکەکێ داوی ب چالاکیێن خوە نەئانی یە و دخوازن چالاکییان بکن»، دەما مرۆڤ ژ دەرڤە لێ دنێرە د ناڤبەرا هەردو هێزان دە مرۆڤ دبێژە قەی هەڤدیتن خەتمینە، سۆزێن ب هەڤ دایی نەهاتینە ب جی ئانینن و دەولەتا ترک نێزی هەڤدیتنێن ئاشتیێ نەبوویە، ئەنجامەک وەها دەردکەڤە، لێ بەلی سالا 2003-2004ان ژ بۆ رۆژهلاتا ناڤین سالەکی پڕ گرینگ بوو.
سیستەما ناڤەندی یا ئیراقێ هات هلوەشاندن و پشتی وێ دەست ب ئاڤاکرنا سیستەمەکی نوو هات کرن و هێژان ژی ئەڤ یەک بەردەوامە، گەلۆ چما د پێڤاژۆیا رۆخاندنا ئیراقێ و ژ نووڤە ئاڤاکرنا وێ یا کو ل سالا 2003ان دەست پێ کری و هێژان ب داوی نەبووی ل سالا 2004ان هەموەخت پەکەکێ شەر دەستپێکر؟ گەر بوویەر و پێوەندیێن د ناڤبەرا ڤان بوویەران دە ژ دووری حزبایه‌تیێ و سلۆگانان و ژبەرکرنا ئیدۆلۆژیکی ئەم لێکۆلین بکین، ئەمێ پڕ ب زەلالی ببینین کو یه‌كی خزیرانێ نە بەرخوەدانەکا ل دژی دوژمنی یە. د جەوهەری دە ژ ڤێ گاڤا پەکەکێ یا یەکی خزیرانێ و دەستپێکرنا شەر ئەم دکارین 3 ئەنجامان دەرخین:
یه‌ك: بریارا یەکی خزیرانێ نە یەکئالی بوو، سەرۆکێ پەکەکێ عه‌بدوللا ئۆجالان و دەولەتا کوور یا کۆمارا ترکیێ ب هەڤرە بریار گرتبوو.
ددو: ئارمانج پێشی ڤەکرنا کۆمارا ترکیێ بوو کو بکارە ده‌ستوه‌ردانێ د پێشهاتێن ل دەردۆرێن ناڤەندا ئیراقێ دە چێدبن بکە و ل کێلەکا ڤێ دە هێزێن ناڤدەولەتی ئەرکێن پڕ مەزن ژ بۆ هەرێما کوردستانێ دیار بکن، ئەو ژی «ترک و پەکەکە» دخوه‌ستن د وارێ سیاسی و لەشکەری دە خوە ل ناڤا خاکا کوردستانێ ب جی بکن و کۆنترۆلێ ل سەر پێشهاتێن وێ بکن.
سسێ: جییەکی وەکە قەندیلی دوور ژ سینۆرێن ترکیێ ژ بۆ كادرێن خوە د ناڤبەرا باشوور و باکورێ کوردستانێ دە ئاڤا بکە و هەرێما سینۆری بگرە بن دەستهلاتا خوە و خەباتێن خوە یێن كادری و لەشکەری د وان قادان دە بدە مەشاندن، هاتن و چوونەکێ د ناڤبەرا باشوور و باکور دە پێک بینە، ئەڤ تەسبیتەک ل سەر رەوشا کوردستانێ یا دیرۆکا نێزیکە، ئەڤ هەر سێ نوقتەیێن مە باس کرین ب بوویەر شاهد و بەلگەیێن خوە ڤە هاتینە ئیسبات کرن، گەر مرۆڤ پێڤاژۆیا پشتی 1999ان هاتی ژیان كرن، تەعقیب بکە، مرۆڤ ب رحەتی دکارە ڤێ رەوشێ ببینە.
د سالا 2003ان دە چ چێببوو؟
شەرێ ئیراقێ د سیستەما سەدسالا 20ان دە قۆناغەکە نوو بوو، یێ کو د ئیراقێ دە ببێژیت ئەز هەمە دکارە د هەموو د رۆژهلاتا ناڤین دە ببێژە ئەز هەمە، ئاقلێ دەولەتان ئەڤ راستی یە ددیت، هەر کەسی ب ئاوایەکی د خوەست دەستوەردانێ د ئیراقێ دە بکە، ئیرانێ ئەڤ یەک ل سەر شیعەیان ب رێڤەبر، ترکیێ ل سەر تورکمەنان دخوه‌ست بکە، لێ ژ بەر کو نفۆسا وان کێم و بەلاڤە بوون و هێزا وان یا ئابووری ژی نەبوو، نەکاری ڤێ یەکێ پێکبینە،پارلمه‌نا ترکیێ ژ بۆ شەرێ ئیراقێ د روونشتنا خوە یا1ی ئادارا سالا 2003ان دە، نەکاری بریارا تەزکەرێ دەربکە، دەولەتا کوور یا ترکیێ دزانی کو ئەڤ بریارا پارلمه‌نێ تێ وێ واتەیێ کو ترکیە وێ نەکارە د پێشەرۆژا رۆژهەلاتا ناڤین دە جی بگرە و ل سەر بریار بە، ژ بۆ کو خوە بێخە ناڤا ئیراقێ دە پێویستی ب رێیەکە نوو هەبوو ئەڤ رێ ل سەر پەکەکێ رە دەرباس دبوو.
گەلۆ پەدەکێ یان ژی پەکەکێ دەولەتا ترک ئانی ئیراقێ و باشوورێ کوردستانێ؟
پاش سالا 2004ان د خاکا ئیراقێ دە رۆژ ب رۆژ پێشکەتنا خەباتێن ترکیێ مژارەک ئالۆز و بەرفرەهە، د ڤێ مژارێ دە پەدەکە و پەکەکە هەڤدو تاوانبار دکن، د ناڤا بەلگەیێن ویکیلیکسێ دە گەلەک بوویەرێن کو نەدهاتن زانین هاتن ئەشکەرە کرن، د ڤان بەلگەیان دە بەشێ ل سەر سەرۆکێ پەدەکێ و سەرۆکێ هەرێما کوردستانێ یێ بەرێ مەسعوود بارزانی کو ئاخافتن و نێرینێن وی یێن ل دەربارا ترکیێ دە کری ئەڤن: «ل گۆری وێ پیلانا ئەمەریکایێ ژ بۆ ئیراقێ چێکری، ترکیێ جهێ کو نفۆسا سوننەیان پڕ هەیی ل دەردۆرێن ویلایەتا ئەنبارێ دا جی دگریت، لێ بەلێ مەسعوود بارزانی پڕ ب دژواری ل دژی ڤێ پیلانێ تەڤگەرییا و گۆت گەر ترک دگەل ئەمەریکایێ ژی بهێن ئەم وەکە پەدەکە وێ ئیعتیرازێ بکین و دێ دەولەتا ترک وەکە دەولەتا داگیرکەر ناڤ کین و بینین، هاتنا ترکان ژ بۆ مە مەسەلەیەکی مان و نەمانێ یە و ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو ئەم دیسان بکەڤین بن دەستهلاتدارییا ئۆسمانییان»، بەشداربوونا ترکیێ ژ بوو ئۆپەراسیۆنا ئیراقێ ژ ئالیێ پەدەکێ ڤە هات رەدکرن، ل بەرانبەری ڤێ نیازا ترکیێ د ناڤا گەلێ باشوور دە، پێڤاژۆیا هۆشیار کرنا گەل ل دژی ڤێ نیازا ترکیێ دەستپێکر، د ڤێ چارچووڤێ دە ل دهۆکێ و هەولێرێ و باژار و باژارۆکێن سەر ب ڤان باژاران ڤە خوەپیشاندان ل دژی ئارتەشا ترک هاتن ئەنجام دایین، گەل و پێشمەرگە د یەک سەنگەر دە ل دژی داگیرکارییا ترکیێ هەلوەست نیشان دا، پەکەکێ ژی وەکە هەرجار دیسان ب سلۆگان و نڤیسانان ڤە کاری نیازا خوە یا سەرەکە ب ڤەشێرە.
گەلۆ هەرێمێن پاراستنا مەدیا شەرێ دەستهلاتی بوو؟
ل 9ی مه‌ها 4 یا سالا 2003ان ب فەرمی رەژیما بەعس یا سەدام حسێنی هات ژ ناڤ برن، ئێدی ئیراق کەته ناڤا پێڤاژۆیەک نوو، یەنەکێ و پەدەکێ ژی ناکۆکیێن د ناڤبەرا خوە دە دان ئالییەکێ و ل بەغدا دەست ب خەباتا ئاڤا کرنا ستاتۆیەک سیاسی ژ بۆ کوردستانێ کر، پەکەکە ب تو ئاوا بەشداری ڤێ پێڤاژۆیێ بوو؟ بێگۆمان ل دژی بەغدایێ تەڤلی لهەڤهاتنا کوردستانی نەبوو هەیا وەکە هێزەکی ئالتەرناتیڤ ژ بۆ دۆست و دوژمنان خوە دا نیشان دان، گاڤا وێ یا دەستپێکێ ژی راگهاندنا هەرێمێن پاراستنا مەدیا بوو، د ناڤا سینۆرێن حکوومەتا هەرێما باشوورێ کوردستانێ دە وەکە ئەلتەرناتیڤ ل همبەری وێ حكوومه‌تێ هەرێمەک ژ بۆ خوە ئاڤا کر، عه‌بدوللا ئۆجالان ژ بۆ هەرێمێن پاراستنا مەدیا دگۆت: «پێویستە دەستۆرەکی تایبەت وەرە ئامادە کرن، مەجلیس بهێن ئاڤا کرن و ئەڤ ژی ئالیێ نەتەوه‌یێن یەکبوویی و سازی و دەزگەهێن ناڤدەولەتی بهێن رێکرن»، لێ بەلێ ڤان نێرینان د راستیێ دە چ جیێ خوە نەبوو و پێکنەهاتن، لێ هەرێمێن پاراستنا مەدیا بەردەوامی وەکە ئالتەرناتیڤەک ل دژی حكوومه‌تا هەرێما کوردستانی هاتە شوغلاندن، ئەڤ هەرێمێن پاراستنا مەدیا ژ بۆ حكوومه‌تا هەرێما کوردستانێ بوون بنگەهێ ناکۆکی و جیێ زیانێ.
ئۆجالان ب چ ئاوا بریارا شه‌ری دا ڤه؟
د چاپەمەنییا پەکەکێ دا ژ بۆ سالڤەگەرا بریارا ئێکی خزیرانێ وەها هاتییە گۆتن: دوژمنی پشتی شووندە ڤەکشاندنا سالا 1999ان باوەر نەدکر کو دێ دیسان پەکەکە و گەریلا بکارە شەری بدە دەست پێ کرن، لێ د راستییا وێ دە هەڤدیتنێن دگەل ئاپۆ کو ب ئامادەبوونا دەولەتا ترکیێ بوون، ئۆجالان ئەمر کر کو شەر وەرە دەست پێ کرن هەیا ئەو نامەیێن کو ل بن دەستێ دەولەتێ دە دگهشتن پەکەکێ ژی هەنە، گەر مرۆڤ ل نۆتێن هەڤدیتنێ و نرخاندنێن ئاپۆ بنێرە، ل نیسانا سالا 2003ان دە ئاپۆ باس ل دەست پێ کرنا شەری دکە و وەکە تاریخ ژی ل 15 تەباخا سالا 2003ان دەست نیشان دەکە، لێ بەلێ رێڤەبەرییا پەکەکێ یا وێ دەمێ ڤێ بریارێ راست نابینە، ل گۆر رێڤەبەرییا پەکەکێ ژ بۆ کوردان دەما سیاسەتێ و ل سەر میزان روونشتنێ هاتبوو و د ناڤا هەولدانێن خەباتێن دیپلۆماتیک دە بوون، ل تیرمەها سالا 2003ان رێڤەبەرییا کادەکێ KADEKێ د جڤینا خوە یا بەرفرەهـ دا ئەڤ هەولدانێن ئۆجالان ژ بۆ شەر دەست پێ کرنێ ب بێدەنگی دگۆت نەخێر و دگۆت پاشان ئەمێ ڤێ مژارێ گۆتوبێژ بکین و د دانا کێلەکەکێ، ل سەر ڤێ یەکێ ئۆجالان نە دەست پێ کرنا شەر و پێک نه‌ئانینا بریارا وی ژ بۆ خوە وەکە هەقارەتەک قەبوول کر، بەرانبەری ڤێ یەکێ ژی ئۆجالان بۆ دەما مه‌هه‌كێ نەدەرکەت هەڤدیتنێن پارێزەرێن خوە، دبێژە پارێزەرێن خوە ئەڤ هەلوەستا من وەکە پرۆتەستۆیەکێ یە ل بەرانبەر رێڤەبەرییا کادەکێ «پرتۆکا هەڤدیتنێن ئیمرالی» یێ، لێ بەلێ ئۆجالان بێ کو ناڤبەر بکەڤیت ڤێ پێڤاژۆیێ دخوازە ده‌ستوه‌ردانێ د رەوشا رێڤەبەرییا کادەکێ ده بکە و دکەڤە ناڤا بزاڤەکێ، دو پارێزەرێن وی «مەهموود شاکار و ئیبراهیم بیلگین» گەفێن ئۆجالان ب نڤیسکی دگەهینن قەندیلێ، لێ دیسا رێڤەبەرییا پەکەکێ ڤان گەفان ب رژدی ناگرە و د کۆنگرەیا گەل یا ل سالا 2003ان ل مه‌ها 10 و 11ان دە ژی بریارا شەر ناگرە و ل دژی ڤێ هەلوەستا ئۆجالان د راوەستە.
ئۆجالان پارچەکرنا پەکەکێ دا بەرچاڤ
ئۆجالان و کۆمارا ترکیێ پەکەکا ل ژێر کۆنترۆلا ئۆجالان دە دەرکەتی پڕ خەتەر ددیت، پێویست بکە وێ رێخستن وەرە پارچە کرن، خوین دێ وەرە رێشتن، لێ دیسان پێویستە پەکەکە بکەڤە ل ژێر کۆنترۆلا ئۆجالان، د دەما 7 مەهان دە ئۆجالان ب رێیا پارێزەرێن خوە ژ بۆ کو بریارا شەر دەربکەڤە د ناڤبەرا قەندیلێ و ئیمرالیێ دە د هات و د چوو، ڤان پارێزەران هەموو ئەندامێن رێڤەبەرییا پەکەکێ جودا جودا ددیتن و ل سەر پێویستییا شەر دخواستن قەناعەتێ ژ بۆ وان چێبکەن داکو بریارا شەر وەرە دایین، تشتێ عەجێب ژی ئەڤە کو ڤان پارێزەران تو جاران دەنگێ فیشەکان ژی گولێنەبوویە، پشتی بریارا شەر دەرکەتی «مەهموود شاکار» ل ئالمانیا نیشتەجی بوو، «ئیرفان دیندار» یێ کو د کۆنگرەیێ دە گۆتی ئەڤ ئەمرێ سەرۆکە و پێویستە ئەڤ کۆنگرە بریارا شەر دەربکە پشتی دەمەکێ ب فەرمی سیخۆری یا وی ژ بۆ دەولەتا ترکیێ ئه‌شكه‌ره بوو، ئۆجالان ب دەستێ خوە پەکەکە پارچە کر، ئەو کەسێن کو ب سالان ب هەڤرە مەشیای هنەک ژ وان وەکە چەپگر و هنەک ژی وەکە راستگر هاتن نیشان دان، ئارمانجا ڤێ پارچە کرنێ کو دیسا پەکەکەیەکی ب گۆتنێن ئاپۆ ڤە گرێدایی جارەکە دن بهێتە ئاڤاکرن، یێ کو ڤێ بریارا ئاپۆ ڤە گرێدایی نەمایی وەکە خائین هاتن ئیلان کرن، ل سەر ڤێ بریارێ «کانی یلماز، سیپان رۆژهلات، کەمالێ سۆر و حکمەت فیدان» هاتن کوشتن و د ئەنجام دە ژی نیڤا رێڤەبەرییا پەکەکێ ژێ ڤەقەتییان و خوین هات رێشتن، ئەو کەسێن کو دژی پەیمانا ئۆجالان و دەولەتێ یا هەڤبەش کو بریارا شەر دەربکەڤە دەرکەتی ژی دناڤا پەکەکێ دە نەمان، ئارمانجا ئۆجالان «بلا بچووک بە، بلا یا من بە» ل سەر ڤێ تێگەهێ بنگەهێ پەکەکە هات ئاڤێتن.
