سەدەما ئیسرارا پەکەکێ ل سەر زینی وەرتێ دۆرپێچکرنا ھەولێرێ یە
پەکەکێ ل 1ی خزیرانا 2004ان ئاگربەستا د ناڤبەرا خوە و ترکیێ دا ب دوماهی ئانی، ب راستی تو جاری ئاگربەست چێنەببوو، تەنێ د ناڤبەرا ئۆجالان و کۆمارا ترکیێ دە، ھەڤدیتن و پەیمانێن ڤەشارتی ھەبوون، ئەڤ دانوستاندنە، کارێ ژیر یێ دەولەتا ترک بوو، ژ بۆ کو کارتا کوردان ل رۆژھلاتا ناڤین ب دەست خوە بێخە، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی، د ڤێ پێڤاژۆیێ دا ئاپۆ ھاتە ئەرکدار کرن.
ستراتەژییا ئۆجالان یا ترکیا یا کوور: ژ بۆ میساقا مللی کارتا کوردان
ستراتەژییا ئەحمەد داودئۆغلو یا کو ترکیێ بکە ھێزەک سۆپەر ل ھەرێمێ ئانکو «کووراھییا ستراتەژیک» بەرییا داودئۆغلو ئەڤ ستراتەژی ژ ئالیێ عه‌بدوللا ئۆجالان ڤە د ھاتە باس کرن، ئۆجالان سۆزێ ددە دەولەتێ کو ژ بۆ سەرفرازییا میساقا مللی کار بکە، ژ بۆنا وێ ژی باشوورێ کوردستانێ وەکە ئارمانج ددەتە دیار کرن، سۆزێ ددەتە دەولەتا ترک کو باشوورێ کوردستانێ ب دەست خوە بخە.
د ڤیدیۆیێن لێپرسینێ دا ئەڤ گۆتنێن ئۆجالان بالا مرۆڤی دکشینن، «نھا ئەزێ تشتەکێ ژ وە رە ببێژم، لێ ھشیاربن بلا ئەڤ بوویەر ڤەشارتی بمینە، نە ھەوجەیە کو ھوون بارزانی- تالەبانی پر زێدە خورت بکن، ھێدی ھێدی ئەمێ وان زلامێن ب کێرنەھاتی (بارزانی-تالەبانی) لاواز بکین، ل سەر ڤێ خەتێ ئەم ناھێلین بارزانی – تالەبانی نەفەسێ بستینن، تشتێ کو ترکیە ئەڤ 10 سالن 20 سالن نکارە بکە، ئەم دێ بکین، ئەڤ ب پەرە و پۆلا ناھێتە کرن، مە د تەکۆشینا خوە یا دژی فەئۆدالییا کوردان دە پێشکەفتنێن مەزن چێکرنە، د ڤێ ترکیە شاشییا ل سەر ڤی بابەتی نەکە، گەر ھندەک لھەڤھاتنێن سینۆردار کری ل بەر چاڤ وەرن دەرباس کرن و ل ور ھنەکی ئالیکارییا مە بکن، پێشنیازا من یا دن ژی ستاندنا ھەولێرێ یە.«
ھەولێر ناڤەندا ڤەژینا سیاسییا کوردانه
عه‌بدوللا ئۆجالان ھەولێر ئارمانج نیشان دا، ھەولێر رەخمێ کێماسیێن خوە ژی ناڤەندا نەتەوە بوونا کوردانە، فلۆرەنسا ناڤەندا رۆنەسانسا ئەورۆپایە، پاریس ناڤەندا شۆرەشا رۆناکبوونێ یە، ھەولێر ژی د سەدسالا 20ان دە ل دژی ئینکار و تونە کرنا گەلێ کورد، ناڤەندا ڤەژین و مەشروع بوونێ یە، ھەر چەند پرۆپاگندەیێن دژی وێ چێببن ژی، لێ هەولێر ل پێشییا بەلاڤبوون و داگیرکەرییا ترکیا ئاستەنگا سەرەکی یە.
ئۆجالان، ناسنامەیا کوردی یا سیاسی و مەشروع، ژ بۆنا ترکا وەکە ئارمانج دایە نیشاندان، دو رۆلێن گرینگ ل پێشیا ھەولێرێ نه:
یەک: ھەولێر ل همبەر میساقا مللی یا ترکا ئاستەنگە، ئانکو ھەولێر ژ بەر کو پایتەختا ھەرێما کوردستانێ یە، وەکە چه‌قۆیه‌كێ سینۆرێن میساقا مللی د نیڤێ را بڕییە.
دوو: ھەولێر ل دژی وەلاتێن ھەرێمی یێن کو کوردستان داگیرکری وەکە ناڤەندا سیستەما سیاسی یا جیھانا نوویە، هێشتا ژ بۆ قەدەرا رۆژئاڤا ھەولێر نیشان دان ژ بەر ڤێ یەکێ یە، ل دژی داگیرکەرییا دەولەتێن ھەرێمی ژ بۆ ھەموو کوردان وەکە سیڤاندەکێ یە، ژ بۆ ڤێ یەکێ ھەر کەسێ کو دژی ھەبوونا کوردستانێ بە، ھەولێرێ دکە ئارمانج، لەوما ژی، ئیران، داعش و حەشدا شەعبی د دەرفەتا دەستپێکێ دا ئێریشی سەر ھەولێرێ کرن، ئێک ژ ڤان ھێزان ژی دەولەتا ترکە، ب ھەجەتا پەکەکێ ئێریشان ل سەر ھەرێمێ مەشروع دکە.
ئارمانجا ئۆپەراسیۆنا رۆژێ کی بوون؟
پشتی گاڤا 1ی خزیرانێ، پەکەکێ د دەمەک کورت دا دەست ب ئێریشا قەرەقۆلێن ل سەر سینۆرێ باشوور کر، ئەڤ ژی ژ بۆ ئێریشێن ترکیا ل سەر ھەرێما کوردستانێ بوو سەدەم، چالاکی یا ئۆرەمارێ یا کو وەکە سەرکەفتنەکە پر مەزن دھاتە نیشان دان، فرسەتەکە زێرین ژ بۆ ئێریشێن ترکیێ چێکر، ترکیێ مافێ رێکكەفتنێن ناڤدەولەتی ژ بۆ خوە کر بەرپێک و ل مه‌ھا 12/2007ان، دەست ب ئێریشێن ھەوایی ل سەر دەڤەرێن باشوورێ کوردستانێ کر، ل سەر باشوور دەست ب گەف خوارنێ کر، پشتی ڤان گەفان ل 21 شوباتا 2008ان ب ناڤێ «ئۆپەراسیۆنا رۆژ» یا کو د ناڤا کوردان دە وەکە ئۆپەراسیۆنا زاپێ دھێتە ب ناڤ کرن دەستپێکر، لێ ئەڤ ئۆپەراسیۆنە د راستییا خوە دا ل سەر ھەولێرێ بوو.
پێویستە ئەم ڤێ یەکێ راست ب سەلمینین، ئۆپەراسیۆنا زاپێ نە ل سەر پەکەکێ بوو، بەلکو ل سەر ھەرێما کوردستانێ بوو، ئارمانجا وان خوە گھاندنا ھەولێرێ بوو، ژ بۆنا ڤێ ژی گاڤا 1ی خزیرانێ، هێلا کو ئێریشێن ترکیێ ل سەر ھەرێما کوردستانێ مەشروع بهێن دیتن، وەکە ئێریشا ل سەر عەفرینێ و گەلەک دەڤەرێن دن یێن کوردستانێ.
ل سەر ڤێ مژارێ وەزیرێ دەرڤە یێ ترکیا ئەحمەد داوودئۆغلو د بەلگەیێن ویکیلیکسێ دا وھا دگۆت: «ل ئۆره‌مارێ 12 کوشتیێن مە چێبوون، 8 ژی ھاتن دیل گرتن، پشتی ڤێ بوویەرێ مخالەفەتا ترکیێ د پارلمه‌نێ دە داخواز کر کو ئەم ئێریشی باکورێ ئیراقێ بکین، مە دکاری ھەولێرێ راستی ئه‌ردی بكین، لێ مە نەکر» د راستی دە ئارمانجا ئارته‌شا ترکیێ ھلوەشاندنا ھەولێرێ بوو، لێ بەلێ ھنەک ھێزێن (ناڤدەولەتی) پێشییا ڤێ پیلانا دەولەتا ترک گرتن.
بارزانی ژ بۆ ئۆپەراسیۆنا زاپێ گۆت: پێکئانینا ڤێ ئۆپەراسیۆنێ ھەمبەری مە زۆردەستی یە
ئۆپەراسیۆنا زاپێ د وارێ له‌شكری دا نە سەرکەفتی بوو، ژ بەر کو مەسعوود بارزانی ل شەڤا ئۆپەراسیۆن دەست پێ کری گەلێ دەڤەرا بەھدینان ھشیار کر، پەدەکێ ملله‌تێ ھەرێمێ بر سەر بارەگەھێن ئارته‌شا ترک و نەھێلا بەشداری ئۆپەراسیۆنێ ببن، ئانکو نەهێلا ھێزێن ترکان ب چەکێن گران بگەھن ھەڤ، گەلی پێشی ل دەبابێن ترکان گرتن، ئۆپەراسیۆنا ترکان، ژ بەر کو ل باسکێ خوە یێ باشوور ڤالا دەرکەت، نە گھا ئارمانجا خوە، بارزانی دژی داگیرکارییا ترک ھەلوەستەکە زەلال نیشان دا و گۆت: «ئەڤ ئۆپەراسیۆنا پێک ھاتی ل دژی مە زۆردەستی یە» ل ھەمان دەمێ دگۆت: «چارەسەری ب رێبازێن چەکداری، چێنابە، ئەم ل دژی ڤی شەری نە» ب ئه‌شکەره خوە لایەنێ ل دژی شەر نیشان دا، ئەمەریکا و ئه‌ورۆپا ژ بۆ سەکناندنا داگیرکارییا ترکیا رۆلەک مەزن لەییست، ئۆپەراسیۆنا رۆژ سەرنەکەفت لێ حسابێن ترکان ل سەر ھەولێرێ ب داوی نەببوون.
خاپاندنا ل دەردۆرێن کێشەیا زینی وەرتێ
ئەو پلانا ئۆجالان ژ بۆ ترکا چێکری یا کو ب ڤەشارتی ھەولێرێ داگیر بکەن هێشتا بەردەوامە، ئەڤ دو سالن ئارته‌شا ترکیێ ب بێدەنگی سینۆر بەزاندنە، ژ ھەفتەنینێ ھەیا خواکورکی د ناڤا خاکا باشوورێ کوردستانێ دە ھەموو جھێن ستراتەژی ژ دەست پەکەکێ دەرخستنە، گۆپیتکێن بلند نھا د دەستێ ئارته‌شا ترک دا نە، میناک چیایێ شەکیف ب شەرەکی دو-سێ دەمژمێری دە کەفتە دەستێ ترکان، لێ پەکەکە ڤێ پر نۆرمال دبینە، خواکورک و دەڤەرا برادۆست ئانکو زاگرۆس ژ لایێ پەکەکێ ڤە وەکە ھێلینان دھاتە دیتن، لێ پشتی ترکان داگیرکری پەکەکە قەت باسی ستراتەژیک بوونا وێ ناکە، ئانکو ژ بیر کرییە، لێ بەلێ زینی وەرتێ ژ بۆ خوە کرییە مەسەلەکی نامووسێ، ژبەرکو زینی وەرتێ دەرگەھێ قەندیلێ یێ کو ڤەدبە ھەولێرێ یە، ئەڤ قیامەتا پەکەکە رادکەت ژ بۆنا ڤێ یە، پەکەکێ وەکە ل شەنگالێ کری ب قەربالخەکی مەزن دخوەست خوە ل زینی وەرتێ ژی جیھ بکە، وەزارەتا پێشمەرگە ئەڤ یەک قەبوول نەکر و پێشی لێ گرت، نە خوە چ پەیوەندی ب قەندیلێ ڤە نینە، لێ بەلێ دکارە باندۆرا خوە ل سەر دۆرپێچا ھەولێرێ بکە، پەکەکێ ب گرتنا زینی وەرتێ، د خوەست ل سەر دەڤەرا رەواندز، ئاکرێ و ھەیا شەقلاوه ھێزێن خوە بەلاڤ بکە، خوە بگەھینە بەر دەریێ ھەولێرێ، ل گەل ھەڤکارێ خوە YNKێ ھەیا چیایێ سەفین دخوه‌ستن ھەرێمێن دویەمین یێن خەتا مەدیا چێبکن، پشتی ھەفتەنینێ، زاپێ، نێروە – رێکان، دەڤەرا گەردی – شێروان و برادۆست تەسلیمی ترکان کری، ڤێجارێ بەرێ خوە دانە کووراھییا چیایێن باشوور، وەزارەتا پێشمەرگە ب گرتنا زینی وەرتێ ڤە، پێشی ل ڤێ ستراتەژییا پەکەکێ گرت، ئەڤ ئێشا دوڤکی ژبەر ڤێ راستیێ یە.
پەکەکە دبێژە ئەز د بەرێ دا ل زینی وەرتێ بووم، ئەم ژی، ژ پەکەکێ را دبێژین ھوون بەرێ ل چیایێ شەکیف بوون ل دەریێ داوەتییا بوون، ل لێلکان بوون، ل گۆڤەندێ بوون، ل چارچێلێ ھەرکییا بوون… وە نەکاری ور بپارێزن ھوون ب چ سەدەمه‌كێ ته‌له‌با زینی وەرتێ دکن، کا وە چەوا 30-40 کم، خاکا باشوور تەسلیمی داگیرکارێن ترک کر، حسابا وێ بدن گەلێ کورد، ب درەو و پرۆپاگندەیێن ڤالا گەلێ باشوور نایێ خاپاندن، ھیچ ل سەر «وی گوھی» نەنڤن، ژ بەر کو وە دخوەست 29 کم دووری ھەولێر چیایێ سەفین جیھ ببن، وە دخوەست ل سەر سۆران و ھەرێما راپەرین د دو خەتان دە خوە بگھینن ھەولێرا پایتەخت.
پەکەکێ پێش نھا ژ خاکا باشوورێ کوردستانێ ب کووراھییا 30-40 کم تەسلیمی دەولەتا ترکیێ کربوو، ترکیێ ژی ژ بەر ڤێ راستیێ جەسارەت گرت و ژ سەرۆک وەزیرێ ئیراقێ یێ بەرێ عادل ئەبدولمەھدی داخواز کر کو سینۆرێن ترکیێ و ئیراقێ ژ نوو ڤە وەرن چێکرن.
د ناڤبەرا کێشەیا زینی وەرتێ و پەیمانا عه‌بدوللا ئۆجالان یا ل گەل ترکان چێکری ژ بۆ ھەولێرێ بستینن، گرێدانەک مەزن ھەیە، ئەڤ ئیسرارا پەکەکێ یا ل سەر زینی وەرتێ ل گەل ڤێ گاڤا پەیمانا ئاپۆ یا ستراتەژیک ئەلاقەدارە.
دەولەتا ترک ل سەر شۆپا پەکەکێ دەرباسی باشوورێ کوردستانێ دبە.
د ئەنجام دە، ترکیا ژ وێ پەیمانا 1926ان دە سینۆرێن ھاتی چێکرن نەرازی بوو، پشتی گاڤا 1ی خزیرانا 2004ان دەولەتا ترک 30-40 کم سینۆرێن خوە فرەھـ کرن و مەزن کر، ترکیە ب ڤی ئاوایی ل سەر سیاسەتا ئیراقێ بوو ھێز، دیار دبە کو ترکیا ژ بەر ڤان ئارمانجێن خوە ژ ئاپۆ خوەست دەست ب شەر بکە، داکو ئەو پەیمانێ ل گەل ئاپۆ ل سەر ژ ناڤ برنا رێڤەبەرییا ھەولێرێ جی ب جی ببە پێویستی ب شەر ھاتە کرن، لەورا ژی بریارا 1 خزیرانێ ژ بۆ دەولەتا ترک بوو پرا کو ل سەر دەرباسی خاکا باشوورێ کوردستانێ ببە. دەولەتا ترک ل سەر شۆپا پەکەکێ دەرباسی باشوورێ کوردستانێ دبە.
