16ی ئۆكتۆبهر رۆژا رهش و خیانهتا مهزن
گهلێ كورد دهردێ ئهزهل د سهدسالا 21ێ دا تهجروبه كر
د دیرۆکا هەموو نەتەوەیێن جیهانێ دا، رۆژێن خۆش و نەخۆش، سەرکەفتن و شكهستن، وهلاتپارێزی و خیانەت هەنە، لێ بەلێ د دیرۆکا چ یهك ژ ڤان نەتەوەیان دا خیانەتەکا مەزن و قرێژ یا ب قهدهر 16ێ ئۆکتۆبەرێ نینه، خیانەتەکا هنده ب ئێش كو د ئەفسانەیێن هەره تراژیدی دا ژی ناهێته دیتن، ب كورتی 16 ئۆكتۆبهر خیانهتهكا بێ ههمپا بوو، دهردێ ئهزهل بوو كو گهلێ كورد جارهكا دی ل سهد سالا 21ێ تهجروبه كری.
باشوورێ كوردستانێ پاش كو ژ رێككهفتنا ل گهل دهولهتا ئیراقێ بێ هێڤی مای و ههموو رێكێن چارهسهریێ راستی شكهستنێ هاتین، پهنا ژ بۆ بریار دانێ ل سهر مافێ دیار كرنا چارهنڤیسێ خۆ بر، بریار دا ریفراندۆمێ بكهت و ل ڤێرێ گاڤا ئێكێ بهر ب سهرخوهبوونا كوردستانێ هاڤێت.
بریارا ریفراندۆمێ ژ ئالیێ ههموو پارتیێن باشوورێ كوردستانێ هاته دان و گهلێ كوردستانێ ب تهڤاهی ل گهل بوو، د كۆمبوونا 7 خزیرانا 2017ێ دا ئهنجوومهنێ بلند یێ ریفراندۆمێ کو ههموو پارتیێن كوردستانێ ژ بلی كۆمهلا ئیسلامی و تهڤگهرا گۆرانێ تێدا بوون، بریار ل سەر ئەنجام دانا ریفراندۆمێ دا و رۆژا 25/9/2020ێ ژ بۆ ڤێ مهبهستێ دەست نیشان کر.
پاش حكوومهت و پهرلهمانێ كوردستانێ د سهر ههموو گهف و هۆشداریێن دهولهتێن داگیركهر و زهختا دهولهتێن زلهێز دا، ئەڤ رۆژه پەژراند، د پهرلهمانێ کوردستانێ دا ب پرانییا دەنگان هات ئهرێ كرن.
بهرهیێ دژه ریفراندۆمێ
ل گهل دهركهتنا بریارا ریفراندۆمێ، لڤین و خهباتێن ژ ناڤ برنا وێ ل ئاستێ ناڤخۆ و ناڤدهولهتی دهستپێكر، بهرهیێ دژه ریفراندۆم دهركهت، ئهڤی بهرهی ئێك ئارمانج ههبوو، ئهو ژی بێدهنگ كرنا ریفراندۆمێ بوو، مرۆڤ دشێت بهرهیێ دژه ریفراندۆمێ و ئارمانجێن وێ وهها بدهته ناس كرن:
بهرهیێ دژه ریفراندۆمێ ل ئاستێ دهولهتێن ههرێمی، ئیراق، ئیران و تركیه كو ڤان دهولهتان ئاشكرا خهباتێن خۆ ژ بۆ بێدهنگ كرنا دهنگێ گهلێ كورد و كوشتنا ریفراندۆمێ ئهنجام ددان، ئهڤه پیلانه ب چاڤساغییا دهولهتێن زلهێز دهاتنه برێڤهبرن، دهولهتێن وهك ئهمهریكا، بهریتانیا و دهولهتێن ئهورۆپا كو ب دۆستێن گهلێ كورد دهاتنه ههژمارتنز
خالا دووێ بهرهیێ دژه ریفراندۆمێ ل ئاستێ ناڤخۆ یا كوردستانێ و یا راست د ڤێ خالێ دا هندهك سیناریۆ ههبوون:
سیناریۆیا ئێكێ: بێدهنگ كرنا ریفراندۆمێ ب ههر بههایهكێ بیت و ل ڤێرێ مرۆڤ دشێت باس ل كۆمبوونا «دوكان» یا رۆژا 15 ئیلۆنا 2017ێ بكهت، د ڤێ كۆمبوونێ دا ههموو ههولهك هاته دان كو سهرۆكێ ههرێما باشوورێ كوردستانێ مهسعوود بارزانی ژ بریارا ریفراندۆمێ پاشگەز بكهن، لێ ئهڤ ههوله بێ ئهنجام مان.
زانیاریێن ههری تایبهت ههنه كو د وێ كۆمبوونێ دا قاسم سولهیمانی یێ فهرماندارێ سپایێ پاسداران، ل قاتێ دووێ بوو و ل بهندا ئهنجامێن كۆمبوونێ بوو.
سیناریۆیا دووێ: ل ڤێ قوناغێ و پاش شكهستنا ههولێن بێدهنگ كرنا ریفراندۆمێ، دهولهتێن داگیركهر و ب ئالیكارییا گرووپەکێ دیار یێ ناڤا یهكێتیا نشتیمانی یا كوردستانێ، دهست ب كۆمبوونا كر ژ بۆ كو پاش ئهنجام دانا ریفراندۆمێ، هێرش ل سهر باشوورێ كوردستانێ بهێته كرن و پیلانا 16ی ئۆكتۆبهرێ د ڤان كۆمبوونان دا هاته دانان، ماف و ئهرك هاتنه دابهش كرن و «گرۆپا كالفامان» هاته ئهركدار كرن.
دهستپێكا خیانهتێ
ریفراندۆم ل 25 ئیلۆنا 2017ان هاته ئهنجام دان، كوردستانییان دهنگێ خۆ دا، د ڤێ رۆژێ دا رێبهرێن تهڤ پارتیێن سیاسی ل سەر ئەکرانێن تیڤی یان دەرکەتن و راگههاندن كو وان ب شانازی ڤە دەنگ ب بەلێ ژ بۆ سەرخوەبوونا کوردستانێ دایە، ههر چهنده كو ل دهمێ بانگهشێ هندهك ژ وان ب چ رەنگان مهدیایا پارتییا خۆ نەئێخستبوو د خزمەتا ریفراندۆمێ دا.
لاهۆر شێخ جهنگی د رۆژا ریفراندۆمێ دا دهركهت و ماسكێ ریفراندۆمێ ل روویێ خۆ كربوو، وی گۆت ئهڤه دهمهكێ گهلهك درێژه ئهم ل بهندا ڤێ رۆژێ نه، بلا گیانێ شههیدێن مه ئارام بیت و مه دهنگ ب بهلێ دایه، لێ بهلێ یا راست رێبهرێن یەنەکێ چەندین رۆژان پێش ریفراندۆمێ چووبوونه ئیرانێ ژ بۆ كو ژ رایەدارێن ڤێ دهولهتا داگیركهر ئەمران وەربگرن، وان بێ رێزی ب رەحمەتی مام جەلال تالەبانی کر و هەرچەنده ئەو یێ نەخۆش بوو و نهدشیا خۆ ل سەر پێیان بگریت، لێ بەلێ ئەو ب دهست برنه ئیرانێ، مرۆڤ دشێت بێژیت ل وێ رۆژێ ئەو بەرهەڤیێن خیانەتهكا وەک خیانەتێن سالێن 1966ێ و 1996ێ بوو دهاتنه كرن.
پشتی ریفراندۆمێ، لڤین و خهباتێن ئیرانێ و ئیراقێ ل گهل بالهكێ یهنهكێ بهێزتر دهركهتن، پیلان ئامادهكر و ههتا رۆژا 15 ئۆكتۆبهرێ ههر تشت ئامادهبوو، رێككهفتن ل ناڤبهرا بالێ یهنهكێ ل گهل میلیشیا حهشدا شهعبی، سپایێ پاسداران و چهكدارێن حزبوللا یا لبنانێ دا هاتبوو كرن.
ژ دهستچوونا دلێ كوردستانێ
ل شهڤا 16ی ئۆكتۆبهرێ پیلانێ دهستپێكر، ئارتهشا ئیراقێ، میلیشایێن شیعه ب رێبهراتییا قاسم سولهیمانی فهرماندارێ فهیلهقا قودس یا سپایێ پاسدارێن ئیرانی، هێرشا سهر ناڤچهیێن خۆرماتوو، كهركووك و خانهقینێ دهستپێكر، ههر زوو گرووپا کالفامان د ناڤا یهكیتیێ دا فهرمان ژ بۆ پێشمهرگهیان هنارت كو پاشڤه بزڤرن و رێكێ ژ بۆ دهربازبوونا سپایێ ئیراقێ و حەشدا شەعبی ڤهكهن، ل ڤێرێ هندهك ژ پێشمهرگهیێن كۆسرهت رهسوول رهد كرن ئهو بهرهیێن خۆ بهردهن، لهوما ههر ههموو هاتنه كوشتن، گولله ب پشتا وان كهفتبوون و ل ڤێرێ دیار دبیت كو ههر ئهو ب دهستێ هندهك پێشمهرگهیێن یهنهكێ ب فهرمانا لاهۆری هاتبوونه كوشتن و ههر ژ بهر ڤێ تهرمێن وان ژ بۆ پزیشكییا داد نههاتنه ڤهگوهاستن.
یا راست پێشمەرگەیێن کوردستانێ ل دەستپێکێ هێرش تێکشکاند و 7 زریپۆشێن حەشدێ و سپای ژ ناڤ برن و 14 چەکدار کوشتن، ب وێ یەکێ دوژمن تێگههشتن کو هاتنا ناڤ کەرکووکێ ب شەر کارەکی ب ساناهی نابیت، لهوما نەچار مان ب رێیا گرۆپا كالفامان هندەک ژ سەنگەرین پێشمەرگەی بهێنه ڤالا كرن.
گرۆپا كالفامان ههر زوو ئاستەنگێن ل سەر پرا مەریەم بەگ لادان و فەرمان ل فەرماندار و پێشمەرگەیێن سەر ب پارتییا خۆ ڤە كر سهنگهران ڤالا بكهن، هندهك ژ فهرماندارێن پێشمهرگهی وهك شێخ جهعفهر رهد كر وێ فهرمانێ ب بجهـ بینیت، لهوما گرۆپێ كالفامان ئهو ب دارێ زۆرێ دهستهسهر كر، ل ڤێرێ سپایێ داگیرکهر دهربازی کەرکووکێ دبیت و پێشمەرگە دهێته دۆرپیچ کرن.
ل باشوورێ رۆژئاڤا کەرکووکێ، پێشمەرگە هایداری چۆل کرن و هاتنا سپای بۆ ناڤ کەرکووکێ نەبوو، هەر ژبەر ڤێ ئێكێ 25 پێشمەرگە دکەڤنه بیسەیەکا حەشدێ و ههموو شەهید دبن، ب ڤی ئاوایی کەرکووک دهێته داگیرکرن.
بهرخودان و پیلانا پشتی 16ی ئۆكتۆبهرێ
16ی ئۆکتۆبەر نهتهنێ رادەستکرنا ئاخا وەلات بوو ژ بۆ دەستێ داگیرکەران، بەلکو شکاندنا كهساتییا مرۆڤێ کورد، فەخرا نیشتیمان و رومهتا پێشمەرگەیێن جانفیدا بوو، گهلێ كورد ل ڤێ رۆژێ دهردێ ئهزهل و خهنجهرا ژ پشت ڤه جارهكا دی تام كر.
پشتی 16ی ئۆكتۆبهرێ پیلانێن داگیركهران ب دوماهی نههاتن، دهرگههێن سنۆری هاتنه قهپات كرن، دۆرپێچا سیاسی و ئابووری ل سهر باشوورێ وهلات هاته دانان، ل ڤان دهمان دا پێشمهرگهیێن كوردستانێ ئامادهكاری ژ بۆ پاراستنا نشتیمانێ خۆ دكر، وان دزانی كو دوژمن ناراوهستیت، وان دزانی خهتهرهكا مهزن ل سهر تاكه پارچهیا ئازاد یا كوردستانێ ههیه.
مهسعوود بارزانی ل ڤێ قۆناغێ هێزێن پێشمهرگهی ژ بۆ پاراستنا سنۆرێن باشوورێ كوردستانێ كۆم دكرن، داگیركهران دڤییا ژ سێحلا و پردێ هێرشا خۆ بهردهوام بكهن، لێ بهلێ پێشمهرگهیان بهرخودانهكا بێ ههمپا كر، وان ل پردێ تانكێن ئابرامز یێن داگیركهران پهقاندن، ب سهدان میلیشیا و چهكدارێن وان كوشتن و نههێلا ل پردێ و سحێلا ئهو بكهڤنه د ئاخا كوردستانێ دا.
بریار ئەو بوو کو گەر هات و پێشمەرگە ل پردێ تووشی شکەستنێ بوو، میلیشیا حەشدا شەعبی و سپایێ ئیرانێ و هندەک ژ چەکدارێن گرێدای گرۆپا کالفامێن یەنەکێ هێرشی باژارۆکێ سەلاحەددین، جهێ روونشتنا مالباتا بارزانی بکهن و ب ڤی رەنگی هەولێرێ و سازیێن حکوومی یێن ل وێرێ داگیر بکهن و دوماهیێ ب ستاتۆیا هەرێما کوردستانێ بینن، کالفام ل سەر وێ هزرێ بوون کو گەر هەولێر ژ بال ئیراقێ و ئیرانێ ڤە بهێته داگیر کرن ل وی دەمی دێ دەستههلات ب تەمامی كهڤیته د دەستێ وان دا، ئەڤ گرۆپه ب وێ قهدهرێ یێ کالفام بوو کو ژبهر هزرهكا ب ڤی رهنگی دەست ب ڤێ خیانەتا دیرۆکی کر.
پێشمەرگەیان ل ڤان 3 ناڤچەیان ب تایبەتی ل پردێ و سحێلا داستانەکا دیرۆکی تۆمار کر، خوین رێشت و شههید دان، لێ بهلێ سنۆرەک ژ بۆ دەستدرێژییا داگیركهر و زماندرێژییا کالفامێن کوردستانێ دانا.
رۆلێ پهكهكێ د داگیركرنا كهركووكێ دا
پهكهكه ل 9ی تهباخا سالا 2014ان دهربازی كهركووكێ بوو، ل گهل چوونا خۆ وێ دیمهن، مهراسیمێن عهسكهری و كونسێرت بهلاڤ كرن كو ئهو دێ ل وێرێ بیته هێزهكا مهشرووع، پهكهكه ل نێزیكی هێزێن ئیراقی ب جهـ بوو و ل گهل میلیشیایێن حهشدا شهعبی ههماههنگی چێكر و پێكڤه كار دكر، لێ بهلێ ل 16ی ئۆكتۆبهرا 2017ێ و دهمێ كو كهركووك هاتییه داگیركرن كهسێ نهزانی كانێ ئهڤ گهریلایه كیڤه چوون، ئهڤ جهێن وهك داقووق و مهلا عهبدوللا بۆچی گهریلا لێ بهرزه بوون.
ل شهڤا 16ی ئۆكتۆبهرێ پهكهكێ هێزێن خۆ گهلهك ب بێدهنگی كێشانه كهمپا مهخموورێ، گهریلایان هیچ شهرهك ل دژی سپایێ داگیركهران نهكر، لێ بهلێ تنێ ژ بۆ پرۆباگندایێ ل بهر مهقهرێن خۆ یێن سیاسی هندهك گهنج و كادرێن سیاسی هێلان دكو هندهك فیشهكان ژ بۆ كامیرایان ب تهقینن ژ بۆ كو پاشی ببێژن مه شهر كرییه.
د ئهساس دا، پهكهكه شریكا بوویهرا كهركووكێ یا ڤهشارتی بوو، پهكهكێ پشتی سالا 2014ێ، ل ئیراقێ و باشوورێ كوردستانێ ببوو شریكێ حكوومهتا ناڤهند یا ئیراقێ، تایبهت حهشدا شهعبی، ئانكو ل همبهر ههرێما كوردستانێ ببوو باسكی بهغدایێ و شیعهیان، ههروهها ئاگاهییا وێ یا تهمام ل سهر مهسهلهیا داگیركرنا كهركووكێ ههبوو، ژ بهركو لاهۆر شێخ جهنگی بهری بوویهرێن كهركووكێ ههر ئێك ژ دهمهات عهگید بهرپرسێ پهیوهندیێن كهجهكێ كو ل سلێمانیێ بوو و ههروهها رزا ئالتۆن یێ رێڤهبرێ كهجهكێ دبینیت و بهرنامهی بۆ وان دبێژیت.
پهكهكه ل وێ باوهرێ بوو كو ئهڤ پیلانه دێ بیته ئهگهرێ تێك برنا پارتی ژ بهر ڤێ، پەکەکی رێنما دانه هێزێن خۆ كو ل گهل حهشدا شهعبی كار بكهن، یا راست ئهڤ ئێكه چێبوو و پهكهكێ ل مهخموورێ و شهنگالێ ل گهل حهشدێ لڤین و خهباتێن خۆ دهستپێكرن، ل همبهری كهمپا مهخموور 7 رۆژان شهر چێبوو، ههژمارهكا پێشمهرگهیان شههید بوون، ئهڤ شهره تنێ 2 كیلۆمهتران دووری كهمپێ بوو، ل ڤی دهمی نێزیكی 300 گهریلایان ل سهرێ چیایێ كهمپا مهخموورێ راوهستای بوون، ئهو ل هێڤییا شكهستنا پێشمهرگهی بوون، ژ بۆ كو پاشی ئهو بهێن ل گهل حهشدا شهعبی تهڤاهییا كوردستانی كۆنترۆل بكهن.
ئارمانجا پهكهكێ ژ ڤێ شریكاتییا ل گهل حهشدا شهعبی و حكوومهتا ئیراقێ ئهڤه بوو كو پاش داگیركرنا كهركووكێ و باشوورێ كوردستانێ، پهكهكه جهێ پارتی بگریت، وێ دگۆت پشتی داگیركرنێ پێدڤییه هێزهكا كوردی ههبیت و ئهو هێز دێ ئهز بم.
ئارمانجا 16ی ئۆكتۆبهرێ
ئارمانجا 16ێ ئوکتۆبەرێ نهتنێ كهركووك و دهڤهرێن كوردستانی یێن دهرڤهی ئیدارهیا باشوور بوو، دەولەتێن داگیركهر دڤییان دهربازی هەولێرێ ببن و ستاتۆیا باشوورێ کوردستانی ژناڤببهن، ل رۆژا 16ێ ئۆکتۆبەرێ، ئاراسێ شێخ جەنگی، د ناڤ هێزێن داگیرکهر دا ژ بۆ مەدیایێ داخویانی دا و گۆت، سپا بەر ب هەولیرێ دچیت.
دەمێ پێشمەرگەیان رێ ل ڤێ خیانەتا ناڤخو و پیلانا دەرەکی گرتی و دهمێ خائینان زانی هەر تشتهك راوهستیا و ئەو نهشێن خهونێن خۆ یێن گەمار ب بجهـ بینن، ئێدی دەست ب بههانهیێن بێ بنەما و هێرشێن مەدیایی ل سەر كهساتییا بارزانی و ئەنجامدەرێن ریفراندۆمێ کر، گهلهك ب روی قاییمی هێرشی ریفراندۆمێ کر، یا راست پشتی شکاندنا دفنا وان ل پردێ، مەحموودیێ و سحێلا، ئهو نەچار مان ریفراندومێ ژ بۆ خیانەتا خۆ بکهنه بههانه، پشتی بەرخودانا دیرۆکی یا پێشمەرگەیان، گرۆپێ خیانەتێ د ناڤ ئێكهتیێ دا هند شەپرزە ببوو کو نەدزانی چ بکهن یان چ بێژن، وان ژ بیر کربوو کو د رۆژا ریفەراندومێ دا هەر کەسەکی ژ وان ب قهدهر وەریسەکی زمانێ خۆ درێژ کربوو و وهلاتپارێزی و کوردایەتی ب خەلکێ دفرۆشت، لێ پشتی شکەستنا پیلانا وان و ریسوا بوونا وان، بههانهیێن وەک خوە بێ واتا دگرتن.
تاپۆیا رهش ژ بۆ سهرخوهبوونێ
خائینێن كوردستانێ ئهگهرێ هیرشا سهر كهركووكێ، خیانەتا خۆ و ژ دەست چوونا 51٪ ژ خاکا وهلات، ژ بۆ ئەنجام دانا ریفراندۆمێ ڤەگەراندن، لێ بەلێ د راستی دا، هێرشا ل سەر کەرکووکێ پلانسازییەک بوو ل دەستپێکا ئۆپەراسیۆنا مووسلێ ھاتبوو چێکرن و چ پەیوەندییا وێ ب ریفراندۆمێ ڤه نەبوو، ژ بۆ سەلماندنا راستییا ڤێ ئاخفتنێ، مرۆڤ دشێت ل دیرۆكێ بزڤریت و ببێژیت: ما ل سەرێ کانیێ و عەفرینێ ژی ریفراندۆم هاتبوو ئەنجام دان کو دوژمنان هێرشی وان باژارێن کوردستانێ کری؟
د ڤێ ناڤبەرێ دا پرسا ژ هەموویان نەخۆشتر، دیتنا خائینێن 16ی ئۆکتۆبەرێ یە کو هەرچەند وان ب دەڤێ خۆ دان پێدان کرییە، لێ دیسان جارهكا دی ب روی قاییمی ل سەر ئەکرانێن تیڤی یان دهردكهڤن و دبێژن ریفراندۆم ئهگهرێ 16ێ ئۆکتۆبەرێ بوو، ژ ڤێ نەخۆشتر هێشتا هندەک گهنجێن کورد هەنە كو باوهر ژ ڤان کالفامان دكهن.
ل دوماهیێ تشتێ كو دهێته دیتن و ژیان كرن، ههر چهند كو گهلێ كورد ل 16ێ ئۆكتۆبهرێ هاتبیته بریندار كرن، لێ بهلێ هێشتا ریفراندۆم وهك سهركهتن، رومهت، ناسنامه و شهرهف دهێته دیتن، بهلكو پتر وهك تاپۆیهكا رهش ژ بۆ سهرخوهبوونێ كو چ هێزهك نهشێت ژ دهستێ وان دهربێخیت.