پارتییا كاركه‌رێن كوردستانێ، وه‌ك په‌نجه‌شێرێ كه‌تییه د باشوورێ وه‌لات دا و زیان ب هه‌ر ده‌ر و ئالی ئێخستییه، د نه‌رینا ڤێ رێخستنێ دا، شه‌رێ ل گه‌ل باشوور ژ شه‌رێ ل گه‌ل ده‌وله‌تا ترك ب رومه‌ت تره، ئه‌و ل سه‌ر ڤی بنگه‌هی چه‌كدارێن خوه په‌روه‌رده دكه‌ت، تێكدانا تاكه پارچه‌‌یا ئازاد ژی ب دۆزه‌كا ره‌وا، خه‌بات و ته‌كۆشین ژ بۆ خوه دبینیت، چه‌كدارێن «برایه‌تییا گه‌لان» ب سه‌دان گوندێن باشوور داگیر كرینه، د هه‌مان ده‌می دا زیانه‌كه گه‌له‌ك مه‌زن ب كه‌رتێ گه‌شتوگوزارێ و چاندنێ ئێخستییه، ب كورتی په‌كه‌كه بوویه به‌لا سه‌رێ باشوور و وه‌ك په‌نجه‌شێرێ هندی پاشتره، زیانا وێ پتر دیار دبیت.
باشوورێ كوردستانێ ب چیا، دۆل، رووبار و ده‌شتێن خوه ناسیاره، ئه‌ردنیگاری و سه‌قایێ وێ كو 4 وه‌رزێن هه‌ڤسه‌نگ هه‌نه و ده‌وله‌مه‌ندییا چاند و كولتوورا وێ، ب خالێن سه‌ره‌كی دهێن هه‌ژمارتن كو بالا گه‌شتیاران ژ هه‌موو ده‌رێن دنیایێ ژ بۆ خوه دكێشیت، ژبلی مژارا ئێمناهیێ كو فاكته‌رێ هه‌ری سه‌ره‌كی یه ژ بۆ ئاڤا كرنا ئابوور و پیشه‌سازییه‌كه ته‌ندروست یا گه‌شتوگوزارێ.
ژ ده‌مێ كه‌تنا د ناڤ خاكا باشوور دا، په‌كه‌كێ تنێ كێشه چێكرینه، ب سه‌دان گوند، ده‌ڤه‌رێن ب چاندن و گه‌شتوگوزارێ ده‌وله‌مه‌ند داگیر كرن و ژ بۆ خوه ناڤێن ئاشۆپی لێ كرن، وه‌ك هه‌رێمێن «پاراستنا مه‌دیا»، باره‌گه‌هێن خوه لێ دانان، باج ژ وه‌لاتییان ستاند، وێ پتری 650 گوندان داگیر كرینه ب تایبه‌ت ل سنۆرێ پارێزگه‌ها دهۆكێ و كرینه ده‌ڤه‌رێن سه‌ربازی، ئه‌ڤه ژی بوو ئه‌گه‌ر كو زیانه‌كه مه‌زن هه‌م ب وه‌لاتیێن وان گوندان بكه‌ڤیت و هه‌م ب ئابوورییا وه‌لات.
په‌كه‌كێ 658 گوندێن باشوورێ كوردستانێ داگیر كرینه
نووچه‌گهانێ پێگه‌ها داركا مازی ل باشوورێ كوردستانێ راپۆرته‌ك ل ده‌ربارێ زیانا په‌كه‌كێ ل سه‌ر كه‌رتێ چاندنێ و گه‌شتوگوزارێ چێكرییه و ئاگاهیێن تایبه‌ت ب ده‌ست ئێخستینه.
ئاگاهیێن كو هاتینه ب ده‌ست ئێخستن ئاشكرا كرینه كو 658 گوندێن باشوورێ كوردستانێ ب ئه‌گه‌را په‌كه‌كێ ڤالا ماینه و وه‌لاتیێن وان كۆچبه‌ر بووینه، ئه‌ڤ گوند ل سنۆرێن پارێزگه‌هـێن دهۆك، هه‌ولێر و سلێمانیێ نه، لێ به‌لێ پرانی ژێ ل دهۆكێ نه.
ئه‌رێ په‌كه‌كێ چ زیان ل دهۆكێ كرییه؟
ژ سه‌رجه‌مێ ڤان گوندێن باشوور 361 گوند یێن پارێزگه‌هـا دهۆكێ نه و پرانی ژێ ل ده‌ڤه‌را ئامێدیێ نه، هه‌گه‌ر ئه‌م ب رێژا سه‌دی باس بكه‌ین، رووبه‌رێ ده‌ڤه‌را ئامێدیێ دبیته 2716 كم2، ژ ڤی رووبه‌ری 70% د ده‌ستێ په‌كه‌كێ دا یه.
ل ده‌ڤه‌را زاخۆ ژی نێزیكی 100 گوندان ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤه هاتینه داگیر كرن و وه‌لاتیێن وان كۆچبه‌ر بووینه، ب رێژه‌یا سه‌دی خاكا زاخۆ دبیته 1378 كم2 و 30% یا ڤێ خاكێ ل ژێر كۆنترۆلا چه‌كدارێن په‌كه‌كێ یه.
هه‌گه‌ر ل سه‌ر ئاستێ پارێزگه‌ها دهۆكێ ب ئاخڤین، ئه‌ڤ چه‌نده دێ بۆ مه ده‌ركه‌ڤیت، 34% خاكا پارێزگه‌ها دهۆكێ كو دبیته 6553 كم2 ل ژێر كۆنترۆلا چه‌كدارێن په‌كه‌كێ یه.
پایته‌ختا كوردستانێ زیانڤێكه‌فتییا دووێ یه
هه‌ولێرا پایته‌ختا باشوورێ كوردستانێ ل رێزبه‌ندییا دووێ پاش دهۆكێ دهێت، په‌كه‌كێ ل ڤێ پارێزگه‌هـێ ده‌ستێ خوه دانیه سه‌ر 240 گوندان، 67 ژ وان گرێدای ناڤچه‌یا سۆران، 13 گوند ل چۆمانێ و 16 گوند ل مێرگه‌سۆرێ نه.
قه‌ندیل جهه‌كێ گه‌له‌ك ستراتیجی یه ب چاندن و سامانێن ژێر ئه‌رد
بنارا قه‌ندیلی كو نوكه ب جهێ سه‌ره‌كی یێ په‌كه‌كێ و رێڤه‌به‌رییا وێ دهێته هه‌ژمارتن، دكه‌ڤیته سنۆرێن پارێزگه‌هێن هه‌ولێر و سلێمانیێ و هه‌ڤسنۆره ل گه‌ل ئیرانێ، په‌كه‌كێ ژ سالێن نۆتان یا چاخا رابووری ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره داگیر كرییه.
قه‌ندیل ب ده‌ڤه‌ره‌كا هه‌ره گرنگ ژ لایێ چاندنێ و سامانێن دی وه‌ك په‌ترۆلێ دهێته هه‌ژمارتن، ب ئه‌گه‌را په‌كه‌كێ حكوومه‌تا باشوور نه‌شیایه چ مفایه‌كی ژ وان سامانان وه‌رگریت، په‌كه‌كێ ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ ده‌ستێ خوه دانایه سه‌ر 50 گوندان، 49 ژێ د سنۆرێ پارێزگه‌ها سلێمانیێ دا نه، ب كێمی 3 هه‌زار مالبات ب ئه‌گه‌را چالاكیێن په‌كه‌كێ، ژ بنارا قه‌ندیلی كۆچبه‌ر بووینه.
په‌نجه‌شێره و به‌ربوویه شنگالێ
پاش سالا 2014ان په‌كه‌كێ رووبه‌رێ خاكا داگیركری یا خوه ل باشوورێ كوردستانێ به‌رفره‌هـ كر، نوكه شنگال ل گه‌ل 8 گوندێن دۆربه‌را شنگالێ داگیر كرینه، زیانا په‌كه‌كێ ل سه‌ر ڤێ ده‌ڤه‌رێ نه تنێ داگیرنه، به‌لكو ئه‌و بوویه ئه‌گه‌ر كو هه‌تا نوكه پتری 300 هه‌زار ئاواره‌یێن شنگالێ نه‌شێن ڤه‌گه‌رنه وارێ خوه.
په‌كه‌كه ل ڤان گوندان چ دكه‌ت؟
په‌كه‌كه ژ ده‌مێ داگیركرنا ڤان گوندان ری ناده‌ت حكوومه‌تا باشوور وان گوندان ئاڤه‌دان بكهت و خزمه‌تێ ژێرا پێشكێش بكهت، هه‌ر چه‌نده كو حكوومه‌تا باشوورێ كوردستانی ژ ده‌ستپێكا سالێن نۆتان ڤه، ده‌ست ب ئاڤه‌دانكرنا گوندان كربوو و خزمه‌تگوزاری بۆ كربوون، لێ به‌لێ په‌كه‌كێ ئه‌ڤ گونده كاڤل كرن و ده‌ست ب سه‌ر دا گرتیه، زالگه‌هێن خوه ل دۆربه‌را گوندان داناینه، باجێ ژ وه‌لاتییان دستینن، باره‌گه‌هێن سه‌ربازی و مه‌شق و په‌روه‌رده‌كرنا چه‌كداران و مه‌قرێن حزبی لێ ئاڤا كرینه، هه‌موه‌خت جهێن ژێر ئه‌رد یێن ڤه‌شارتنا چه‌كان، ب كورتی ئه‌ڤ گونده كرینه ده‌ڤه‌رێن ته‌مام سه‌ربازی.
په‌كه‌كێ ئه‌ڤ گوند و ده‌ڤه‌رێن داگیر كرین ل دهۆكێ بۆ 4 هه‌رێمان دابه‌ش كرینه، ئه‌و ژی هه‌رێمێن «حه‌فته‌نین، مه‌تین، زاگرۆس، زاپ، هه‌روه‌ها گاره و به‌رێ گاره‌ی»، ل هه‌ر هه‌رێمه‌كێ باره‌گه‌هـ، گۆرستان و نه‌خوه‌شخانه‌یێن تایبه‌ت ب خوه‌ڤه چێكرینه، ل گه‌ل ده‌ڤه‌رێن داگیركری یێن هه‌ولێر و سلێمانیێ ژی ناڤێ هه‌رێمێن «پاراستنا میدیا» لێ كرینه، ل شنگالێ ژی ناڤێ هه‌رێما خوه‌سه‌ر.
په‌كه‌كه ژ بلی چالاكیێن سه‌ربازی، باج ل سه‌ر هاتنوچووین و ڤه‌گوهاستنا كه‌لوپه‌لان دانایه، ده‌مێ كو وه‌لاتی و بازرگان رازی نه‌دبوون باجێ بده‌نه په‌كه‌كێ، ئه‌و دهاتنه قه‌تل كرن، په‌كه‌كێ ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره وه‌ك رێكه‌كێ بۆ كارێن قاچاغ ل نێڤبه‌را ئیراق، ئیران و تركیێ كرییه، ب گۆتنه‌كا دی وان ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره وه‌ك ترانزێته‌كێ بۆ بازرگانییا مادده‌یێن هشبه‌رێ لێ كرییه و ناڤه‌ند و سازیێن ناڤده‌وله‌تی ب تایبه‌ت ئێنته‌رپۆلێ ئه‌ڤ یه‌ك پشتراست كریه.
چه‌كدارێن په‌كه‌كێ د سه‌ر وێ سته‌م و زۆردارییا كو ل وه‌لاتیێن وان گوندان دكه‌ت، ب ئاوایه‌كێ هۆڤ و بێ ره‌حمانه وان وه‌لاتییان ته‌سفییه دكه‌ت ئه‌وێن كو داخوازا گوندێن خوه ژ په‌كه‌كێ دكه‌ن، ب سه‌دان وه‌لاتیێن گوندێن ئامێدیێ و زاخۆ د ڤێ رێكێ دا گیانێ خوه كرینه قوربانی.
زیانا په‌كه‌كێ ل سه‌ر كه‌رتێن چاندنێ و گه‌شتوگوزارێ ب ملیارێن دۆلارانه
حكوومه‌تا باشوورێ كوردستانێ و خه‌لكێ باشوور ب ملیارێن دۆلاران زیان ب ئه‌گه‌را هاتنا په‌كه‌كێ بۆ ناڤ گوند و ده‌ڤه‌رێن خوه دیتینه، ژ به‌ر كو هه‌ر هه‌موو ده‌ڤه‌رێن كو په‌كه‌كێ داگیر كرین، ب ده‌ڤه‌رێن ده‌وله‌مه‌ند ب چاندنێ و سامانێن ژێر ئه‌رد دهێنه هه‌ژمارتن و ژ ده‌مێ سه‌ربه‌ستبوونا ڤێ پارچه‌‌یا كوردستانێ، حكوومه‌تێ نه‌شیایه مفای ژێ ببینیت.
كه‌رتێ گه‌شتوگوزارێ ژی زیانا هه‌ره مه‌زن دیتیه، ژ به‌ر كو چه‌كدارێن په‌كه‌كێ نوكه ب ژێده‌رێ سه‌ره‌كی یێ نه‌ئارامییا ڤان ده‌ڤه‌ران دهێنه هه‌ژمارتن و ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره ب به‌رده‌وامی دكه‌ڤنه به‌ر هێرشێن ده‌وله‌تا تركیێ، له‌وما شیانا ڤه‌ژاندنا گه‌شتوگوزارێ لێ نینه.
په‌كه‌كێ جهێن گه‌له‌ك ستراتیجی بۆ گه‌شتوگوزارێ و چاندنێ داگیر كرینه و هه‌ر تشتێ نه‌یاسایی ل ڤان ده‌ڤه‌را دكه‌ت، گه‌هشته ئاسته‌كی كو ل 8 مه‌ها رابووری ل ده‌ڤه‌را شه‌رانشێ یا سنۆری، گوللـه به‌ردانه هنده‌ك گه‌شتیارێن ئه‌ره‌ب و گوللـه ب ئۆتۆمبێلێن وان كه‌فتن، یا راست په‌كه‌كێ ئێك مه‌به‌ست ژ ڤان كاران هه‌یه، ئه‌و ژی لێدانا پێگه‌هێ ئابووریێ باشوورێ كوردستانێ یه، ژ به‌ر كو په‌كه‌كه باش دزانیت، گه‌شتوگوزار ژێده‌رێ سه‌ره‌كی یێ داهاتێ باشوور كوردستانێ و خه‌لكێ وێ یه.
ل گۆر داتایێن ده‌سته‌یا گه‌شتوگوزارێ یا حكوومه‌تا باشوور، سالانه ب ده‌هان ملیۆن ئینسان گه‌شتیار ژ ناڤ ئیراقێ و ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی دهێنه هه‌رێما باشوور، لێ به‌لێ هه‌گه‌ر په‌كه‌كه نه‌بایه ئه‌ڤ هه‌ژماره دێ ب دو جاران زێده‌تر بایه.
یه‌قین بۆ خه‌لكێ باشوور چێبوویه كو په‌كه‌كێ چ خێره‌كێ بۆ وان نه‌ڤێت
پارتییا كاركه‌رێن كوردستانێ ل سالێن نۆتان ژ چاخا رابووری شه‌ر ب حكوومه‌تا باشوورێ كوردستانێ فرۆشتییه و هه‌تا رۆژا مه یا ئیرۆ ل سه‌ر ڤێ سیاسه‌تا خوه به‌رده‌وامه، ئه‌و دخوازت باشوورێ كوردستانێ ژ هه‌ر ئالی ڤه تێك بده‌ت، وه‌ختێكو هه‌ولێن وێ یێن قرێژ ل گه‌ل ده‌وله‌تێن داگیر كه‌ر ژ بۆ ڤێ ئارمانجێ راستی شكه‌ستنێ هاتین، نوكه وێ په‌نا ژ بۆ زیان گه‌هاندنێ ب پێگه‌هێ ئابووری یێ ڤێ پارچه‌‌یا كوردستانێ برییه، ته‌قاندنا بۆرییا په‌ترۆلا هه‌رێمێ ژی باشترین نموونه‌یه ژ بۆ ڤێ ئاخفتنا مه، خه‌لكێ باشوور ژی ئێدی د راستییا په‌كه‌كێ گه‌هشتیه و یه‌قین بۆ چێبوویه كو رێكخستنا په‌كه‌كێ نه‌ڤێت خه‌لكێ باشوور رحه‌ت ل مالا خوه رازێت، په‌كه‌كه بۆ وان وه‌ك مێڤهانه‌كێ بارگرانه، تنێ سه‌رئێشی ژێ دیتییه.
