رێڤەبەرێن کەجەکێ ژی ب هەلکەفتا سالڤەگەرا پەکەکێ گەلەک داخویانی لسەر ئێک دان. لێ دەنگێ ڤان داخویانیان ژ یێن یەک دو ھەیڤ بەرێ گەلەک جودا بوون. گەر ل بیرا وە بھێت بەسێ ھۆزاتێ، دگۆت، “گەر ئەم شەرێ پێشمەرگەیان بکەین، ئەڤە نابیتە شەرێ براکوژی “، ل جهێ ڤان گۆتنێن رێڤەبەرێن دی یێن پەکەکێ، “مە ژ باشوور ئەرد نەگرت، ئەم نە ھەڤرکێن باشوورین.” ب تایبەتی د ھەڤپەیڤینا جەمیل بایک یا کو د 26ێ چرییا دویێ دا ل ستێرک تیڤی دا ھاتیە پەخشکرن، ئەڤ گوھارتن ب زەلالی دیار دبوو.
جەمیل بایک د ھەڤپەیڤینا خوە دا ژ بۆ دانووستاندنێ بانگ ل پارتییا دیمۆکراتا کوردستانێ “پەدەکێ” ژی کر. بێ گومان، د ناڤەرۆکا ئاخافتنێ دا ھاتە دیتن کو جەمیل بایک د ڤێ بانگەوازا خوە دا نە گەلەک دلپاک بوو. جەمیل بایکێ کو ھەر گاڤ د ئێریشێ دا بوو، ڤێ جارێ د رەوشا بەرگریێ دا بوو. گەلۆ بۆچی؟
کێ گوھێ پەکەکێ کێشا؟
گەر ئەم هزر بکەین کو پەکەکێ د ڤێ دەما دوماهیێ دا سێ پێنگاڤێن مەزن هاڤێتنە، لێ د راستیێ دا وێ سێ خەلەتیێن مەزن کرن. یا یەکەم 8ێ چریێ دا کوشتنا غازی سالح ئالیخان، رێڤەبەرێ ئاساییشا گشتی یا سەرزەرێ. یا دویەمین؛ 28ێ چرییێ دا تەقاندنا بۆریا نەفتا باشوورێ کوردستانێ. یەکا دی ژی ئەوە کو د 4ێ چرییا دویەمین دا ل سەر رێکا ھێزێن پێشمەرگە مینەک دانا سەر رێکا چەمانکێ و ب چەکێن گران ئێریشی کاروانێ پێشمەرگەیان کرن و پێشمەرگەیەک شەھید کر.
ڤان ھەرسێ بوویەران ھەم د رایا گشتی دا و ھەم ژی د ھێزێن سیاسی یێن کو ژ نێزیک ڤە پەیوەندی ب رۆژھەلاتا ناڤین ڤە هەی دا بوو سەدەما کارڤەدانێن جدی. ھەر چەند پەکەکە د راگەهاندنا خوە دا باھۆزەک دەرخست و وەها دا دییار کرن کو ھەموو رایا گشتی ل کێلەکا وێ یە، لێ د راستی دا ب وی رەنگێ وان دگۆت نەبوو. بانگەوازا کادرێن پەکەکێ یێن 20-30 سالن خەباتا ڤێ رێخستنێ ب رێڤە دبەن ل بن ناڤێ ھونەرمەند-رەوشەنبیر دا نەشێن سیستەمێ سیاسی یی جیھانێ دیار بکەن. سیستەما سییاسی یا جیھانی کو ل ھەمبەری لڤینا رادوەستن گوھێ وان دکێشن. ڤێ جارێ، ھشیاریا دوماهیێ ب پەکەکێ ھاتە دایین. ب ڤان سێ کریارێن پەکەکێ د ناڤبەرا هەیڤا چریێ و مژدارێ دا ئەنجامدای، دییار بوو کو پەکەکێ بڤر ل چوکا خوە دابوو. نها پەکەکە ھەم ل شنگالێ ھەم ژی ل رۆژئاڤا رووب روویێ دەرخستنێ هاتییە. ھێزا کو ڤی کاری ئەنجام ددەت ژی ئەمەریکایە.
زانیاریێن مە ئەڤەنە کو پەکەکە ژ بەر چالاکیێن خوە یێن ل دژی حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ ژ دو وەلاتێن ئەورۆپی و دەولاتا ئەمەریکایێ هوشداریێن جدی وەرگرتینە. ھندەک ژ ڤان ھشیاریان ب رێیا ئەورۆپا، ھندەک ب رێیا یەنەکێ، و ھندەک ژی ب رێکا رۆژئاڤایێ کوردستانێ بۆ پەکەکێ ھاتنە رێکرن. گرانیا ھشیاریا ژ بەر چالاکیێن لەشکەری یێن پەکەکێ ل ھەرێما شنگالێ و بەھدینانن. د ھشیاریا ئەمەریکا دا گەفێن ئاشکەرا ھەبوون.
ئەمەریکا ب تایبەتی دیار کر کو دێ جەزایێن نوو یێن تەرۆریستی ل سەر پەکەکێ هێنە سەپاندن، ژ بەر کو ئەو خەتێن ئەنەرژییێ ب تەقاندنا بۆریا نەفتێ تەھدید دکەن و ب ئاشکەرا ئێریشی ھێزا فەرمی یا، پێشمەرگە دکەن. سەدەما ھەلوەستا رێڤەبەریا پەکەکێ د ئاستێ بەرگریێ دا و هەلسەنگاندنا بوویەران دا ژ بەر ڤێ هوشدارییا ئەمریکا یە.
پەکەکێ 42 سالییا خوە ب شکەستنێ دەست پێکر
رێڤەبەرێن پەکەکێ ب شێوەیەکێ نە ئاسایی د سالڤەگەرا دامەزراندنا پەکەکێ دا د مەدیایێن خوە دا باسی سەرکەفتنا خوە دکەن. لێ بەلێ، د راستی دا پەکەکێ د سالا 2020ێ داخوە وندا کر. پێڤاژۆیەک کو پەکەکێ د بھارا سالا 2020ێ دا ب زینێ وەرتێ دەست پێ کری، ھەبوو. ئەڤە پێڤاژۆیەکا چالاکیێ بوو؛ ژ بۆ داگیرکرنا دەڤەرێن نوو ژ بۆ خوە د ناڤ حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ دا، پەکەکێ زینی وەرتێ حەتا گارە، دۆلا مەلەکا، دەردۆرێن رەواندزێ، و هتد کربوونە ئارمانج و دخواست ل وان دەڤەران بێخیتە بن دەستێ خوە. ژ بۆ داگیرکرنا جھێن نوو یێن لەشکەری. پێنگاڤا دویەمین یا ڤێ پلانێ ئەو بوو کو کۆمێن بچووک و ئاژاوەگێر ل کوردستانێ مینا شاسوار عەبدولواحید ژ بۆ پشتەڤانییا پەکەکێ تەڤگەرەکا ناڤخوەیی بدەنە دەستپێکرن.
پەکەکێ دوماهییا چرییا یەکێ و سەرێ چرییا دویەمین ژ بۆ پەڤچوونێن خوە باش ددیت. پەکەکێ پێش وی دەمی، ل گەلەک دەڤەران مین دانابوون، وێ حساب دکر کو دێ پێشمەرگە پاشڤە ڤەکێشن، ئەولەھیا بیرێن نەفتێ و خەتێن رێ یێن نوو دێ بۆ پەکەکێ مینن. لێ رەوش ب وی رەنگی ل گۆری پلانێن وان بەرەڤ پێش نەچوو.
یا کو رێک ل رەوشا پەڤچوونێ گرتی ھەلوەستا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ و رێڤەبەریا پێشمەرگە بوو. سەرەرای کو پەکەکێ بەرپرسێ ئەولەکاریا سەر زێری غازی ئالیخان و ھێرش جەوھەر ل چەمانکێ شەھید کرن لێ پەڤچوونەک ب ھوشمەندییا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ رێک لێ ھاتە گرتن. ب راستی، ھەر کەسێ هزر دکر کو دێ رێڤەبەریا ھەرێما کوردستانێ ب ھەمان رەنگی بەرسڤێ دەت. لێ حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ پیلانا د دەستێ پەکەکێ دا دیتبوو. ئەو نەکەت ناڤ خەفکێ دا.
پێدڤییە کو ئەم بەحسا ڤێ مژارێ ھێژ پێتر بکەین، ھەر چەند کو د چاپەمەنیێ دا پەکەکێ قییامەتەکا مەزن رادکر ژی، لێ د رایا گشتی یا کوردان دا ب راستی پەکەکە تاوانبار ھاتە دیتن. پشتی دەمەک درێژ، کوردان ل دژی پەکەکێ ھەلوەستەک ئاشکەرا وەرگرت. پەکەکە نەشیا خوەپیشاندانا وەکی کو وێ دخواست بکار بینت. ئەڤە ژ بۆ کوردان دەستپێکەکا باش بوو.
بوویەرێن کو جەمیل بایک مەجبور کری بێژیت “ئەم دانووستاندنێ دخوازین” ئەڤ بوویەرە بوون.
جھێ کەڤنێ جەمیل بایک کیڤە یە؟
سەرەرای کو جەمیل بایک دبێژیت”نە راستە کو مە باشوور داگیر کرییە”، لێ د ئەنجام دا، ئەو ڤێ پێشنییارێ دکەت: “ھەر کەسێ کو ھێزێ دشینیت دەڤەرێن کو نەیێن وان بن، دڤێت ڤەگەرن سەر جیێن خوەیێن کەڤن”. ب ڤێ گۆتنێ، ئەو ئیدیعایێ دکەت کو ب راستی ژی وی ئەردەک د ناڤا ئاخا باشوور دا ھەیە.
پێشنیارا جەمیل بایک پێشنیارەک پڕ مەعقوولە. دڤێت پەکەکە ڤەگەریت جھێ خوە یێ بەرێ. جھێ پەکەکێ یێ کەڤن ل کوڤە یە؟ پەکەکێ کیژ جیهـ و وار ب جیهـ هێلا و رەڤی ھاتە ئاخا باشوور؟ جھێ کەڤنێ پەکەکێ ئەو جھێن کو د ناڤبەرا 1982-1986-ێ دا ھاتنە دەستنیشانکرن. ب گۆتنەکا دی، پەکەکە ژ بۆ زەمانەکێ دەمکی، ل حەفتەنین، سناهت، خواکورک، دالانپەر، لۆلان و مێرۆس دشێت بمینیت. ئانگۆ 3-5 کم ژ باکور دوور خوە ب جیهـ بکەت. ئەڤ دەڤەرە ژی حەتا کو پەکەکە ھندەک ئامادەکاریێن خوە بکەت دشێت تێدا بمینیت. پشتی هنگێ پێویست بوو کو چووبا ھەرێما خوە ئانکو باکور. ئەو جھ ھەرێمێن پێشمەرگە بوون نەیێن پەکەکێ بوون. جەمیل بایک دبێژیت “ھەرێمێن کو نەیێن وانن” هەر وەکی کو ل باشوورێ کوردستانێ جھێ پەکەکێ ھەبیت. ھەرێما پەکەکێ باکورە جەمیل بایک سەنگەرا خوە یا سەرەکی بەردایە و ھاتییە لسەر ئاخا رزگارکری داخوازا ئاخێ دکەت. لێ پرسەک بۆ کاک جەمیل بایک، گەلۆ تە چ ل پارچا باکورێ کوردستانێ کر گەلۆ تە ئەو پارچە رزگار کرییە؟ لێ بەلێ، ھەر پارچەیەکا باشوورێ کوردستانێ خاکا فەرمی یا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ یە. پێشمەرگە دشێت بچیتە هەر جیهەکێ د ناڤا ئاخا باشوورێ کوردستانێ دا و دشێت ئالایێ رەنگین ل هەر جهەکێ بلند بکەت.
گەر جەمیل بایک دێ ل پشت گۆتنا “نە راستە کو مە باشوور داگیر کرییە” راوەستیت، دڤێت ئەو دەستپێکێ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ بدەت کو جھێ نھا ئەو لێ روونشتی ئاخا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ یە، یان نە. ل جیھانێ دا دو ھێز ھەنە کو حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ ب ناڤێن جوودا ب ناڤ دکەن. یەک ژ وان پەکەکەیە. پەکەکە دبێژیت “باشوورێ کوردستان، رێڤەبەریا باشوور، ئەولەھیا پەدەکێ”. دویەم ژی دەولەتا ترکیێ دبێژیت رێڤەبەریا باکورێ ئیراقێ. نەشێن ناڤێ سازیا فەرمی بێژیت ژ بۆ کو دانپیدانێ پێ ناکەن و دخوازن وێ بێ بوها بکەن.
دەما کو ئەم ھەمی پارچەیێن ئاخافتنێن رێڤەبەرێن پەکەکە ددەینە پال یێک، ئەم دبینن کو داخوازا جەمیل بایک یا دانووستاندنێ ژ بەر تێکچوونا ستراتیژیێن پەکەکێ و ھشیاریا توند یا ناڤنەتەوەی یە کو ب پەکەکێ ھاتییە دان. وەکی دی، دیسا ژی پەکەکە ب رێیا چاپەمەنیا خوە بەردەوامە ل سەر ئێریشێن ل دژی حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ.
