ئیرۆ 96 سال ل سەر دەستپێکرنا شۆرەشا شێخ سەعیدێ پیران کو ل باکورێ کوردستانێ ل دژی حکوومەتا کەمالیستان سەرھلدان دا دەستپێکرن، دەرباس دبن، لێ بەلێ سەرھلدانا وی سەرکەفتی نەبوو و شێخ سەعید و ھەڤالێن وی ژ لایێ حکوومەتا وی دەمی یا ترکییا ڤە ھاتنە سیدارەدان.
ئیرۆ سالڤەگەرا 96ێ یا سەرھلدانا شێخ سەعیدێ پیرانە. بەریا 96 سالان ل ئامەدێ دەست پێ کر، چەولیک، کانیرەش، پیران، لجێ، خارپێت و ھندەک ناڤچەیێن ئەرزرۆم و گمگمێ ب تەڤاھی 14 باژێر و ناڤچە دانە بەر خوە.
ئارتێشا ترکیێ ب هاریکارییا سۆڤیەتا سۆسیالیست و ھەر وھا خیانەتا ناڤخوەیی یا کوردان، ئەو سەرھلدان تێکشکاند. شێخ سەعید و ھەڤالێن وی ل گمگما مووشێ، ل سەر پرا عبدولرحمان پاشا ھاتنە گرتن. ئەو برن ئامەدێ و ل دادگەھا شارک ئیستقلالێ دادگەهی کرن. پشترا ژی شێخ سەعید ئەفەندی و 47 ھەڤالێن وی ل قادا دەریێ چیێ ل سێدارێ دان. ھەتا نھا جھێ گۆرا شێخ سەعید و ھەڤالێن وی ناهێتە زانین.
د سەری دا مالباتا شێخ سەعید، ب ئاوایەکێ گشتی کورد و رێخستن و سازیێن کوردی ژ دەولەتا ترکیەیێ دخوازن کو جھێ گۆرا شێخ سەعید و ھەڤالێن وی ئاشکەرا بکەت.
ب ئارمانجا دانە ناسینا کەسایەتی و سەرھلدانا شێخ سەعید و دیارکرنا جھێ گۆرا وی و ھەڤالێن وی، سالا 2014ێ ل ئامەدێ کۆمەلەیا شێخ سەعید ھاتە ئاڤاکرن. کۆمەلەیێ حەتا نھا سەرەدانا وەزارەتێن پێوەندیدار دایە لێ چ بەرسڤەکا ئەرێنی د دەربارێ جھێ گۆرا شێخ سەعید دا وەرنەگرتیە.
ئەم دخوازین ب ڤێ بۆنەیێ بالێ بکشینن سەر ھندەک تایبەتمەندیێن شێخ سەعیدێ پیران: شێخ سەعید د مەدرەسەیا خوە دا ل سەر مەلایێ جزیری و ئاریستۆتالیس ژی دەرسێن فەلسەفە و وێژەیێ ددان. رۆژنامە و کۆڤارێن کو ژ ستەنبۆلێ دەردکەتن ل مەدرەسەیێ دخواندن و شیرۆڤە دکرن. ئەو ل باکورێ کوردستانێ یەک ژ بازرگانێن مەزن بوو. ژ بلی کورمانجی و زازاکی ب زمانێن عەرەبی، ترکی و فارسی ژی دخواند و دنڤیساند. د دەما کۆمکوژیا ئەرمەنیان دا 2 فەتوا دەرخستن و ب 2 فەتوایان کۆمکوژیا ئەرمەنیان وەکو زلمەکا مەزن بناڤ کر و مالباتێن ئەرمەنی پاراستن. هاریکارێ وی یێ ھەری نێزیک چەرکەز ئەفەندی عەلەوی بوو و چ جوداھی نەدخستە ناڤا عەلەوی و سوننەیان. ژ بەر کو شیرێ ھەڤژینا وی تێرێ نەدکر کورێ خوە شێخ ئەحمەد ب شیرێ دایکەکا عەلەوی مەزن کر. بەریا سەرھلدانێ مەلا مستەفا بارزانی چوویە ئەرزرۆمێ و ل گەل شێخ سەعید روونشتیە و تەڤلی جڤینێ بوویە.
