شێواز و ئاوایێ ژیان و کارکرنا یەک ژ سیخورێن گرنگ یێن مۆسادا ئیسرائیلی کو حەتا نها ژی ئیسرائیل ل پەی جیهێ تربا وی دگەریت گەلەک بالکێشە، سیخورەک کو پشتی 55 سالان ژ سێدارەدانا وی، هێژان ژی جیهێ گرنگیپێدانا رایەدارێن ئیسرائیلێ یە و هەیا نها هەول ددەن لاشێ وی ڤەگەرینن ئیسرائیلێ. پێش چەند رۆژان ژی ئیسرائیلێ راگهاند کو دەزگەهێ ئیستخباراتا ئیسرائیلێ کاریە هندەک سەرەداڤان ب دەست بێخیت و جیهێ تربا ئێلی کۆهین کەشف بکەت و دێ هەول دەن ل ڤان نێزیکا جەسەدێ وی ڤەگەرینن ئیسرائیلێ.

ئێلی کۆهین یەک ژ سیخورێن ئیسرائیلێ بوو کو کاریبوو د ئاستا بلندا دەولەتا سووریێ دا جیهـ بگریت و حەتتا شییابوو بگەهیتە پلەیا “شیرەتکارێ بلندێ وەزیرێ بەرگریا سووریێ” ژی، لێ بەلێ ئەو هاتە کەشف کرن و پشترا هاتە سێدارەدان. ئەو ب یەک ژ ب ناڤودەنگترین سیخورێن ئیسرائیلێ د سەدسالا بیستێ دا دهێتە هەژمارتن، ب ئاوایەکی کو ئەو شییابوو د دەما 4 سالان دا کو ل پایتەختا سووریێ بجیهـ بووبوو هندەک ئاگاهیێن هەری خەتەر و گرنگ ژ بۆی ئیسرائیلێ بشینیت.

ئێلی کۆهین  (Eli Cohen)یەک ژ بەرنیاسترین سیخورێن دیرۆکی یە کو ل ئیسرائیلێ وەکو قەهرەمانێ نەتەوی دهێتە ناسکرن. ناڤ و دەنگیا وی یا مەزن پێتر ژ بۆی کارێ وی یێ ل سووریێ یێ د ناڤبەرا سالێن 1961ێ حەتا 1965ێ دا کو تێدا کۆهین شییا ب شاهرەزائیا خوە ل سووریێ هەیا پلەیا راوێژکارێ بلند یێ وەزیرێ بەرگریێ ژی ب دەست خوە بێخیت ڤەدگەریت. دهێتە گۆتن کو ئاگاهیێن ژ لایێ کۆهین ڤە ژ بۆ ئیسرائیلێ هاتینە شاندن رۆلەک گرنگ د سەرکەفتنا ئیسرائیلێ د شەرێ بەرنیاس ب شەرێ 6 رۆژی دا هەبوویە.

گەلۆ ئێلی کۆهین کییە؟

ئێلی کۆهین ل 6ێ بەرفانبارا سالا 1925ێ د مالباتەکا ئارتۆدۆکس و سەهیۆنیست دا ل باژێرێ ئەسکەندەریێ ژ دایک بوویە، بابێ وی ژ حەلەبا سووریێ کۆچی ولاتێ مسرێ کربوو.

ل سالا 1947ێ دا دەما گۆر بوونا هەستێن دژە سەهیۆنیەتێ د ناڤا عەرەبان دا، دەست ژ خواندنێ دکێشیت و د مالا خوە دا درێژیێ ب خوەندنا خوە ددەت.

د دەما دامەزراندنا ئیسرائیلێ دا، پرانیا مالباتێن ئیسرائیلی ژ مسرێ کۆچ کر و بەرێ خوە دانە ئیسرائیلێ. هەرچەند کو د سالا 1949ێ دا باب و سێ برایێن وی ژ مسرێ کۆچ دکەن و دچنە ئیسرائیلێ، ئەو ل مسرێ دمینیت داکو باوەرنامەیا خوە یا د بیاڤێ ئەلکتریکێ دا دەست خوە ڤە بینیت و چالاکیێن خوە یێن ژ بۆی ئیسرائیلێ بەردەوام بکەت.

ل سالا 1951ێ دا پاش کۆدەتایا عەسکەری، ڤەژینەکا دژە سەهیۆنیست دروست بوو و کۆهین ب سەدەما چالاکیێن سەهیۆنی دهێتە گرتن. ئەو د پرانیا چالاکیێن ئیسرائیلی د مسرێ دا بەشداربوویە، لێ بەلێ هیچ بەلگەیەک ژ چالاکیێن وی ژ لایێ حکوومەتا مسرێ ڤە نەهاتینە بەرچاڤکرن.

پاش پەڤچوونا سۆئیز، پەڤچوون د ناڤبەرا مسرێ و یەهۆدیان گۆر دبیت. د سالا 1956ێ دا کۆهین ناچار دبیت مسرێ ب جیهـ بهێلیت و بچیتە ئیسرائیلێ.

مۆسادێ بریار دا کۆهین ل جەم خوە دامەزرینیت

ل سالا 1957ێ کۆهین بەشداری ئیستخباراتا لەشکری یا ئیسرائیلێ دبیت. ئەو ژ کارێ ب وی هاتیە دان نەرازی بوو و بریار دا بەشداری ئیستخباراتا ئیسرائیلێ یا ب ناڤێ مۆساد ببیت؛ لێ بەلێ مۆساد ئەو رەد کر و ئەو نەچار ما ڤەگەریت سەر کارێ خوە یێ بەرێ. پاش دو سالان “میر ئامیت” سەرۆکێ مۆساد ناڤێ وی د ناڤا لیستەیا کەسێن هاتینە رەدکرن دا دیت، مۆسادێ بریار دا کۆهین ل جەم خوە دامەزرینیت. کارێ ب وی هاتیە دان کەتنە ناڤا حکوومەتا سووریێ بوو. پشتی کو دو حەفتەیان ل بن چاڤدێریێ دا بوو ئەو هاتە دامەزراندن و هاتە پەروەردەکرن. ئەو بەشداری دەورەیەکا پەروەردەهیا چر یا 6 مەهی یا مۆسادێ بوو و د ڤی دەمی دا هات ئیسبات کرن کو کۆهین دکاریت کارێ خوە گەلەک ب باشی ئەنجام بدەت. د ڤی دەمی دا ناسنامەیەک نوو ژ بۆی وی هاتە دروستکرن، ئەو وەکو بازرگانەک سووری کو ژ ئەرژەنتینێ ڤەدگەریتە وەلاتێ خوە هاتە ناساندن. ژ بۆی ب راست نیشان دانا ڤێ یەکێ، داکو هیچ کەسەک گومانێ نەکەت ئەو دهێتە شاندن ژ بۆی ئەرژەنتینێ.

ل سووریێ

ل 10ێ مەها رێبەندان سالا 1964ێ، “کامل ئەمین سابت” (ناڤێ نوو یێ کۆهین)) سوواری کەشتیەک گەشتیاری دبیت کو ژ باژێرێ جینەوا یێ ئیتالایا حەرەکەتێ دکەت و ل ئەسکەندەریێ دسەکنیت و دگەهیتە بەندەرا بەیرۆتێ.

د کەشتیێ دا، ئێلی کۆهین “مەجید شێخ الارض” (Majeed Sheikh al-Ard) کو کەسەک دنیا دیتییە ناس دکەت، مەجید سێ سالان ل دیمەشقێ ل گەل کۆهین دمینیت. ئەو ب گەلەک زمانێن جیهانی دپەیڤی و ب ئاوایەکێ هەری باش زمانێ ئەلمانی دزانی. ئەڤ دو کەسە “کۆهین و مەجید” د کەشتیێ دا هەڤ دو ناس دکەن و گۆتووبێژێ ب هەڤ را دکەن؛ کۆهین دبێژیتە وی کو ئەز بازرگانەک مەزنم، ئەز دخوازم ل سووریێ وەبەرهێنانێ بکەم، ئەز هاتیمە سووریێ داکو بکارم خزمەتا وەلاتێ خوە بکەم و بزانم ل وەلاتێ من “سووریێ” دێ چەوا شێت خزمەتەکێ پشکێشی گەلێ خوە کەت. شێخ ئەلئەرز دبێژیت کۆهین کو ئەو حەز دکەت پشتی دابەزینێ ل کەشتیێ ل بەیرۆتێ د گەل وی دا بچیتە دیمەشقێ. ئەلئەرز، کۆهین داخواز کر کو ب ترۆمبێلا وییئا نوو سەفەرێ بکەن، پاش رۆژەکێ ژ بێهنڤەدانێ ل بەیرۆتێ، ئەڤ دو کەسە ب هەڤرا بەرەڤ دەریێ سنۆری یێ د ناڤبەرا سووریێ و لبنانێ چوون.

ئێلی کۆهین بێیی کو ئالاڤێن خوە یێن شەخسی راکەت و دانیت، چوو ناڤا دیمەشقێ دا

ل گۆری بەلگەیێن ئیستیخباراتا ئەمەریکایێ، مەجید شێخ ئەل-ئەرز ژ 1951ێ ھەیا 1959ێ سیخورەکێ ئەمریکی بوو. مەجید شێخ ئەل-ئەرز ژ بۆی کۆهین دیار کر کو ئەو هندەک کەسا ناس دکەت کو دکارن ب چەند سەد لیرەیان ژ بۆ وی چەند ھەزار لیرەیێن سووری و ئالاڤێن وی ب ئەولەھی ژ سنۆری دەرباس بکەن. مەجید شێخ ئەل-ئەرز 400 لیرەیێن سووری ژ کۆهین دستینیت و پەیوەندیێ ب هەڤالەکی خوە کو جەردەڤانەکی سووری یە و ل دەرگەھێ سینۆر ل بەندا وانە دکەت. ھەڤالەک دی ژ هەڤالێن ئەلئەرز بەرپرسیارێ گومرکێ ل دەرهگەهێ سینۆری بوو. دەما کو کامل ئەمین سابت (ئێلی کۆهین) ل دەرگەهێ سنۆری روونشتبوو و قەھوە ڤەدخوار، ھەڤالێن مەجید شێخ ئەل-ئەرز چەنتەیێن کو تێدا ئالاڤێن سیخوریێ ھەبوون و کۆهین ژ ئیسرائیلێ ب خوە رەد گە؛ل خوە ئانیبوون بار دکرن. ب ڤی ئاوا بوو کو ئێلی کۆهین بێیی کو ئالاڤێن خوە یێن شەخسی راکەت و دانیت، چوو ناڤا دیمەشقێ دا.

کۆهین کاری باوەریا هەژمارەکا هەری زێدە یا کەسێن د ناڤا لەشکەر و حکوومەتا سووریێ دا کو خوەدی باندۆر بوون ب دەست بێخیت. د ھەمان دەم دا، وی زانیاری ب رادیۆ، نامە، و هندەک جاران ژی ب ئاوایێ راستەراست د گەهاندن ئیسرائیلێ.

ئاگاھداریێن ھەری گرنگ کو ژ لایێ وی ڤە هاتبوونە ب دەست خستن ئەو بوون دەما کو ئەو چوویە سەرەدانا بلنداهیێن جۆلان و شییابوو زانیاریێن دەربارا نهێنیێن لەشکەری یێة سووریێ ل وێ دەڤەرێ بگهینیتە ئیسرائیلێ. کۆهین وسا خوە دا دیارکرن کو دخوازیت ژ بۆی هاریکاری کرنا لەشکەرێن ل بن چاڤێ رۆژێ پاسەوانیێ دکەن، هندەک دارا بچینیت داکو سیبەر ل وان لەشکەران بدەت و ل بن گەرمایا رۆژێ ئەزیەتێ نەبینن و بشێن کارێ خوە باشتر بکەن. ئەڤ دارە پاشێ وەکو ئارمانجێن ئارتێشا ئیسرائیلێ ھاتنە بکار ئانین.

کۆهین گەلەک جارا سەردانا باشوورێ سووریێ کر و گەلەک وێنە و نیگارێن ڤێ ھەرێمێ ژ بۆ رەژیما ئیسرائیلێ ئامادە کرن.

ئەو د جڤاتا نەتەوەیی یا سووریێ دا دقیریا و ئیسرائیل ب ھەزار تشتێن کو ئەنجام دای و ئەنجام نەدای تاوانبار دکر، لێ ب شەڤ د مالا خوە دا وی ئاگاھداریێن هەری گرنگ، حەساس و گەلەک کێرهاتی ژ بۆ ئیسرائیلێ دشاندن.

 کۆهین نەخشەیا ڤەشارتی یا ئارتێشا سوورییا ژ بۆ ئاڤاکرنا بەرگریەک پر-تەبەق ئاشکەرا کر

کۆهین شییابوو د ناڤا ئەندامێن بلند یێن ئارتەشا سووریێ دا گەلەک ھەڤالان پەیدا بکەت. ھندەک راپۆرت دبێژن کو وی هەڤالینیەک مەزن د گەل “ئەمین ئەل-حافز” ھەبوو، لێ حافز ڤێ هەڤالینیێ ئینکار دکەت. پشتی کو حافز بوو سەرۆک کۆمار، کۆهین خوە ژ بۆ پۆستێ وەزیرێ بەرگریێ ھاتە بەربژێر کرن.

کۆهین د ھەمان دەمێ دا نەخشەیا ڤەشارتی یا ئارتێشا سوورییا ژ بۆ ئاڤاکرنا بەرگریەک پر-تەبەق ئاشکەرا کر. ئارتێشا ئیسرائیلێ ل بەندێ بوو کو تەنێ هێلەکا بەرگریێ ھەبیت، و ئاگاھداریا کۆهین ژ بۆ ئیسرائیلێ گەلەک یا گرنگ بوو.

ئیسرائیل ھەر گاڤ کۆهین وەکی یەک ژ سیخورێن خوەیێن ھەری گرنگ دەستنیشان دکەت. سەرۆک وەزیرێ بەرێ یێ ئیسرائیلێ ئێڤی شاکول گۆت زانیاریێن کو کۆهین ب دەست خوە خستبوون، بوونە سەدەما سەرکەفتنا ئیسرائیلێ د شەرێ 1967ێ دا.

د سالا 1964ێ دا، کۆهین ب نهێنی ڤەدگەریتە ئیسرائیلێ دا کو بکاریت د دەما زارۆکبوونێ دا دگەل ژنا خوە (ژنەک ئیراقی-جھوو و خوشکا نڤیسکارێ ئیسرائیلێ سامی میخائیل) بیت.

دادگەھکرن و سێدارەدان

د مەها چلە یا سالا 1965ێ، حکوومەتا سووریێ ژ بۆ گرتنا سیخورێن پایە بلند ھەولدانێن خوە زێدە کرن. ب هاریکاریا ھێزێن سۆڤیەتا بەرێ و ئالاڤێن وان، خەتێن رادیۆیێ دھاتنە شۆپاندن. ئەڤ ئالاڤێن هەنێ شییان کۆهین د دەما کو زانیاری ژ بۆ رەژیما سەهیۆنی دشاندن بشۆپینیت و وی کەشف بکەت.

ل سەر ئاوایێ ئاشکەرابوونا ناسنامەیا وی و گرتنا وی گەلەک چیرۆک دهێنە ڤەگێراندن. یەک ژ ڤان چیرۆکا دیار دکەت کو سێ ئەفسەرێن ئیستیخباراتا سووری دەما کو کۆهین گرتی، گۆتە وی، “یاری ب دوماهی هات.”

پشتی دادگەھکرنا لەشکەری، ئەو ب سیخوریێ ھاتە تاوانبار کرن و ب دارڤەکرنێ ھاتە مەحکووم کرن. د دەما لێپرسینێ دا، کۆهین هیچ زانیاری و نهێنیەکا رەژیما سەهیۆنیستی ئاشکەرا نەکرن.

ئیسرائیلێ ژ بۆ کو پێشییێ ل دارڤەکرنا وی بگریت پشتگری دا وی و بەرنامەیەکا جیھانی دا دەستپێ کرن. سەهیۆنیستان چەند جاران ژ حکوومەتا سووری خواست کو وی سێدارە نەدت و حەتتا ژ سۆڤیەتێ خواست کو ناڤبەینکاریێ بکەت. هەرچەند کو گەلەک کەسایەتیێن ناڤنەتەوەیی، د ناڤ دا پاپا پاول و حکوومەتێن فەرەنسا، بەلچیکا، و کانادا، ژ حکوومەتا سووری خواستن کو بریارا سێدارەدانا وی ھەلوەشینیت، لێ ئەو ل دەمژمێر 3یێ بەرسپێدە د 18ێ گولانا 1965ێ دا، ل مەیدانا ئەل-مەرجە یا دیمەشقێ ل بەر چاڤێن خەلکی ھاتە سێدارەدان.

ل گۆری برایێ وی “مۆریس کۆهین” کو ئەو ژی سیخورێ مۆسادێ یە، د دەما دارڤەکرنێ دا ئێلی کۆهین کەسێ سێیەمین بوو کو ل شوونا سەرۆکوەزیرێ سووریێ بگریت.

داخوازێن مالباتا کۆهین ژ بۆی ڤەگەراندنا لاشێ وی ژ بۆی ئیسرائیلێ گەلەک جاران ھاتنە رەد کرن. د 2007ێ دا، حکوومەتا ترکیا راگھاند کو ئەو ئامادەیە ژ بۆی ڤێ یەکێ ناڤبەینکاریێ د ناڤبەرا سووریا و رەژیما سەهیۆنیست دا بکەت. د 2008ێ دا، بەرپرسەک د حکوومەتا حافز ئەل-ئەسەد راگھاند کو ھەستیێن وی ل دەڤەرەکا نەدیار ھاتنە ڤەشارتن دا کو لاشێ وی ژ بۆ ئیسرائیلێ نەهێنە ڤەگەراندن.

د 2018ێ دا، مۆسادێ راگھاند کو دەمژمێرا کۆهین ب دەست خوە خستیە.

ھوورگلیێن ڤەدیتنا دەمژمێرا ئێلی کۆهین نەھاتنە ئاشکەرا کرن، و تەنێ بەحسا “ئۆپەراسیۆنا تایبەتی یا مۆساد” ھاتە کرن. لێ بەلێ، سەرۆکێ مۆساد گۆت کو ئەڤ دەمژمێرە حەتا رۆژا کو ئێلی کۆهین ھاتیە گرتن د دەستێ وی دا بوو.