ئیرۆ سالڤەگەرا رەفەراندووما سەرخوەبوونا کوردستانێ یە. د رۆژا 25ێ ئیلۆنا 2017ێ دا، رەفەراندووما کوردستانێ ھاتە ل دار خستن و ژ سەدی 92.73 کەسان، ژ بۆ سەرخوەبوونا کوردستانێ گۆتن “ئەرێ”.
ئەنجوومەنا بلند یا رەفەراندوومێ، د رۆژا 7/6/2017ێ دا ھات پێکانین. پرانیا پارتیێن سیاسی یێن کوردستانێ، ل دۆرا سەرۆکێ ھەرێما کوردستانێ یێ وێ دەمێ مەسعوود بارزانی جڤیان و ب ھەڤ را راگھاندن: “دەما وێیە گەلێ کوردستانێ بریارێ ل سەر چارەنڤیسا خوە بدەت، دا بهێتە زانین سەرخوەبوونێ دخوازن، یان پشتی وان ھەموو ئێش و ئازارێن ب سەرێ وی دا ھاتین دخوازن د چارچۆڤا ئیراقێ دا بمینن.”
د جڤینا ئەنجومانا بلند دا، رۆژا 25/9/2017ێ وەک رۆژا برێڤەبرنا رەفەراندوومێ ھات دیارکرن و کۆمسیۆنا بلندا سەربخوەیا ھلبژارتن و راپرسینێ دەست ب ئامادەکاریان کر، ژ بۆ کو رەفەرەندووم بهێتە ئەنجامدان.
ھەر چەندە ژ دەستپێکا بریارێ ڤە پرانیا وەلاتێن ناڤچێ و جیھانێ و بەرپرسێن حکوومەتا ئیراقێ باوەر نەکرن کورد پێنگاڤەکا ب ڤی ئاوایی باڤێژن ژی، پرسا رەفەراندوومێ بوو دۆسیا سەرەکی یا مەدیایا ناڤخوەیا ئیراقێ، ناڤچە و جیھانێ و وێ بریارێ ھەر دەر ھەژاند، ژ بەر کو د 100 سالێن بۆری دا، شیانێن ھلگرتنا پێنگاڤەکا ب ڤی ئاوایی ژ بۆ کوردان نەھاتبوو پێش. ژ بەر وێ سەرکرداتیا کوردان باوەر دکر کو نھا دەما گونجاوە و دڤێت گەل گۆتنا دلێ خوە بکەن.
ئیراق، وەلاتێن ناڤچێ و چەند وەلاتێن دی داخوازا درەنگخستنا رەفەراندوومێ کرن، لێ ئەنجوومەنا بلندا رەفەراندومێ ب وان داخوازان قایل نەبوو. ژ بەر کو پرسگرێکێن ھەرێمێ لگەل حکوومەت و دەولەتا ئیراقێ دا گەھیشتبوونە لووتکەیێ و وەک حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ و سەرکرداتیا سیاسی یا کورد دگۆتن: “باوەریا بەغدایێ ب ھەڤبەشیێ نەمایە و زێدەتر ژ 55 برگە و بەندێن دەستوورێ بنپێ کرنە، ھەگەر ئەم نەشێین دو ھەڤبەشێن راستەقین بین، ئەم دو جیرانێن باش بین چێترە.”
ل گۆر ئاخافتنێن بەرپرسێن حکوومەتا ھەرێمێ و وەزارەتا پێشمەرگە، د ھەیاما 4 سالێن شەرێ ل دژی داعشێ دا، بەغدایێ ھەڤکاریا ھێزا پێشمەرگەیێن کوردستانێ نەکربوو و ھەتا رێ ل پێش گەھیشتنا چەک و کەرەستەیێن لەشکەری یێن جڤاکا ناڤدەولەتی کو ژ بۆ پێشمەرگە دشاند ژی دگرت. ژ دەستپێکا سالا 2014ێ ڤە و ژ سەردەما فەرمانداریا نووری مالیکی ڤە، بەغدایێ بودجەیا ھەرێمێ و مووچەیێن کارمەندێن ھەرێما کوردستانێ بریبوو، ل سەر یەکالیکرنا پرسگرێکێن ناڤچەیێن کوردستانی یێن ل دەرڤەیی ئیدارەیا ھەرێما کوردستانێ دە ژی، چ پێشڤەچوونەک نەھات کرن. دۆسیا پەترۆل و گازێ ژی وەک خوە مابوو، وێ یەکێ ژی سەرکرداتیا کوردستانێ و حکوومەتا ھەرێمێ ژ بەغدایێ زێدەتر بێھێڤی کربوو. بەرپرسێن بلندێن ھەرێما کوردستانێ ئاماژە ب وێ دکرن، دەما کورد ب داخوازا خوە د چارچۆڤا ئیراقێ دا دژین و ل گۆر دەستووری خوەدی مافێ بریارێنە ل سەر چارەنڤیسا خوە، لێ بنپێکرنا مافێن وی و پابەندنەبوونا بەغدایێ ب دەستووری، وی مافی ددەتە کوردان، بیر ل بژاردەیێن دی بکەن و گەل بریارا خوە بدەت، چ دخوازیت؟
رەفەرەندووم نە دروشم بوو، رۆژ ل دووڤ رۆژێ ئاھەنگ و کەرنەڤالێن بەرفەرەھ ژ بۆ رەفەراندووما سەرخوەبوونێ ل ھوندر و دەرڤەیی کوردستانێ ھاتنە لدارخستن، لێ ھندەک ئالیێن نوونەرێن خوە د ناڤا ئەنجوومەنا بلندا رەفەراندوومێ دا ھەبوون، نە ملێ خوە دانە بەر بانگەشەیێ و نە وەک دھاتە خواستن کار ژ بۆ سەرخستنا وێ پرۆسەیێ کرن.
مەسعوود بارزانی کو وی دەمی سەرۆکێ ھەرێما کوردستانێ بوو، لێ ھەر خوە وەک پێشمەرگەیێ رێیا رزگاری و سەرخوەبوونا کوردستانێ دزانی و ئەرکێ گران ب رێ ڤە دبرن، رۆژانە چەندین شاندێن ناڤخوەیی و دەرڤەیی دھاتن ئەو ددیتن و فشارێن مەزن دخستن سەر وی، تا ژ بریارێ پاش ڤە ڤەکێشیت، د ھەمان دەمی دا ژی سەرکاروانێ بانگەشکارێ رەفەراندووما کوردستانێ بوو، نە تەنێ وی دەمی، ھەتا د داوی ھەڤدیتنا وی بەری رەفەراندوومێ لگەل کەنالێ “ئەل-جەزیرە” یێ قەتەری دا کو شەڤا 23/9/2017ێ ھاتە بەلاڤکرن گۆت: “ھەر رژدم ل سەر وێ یەکێ، کو گەلێ مە مافێ بریاردانێ و دیارکرنا چارەنڤیسا خوە ھەیە.”
بارزانی د گۆتارێن بانگەشەیا رەفەراندوومێ و د ھەڤدیتنێن مەدیایی یێن ناڤخوەیی و دەرڤەیی دا دگۆت: “رەفەراندووم مافێ رەوایێ گەلێ کوردستانێ یە، مافەکی ئاسایی، یاسایی و دەستووری یێ گەلێ کوردستانێ یە. بنپێکرنا دەستوورێ، لھەڤکرن، ھەڤبەشیێ و برینا نانێ گەلێ کوردستانێ ھان دا گەلێ کوردستانێ کو رەفەراندوومێ ئەنجام بدەت، ھەگەر دەستوور هاتبا جێبەجێکرن، ئیراق نەدگەھشتە ڤێ رۆژێ.”
رەفەراندووم پشتەڤانیەکا مەزن ژ ئالیێ کوردێن ناڤخوەیێن ھەرێما کوردستانێ، دەرڤەیی کوردستانێ و پەرچەیێن دی یێن کوردستانێ ستاند و ئاھەنگ و کەرنەڤالێن مەزن ھاتنە لدارخستن، چەندین کۆربەند و جڤین ب رێ ڤە چوون و بۆ کوردان دەرفەتەکا دەربرینا ل خوە و ل مافێن خوە وەک دەرفەتەک دیرۆکی بوو، لێ بەغدایێ لاوازیا دەولەتا ئیراقێ ب سەدەما 4 سالێن شەرێ داعشێ کورد تۆھمەتبار دکرن و ئەڤە وەکە فەرسەندەکێ دیت بۆ رێگریکرن ژ رەفەراندوومێ، گەفێن مەزن ل گەلێ کوردستانێ دکرن، لگەل ئیران و ترکیێ دا چەندین ھەڤدیتن، جڤین و رێکەفتنێن ژێربژێر کرن، گەفا داخستنا سنۆر و ئێریشا لەشکەری ل سەر ھەرێما کوردستانێ کرن، تا ژ برێڤەبرنا رەفەراندوومێ پۆشمان ببن، لێ ژ بەر نەبوونا ئالتەڕناتیڤا رەفەراندوومێ و نەبوونا گەرەنتیەکا ناڤدەولەتی ژ بۆ دیارکرنا دەمەکێ دی و چارەسەرکرنا پرسگرێکێن لگەل بەغدایێ دا نەھاتە بەر دەستێ کوردا، سەرۆک بارزانی پشتی جڤینا لگەل ئەنجوومەنا بلندا رەفەراندوومێ دا راگھاند: “رەفەراندووم نایێ پاشخستن و چاوا دبیت، بلا ببیت.”
سپێدەیا رۆژا 25/9/2017ێ، ژ بۆ گەلێ کوردستانێ وەک جەژنەکێ بوو، ئەو نوو ژ مەترسیا داعشێ دەرکەتبوون و ب ھێڤیەکا مەزن چوونە سەر سندۆقان، تا بەرسڤا وێ پرسیارێ بدەن، “ما دخوازی سەربخوە ببی، یان لگەل ئیراقێ دا بمینی؟” لێ نێزیکی 93 ژ سەدێ ژ نشتەجیێن کوردستانێ و ناڤچەیێن کوردستانی یێن ل دەرڤەیی ئیدارەیا ھەرێما کوردستانێ و کوردێن ل دەرڤەیی ھەرێما کوردستانێ دەنگێ “بەلێ” دا سەرخوەبوونێ. ل گۆر نەرینا چاڤدێرێن ناڤدەولەتی، رەفەراندووم ل گۆر پیڤانێن ناڤدەولەتی ب رێ ڤە چوو.
لێ فشار و گەفێن ل سەر ھەرێما کوردستانێ زێدەتر بوون، ئیراق و وەلاتێن ناڤچەیێ ئارتێشێن خوە ل سنۆرێ ھەرێما کوردستانێ کۆم کرن و دەست ب مانۆرێن لەشکەری و خوەنمایشکرن کرن، گەفا برچیبوونێ کرن و پشت را بریارێن پارلامانا ئیراقێ ب سەر ھەرێما کوردستانێ دا ھاتنە سەپاندن و گەلێ کوردستانێ ھاتە سزادان، گەشتا بالافرخانەیێن ھەرێمێ ھاتنە راوەستاندن و بەغدایێ چەندین رێنما ل دژی گەلێ کوردستانێ گرتن بەر، لێ سەرکرداتیا کوردستانێ نەچوو بن بارێ وان فشاران و ئامادە نەبوو ئەنجامێن رەفەراندوومێ ھەلبوەشینیت، تەڤی کو ب بەردەوام دگۆتن، “رۆژا پشتی رەفەراندوومێ، دەولەتێ راناگەھینین.”
