د بوویەرێن گرتیگەها «سیناعه» دا دەستێ کێ د به‌ریکا کێ دایە؟
هەولدانێن کو ژ ئالیێ چەکدارێن داعشێ ڤە ل زیندانا سیناعه‌یێ یا ل حه‌سه‌كێ هاتنه کرن، ب سەرێ خوە گەلەک پرس و پرسگرێک دەرخستن هۆلێ، ل سەر بوویەرێ هێژان ژی گومانێن جددی هەنە.
سەرهلدانا داعشی یێن د گرتیگەهێ دا چاوا دەست پێ کر؟
ما ئەو تەنێ لاوازییا ئەولەهیێ یە یان ژی نەبوونا ئیستیخباراتێ؟
دەوروبەرێن چاڤێن خوە لێگرتین هەنە؟
کی پالپشتییا ڤێ بوویەرێ دکەت؟
بەرسڤێن ڤان پرسێن وه‌ها گرنگ هێژان ب تەمامی نەهاتنە دان، تەنێ د چارچووڤەیا «داعش و ترکیەیێ» دا ل بوویەرێ نرخاندن، ناهێلیت ئەم وێنەیا گشتی ببینن، ژ بەر کو دەما ئەم هەموو پارچەیێن بوویەرێ ل هەڤ کۆم دکه‌ین، تێ دیتن کو بوویەر پڕ ئۆرگانیزە یە، ئەڤ بوویەرا زیندانا سیناعه‌یێ هندەک دەستکەفت ژ بۆ سووریێ، ئیرانێ، ترکیێ، رووسیا و هەتا هه‌سه‌دێ ژی دەردئێخیت هۆلێ.
پلانا هه‌سه‌دێ یا ژ بۆ گرتییێن داعشێ چێکری جهێ خوە نەگرت
ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ و سووریێ، پێکهاتەیا په‌كه‌كێ یا ب ناڤێ هه‌سه‌دێ، ژ دەستپێکێ ڤە دخواست گرتیێن داعشێ وەک کارتەکا دیپلۆماسی و سیاسی د دەستێ خوە دا بهێلیت.
ژ بۆ ڤێ یەکێ ژی رێ ل پەنابەرێن عەرەب ڤەکرن کو ل ئاخا کوردستانێ جێبەجێ ببن، مالباتێن چەتەیێن داعشێ ژی برن ل كامپا هۆلێ کۆم کرن، ل گۆری حەسابێن هه‌سه‌دێ بابه‌تێ ئێخسیرێن داعشێ دێ د پاشەرۆژێ دا ژ بۆ هه‌سه‌دێ د قادا ناڤنەتەوەیی رۆلەکێ پۆزەتیف گێریت.
ل گۆری خەیالێن په‌یه‌دێ – هه‌سه‌دێ ب ئاڤاکرنا دادگەهەکا ناڤنەتەوەیی، دێ هه‌سه‌دە بیته پارتیەکا فەرمی و وەک قەهرەمانەک هێته پێشوازی کرن، لێ هه‌سه‌دێ ژ بەر په‌یوه‌ندیێن دگه‌ل په‌كه‌كێ و خوە ناڤكرنا خوه وەک رێیا سێیەمین، سەدەمەک کو د سیستەما ناڤنەتەوەیی ب بێباوەر بهێت دیتن، دگه‌ل بۆرینا ده‌می ئەڤ گرتییه ژ بۆ هه‌سه‌دێ و په‌یه‌دێ بوونە پرسگرێکەکا مەزن.
سیستەما ناڤنەتەوەیی یا هه‌سه‌دێ وەکە پارتنەرەک پێباوەر نەهات دیتن، ژ بەر کو په‌یه‌دە ل گەل هەر ئالییەکێ سیاسی د ناڤا په‌یوه‌ندیێن بێ واتە دا بوو، له‌وما ژی پلانا هه‌سه‌دێ یا ئێخسیرێن داعشێ سەرنەکەت، هەر چه‌ند دەم دەرباس د بوو کێشەیا ڤان ئێخسیران ژ بۆ هه‌سه‌دێ – په‌یه‌دێ د بۆنه پرسگرێکەکا مەزن.
ئێخسیر فرۆتن شێخێن عەرەبان
واته گرتیێن داعشێ ژ بۆ په‌یه‌دێ و هه‌سه‌دێ پرسگرێکەکا گرنگ بوو و حەسابێن ل مالێ ژ یێن بازارێ د جودا بوون، ڤێ جارێ ژی رێیا «فرۆتنا ئێخسیران ب پاره داكو ژێ خلاس ببن» هاتە هه‌لبژارتن.
د ناڤا گرتییان دا، کادرێن پایەبلندێن داعشێ ژی، فرۆتن شێخێن عەرەب، هەر چەند هه‌سه‌دە ڤان تۆهمەتان رەد ژی دکەت، لێ گەلەک بەلگە دەربارێ ئەندامێن داعشێ یێن کو فرۆتین شێخێن عەرەبان هەنە، هەروه‌ها هنده‌ك ئەندامێن داعشێ ژی راستەراست فرۆتن مالباتێن وان.
رۆژنامەیا «گاردیان» نڤیسی کو هێزێن سووریەیا دەمۆکراتیک، ب پاره گرتیێن داعشێ ئازاد دكه‌ت، هندەک ژی ب سۆزا کو ئەو جارەکا دی نا ڤەگەرن سوورییێ و رۆئاژئاڤا ب مەبلەغێ 8 هەزار دۆلاران هاتن بەردان، د هەمان دەمی دا هندەک ئێخسیر ژی ب پاره کو دەرکەڤنه دەرڤەیی بارەگەهێن په‌یه‌دێ و هه‌سه‌دێ ب دەستوور هاتنه ره‌ڤاندن.
بەرپرسێن گرتیگەهێ و یێن ئاساییشێ ژی ب پاره ب دەستوور هندەک داعشی ژ زیندانێ دان رەڤاندن، هات زانین کو گەلەک گرتییێن داعشێ ب ڤی ئاوایی ژ زیندانا سیناعه‌یێ رەڤیانە و ئەو دەرباسی ئیراقێ بووینە، واته هه‌سه‌دە ژ بۆ کو ژ ڤان ئێخسیران خلاس ببیت هەموو رێ ڤەکری هێلابوون.
پلانسازییا گرتیگەها سیناعه ژ هێلا ترکیێ ڤە هاتییە دانان؟
راستە ترکیێ د رەڤا ئەندامێن داعشێ ژ زیندانا سیناعه دا رۆلەکێ ستراتەژیک گێرایه، ل گۆری «پلانا ستراتەژیک یا ترکیێ»، رۆژئاڤا یان دڤێت سەر ب ترکیێ ڤه بیت، یان ژی دیسان رادەستی دەولەتا سووریێ بهێته کرن، رێیا سێیەمین یا کو دەستهلاتا کوردان تێدا هەیە، خەتا سۆر یا ترکیەیێ یە.
لێ شریکێ دی د ڤێ مژارێ دا دەولەتا ئیرانێ یە، رێڤەبرییا هه‌سه‌دێ ب ئاوایەکێ یەکالی ئەڤ بوویەر هاڤێت سەر ترکیێ و ب شەرمۆکی دبێژیت، بەلکی سووریێ ژی چاڤێ خوە لێ گرت بیت، لێ قەت بەحسا ئیرانێ ناکەت، ب ڤێ نێزیکبوونێ دخوازن هندەک راستییان ڤەشێرن.
د رەڤا ئەندامێن داعشێ دا ئیرانێ رۆلەکێ ستراتەژی گێرایه، ئارمانجا سەرەکی یا ئیرانێ د ڤی واری دا ئەو بوو کو داعش دیسان دەرباسی ئیراقێ ببیت، بلەز هندەک ئالۆزییان بئافرینیت و ب ڤی ئاوایی دێ دەستهلاتا ئیرانێ ل ئیراقێ به‌رده‌وام بیت، حکوومەتا نوو کو دێ هێته ئاڤاکرن د بن زەختا کێشەیێن ئه‌وله‌هیێ دا بمینیت و مژارا هەبوونا حەشدا شەعبی نه‌هێته نیقاش کرن، هێزێن کو بەرژەوەندیێن وان یێن سیاسی ل ئیراقێ ب هەبوونا داعشێ ڤە گرێدایی؛ ئیران، ترکیە و هێزێن وان یێن لەژیۆنەر یێن وەک په‌كه‌كێ و حه‌شدا شه‌عبی نه.
دەولەتا سووریێ ژی د ڤێ مژارێ دا بەشەکە ژ لهەڤکرنا ئیران و ترکیێ، ژ بەر کو دەستوەردانەکا وه‌ها مەزن دێ دەولەتا سووریێ خورت كه‌ت، هەروه‌ها تێ زانین کو ئیستخباراتا سووریێ موخابەرات و ئیستخباراتا ئیرانێ ئیتلاعات د ناڤا یەکینەیێن خوەجهی یێن داعشێ دا پڕ مکووم ب جهـ بووینە و گەلەک چالاکیێن داعشێ یێن هەرێمی ئەو برێڤە دبن.
ئانكو، ل هەرێمێ گەلەک هێز هەنە کو پشتگرییا رەڤاندنا 5000 گرتییێن داعشێ دکه‌ن. ژ بۆ ڤێ ژی پلانا رەڤێ یا ل گرتیگەها سیناعه ب لهەڤکرنێن ل سەر ئاستا هەرێمێ هاتە چێکرن. لێ د ڤان روودانان هەموویان دا رۆلا هه‌سه‌دێ چیە؟
چاوا هه‌سه‌دە ژ ڤێ پلانا مەزن بێخەبەر بوو؟
گەلەک ئاگاهی هەنە کو هێزێن هه‌سه‌دێ بەریا کو بوویەر بقەومیت ب بوویەرێ ئاگاهدار بوونە، د 25ێ کانوونا 2021ێ دا، ئیفادەیێن تەرۆریستێ داعشێ محەمەد عەبدولەعه‌واد کو ناڤێ وی یێ کۆد رەشید ه، د مالپەرا هه‌سه‌دێ دە جهـ گرتبوو، د ڤان دانپێدانێن خوە دا عەبدولەعه‌واد دیار کر کو ئەو، بەرپرسیارێ ئۆرگانیزەکرنا سەرداگرتنا گرتیگەهێ یە، ترومبێل دێ ل بەر دەریێ گرتیگەهێ هێنه تەقاندن، چەک دێ رادەستی کەسێن د ناڤا گرتیگەهێ دا هێنه کرن و گرتییان دێ ب چ رێکێ رەڤینن…هتد.
هەموو هوورگلیێن ڤێ بوویەرێ د ئاخافتنا عەبدولەعه‌واد دا هەبوون، ب سەر دا ژی، عەبدولەعه‌واد پشتراست کر چەکێن کو ژ بۆ گرتیێن ل ناڤا گرتیگه‌هێ هاتینە دابینکرن هندەک ژ ئارتێشا ئازاد یا ب سەر تیرکیێ ڤە و هنده‌ك ژی ژ ئیراقێ هاتینە دابین کرن، چەک ژ هێلا حه‌شدا شه‌عبی ڤە هاتن تەدارک کرن.
هه‌سه‌دە ل جهەکی وەک حه‌سه‌كێ حەساس و لێ بباندۆر، پشتی ئەڤ قاس ئاگاهییان چاوا دبیت کو چ تەدبیرێن ئه‌وله‌هیێ نەگرتینە، ئەڤ یەک ب سەرێ خوە جهێ شک و گومانێ یە، ئەم دکارن ببێژن کو گومانێن وه‌ها بۆ هێزێن هەڤپەیمان ژی چێبووینە.
هێزا هەڤپەیمانی پشتی 5 رۆژان داخویانیەک دا
فەرماندارێ هێزێن هەڤپەیمان پشتی 5 رۆژان ل سەر هێرشا داعشێ بۆ حه‌سه‌كێ داخویانییەک بەلاڤ کر، د داخویانیێ دا گۆتنەکا پڕ بالکێش ب کار ئینا: «دڤێت وورده‌كاریێن هێرشێن ل حه‌سه‌كێ بهێنه ئاشكه‌را كرن».
ڤێ گۆتنێ هه‌بوونا هنده‌ك گومانان پشتراست کر، ئه‌مەریکا ژی دزانیت کو داعش ب ته‌نێ نه‌شیاییه هەولدانەکا وه‌ها پلان بکەت، بانگا هه‌ڤپه‌یمانان یا لێکۆلین و زەلالکرنا ڤێ بوویەرێ ژ هه‌سه‌دێ واتەدارە، ئەمەریکا هەم هەڤکارێ خوە یێ قادا شەر پاراست و شک گومانێن خوە ژی راگهاندن.
تەنگاڤییا هه‌سه‌دێ هه‌ڤدژی یه
پێکهاتەیێن ب سەر په‌كه‌كێ ڤە «په‌یه‌دە و هه‌سه‌دە» ب ئۆپەراسیۆنا كو ترکیێ ل سەر رۆژئاڤا کری د وارێ سیاسی و لەشکەری ڤە دا کەتنه د ناڤا تەنگەزارییەکا مەزن دا، هێزێن په‌یه‌دێ هەم ل ناڤخوه هەم ژی ل دەرڤە راستی گڤاشەکا مەزن دهێن، ب تایبەتی د ڤان مەهێن داویێ دا هێرشێن فرۆکەیێن بێفرۆکڤان، په‌كه‌كە خستییە رەوشەکا پر دژوار دا، هێزێن ناڤدەولەتی رێڤەبەرییا رۆژئاڤا تەنێ د وارێ لەشکەری دا موخاته‌ب دبینن، ل ئاستا سیاسی وه‌ك ئه‌رك نێزی وێ نابن، ژ بۆ رۆژئاڤا مەرجێن 2014 ێ نەمان.
گەلەک دەورووبەرێن سیاسی یێن هەرێمی و ناڤدەولەتی وه‌ها دفکرن کو هه‌سه‌دێ ژ بۆ کێشەیا ئێخسیران بکەڤیتە رۆژەڤێ، چاڤێ خوە ل دەستوەردانێن ل داعشێ گرتییە، ئەمەریکا ئێدی وەک بەرێ دلخوازی ب رۆژئاڤا نه‌مایه و وەلاتێن یەکیتییا ئه‌ورۆپا ژی، ژ بلی دلخوەشکرنێ چ گاڤێن ئەرێنی نا هاڤێژن، رۆژئاڤا دخوازیت ژ ڤێ رەوشا نەدیار دەرکەڤیت، گەر ئەم ب راستی لێ بنێرین هه‌وا پرۆپاگاندایا کو سازیێن رۆژئاڤا دایه دەست پێ کرن ب مەبەستا پێنگاڤەکا سیاسی و دیپلۆماتیک دهێته مەشاندن.
پێدڤییە ئەم هەولدانا گرتیگەها سیناعه چاوا بخوینین
هەکە ئەم سەرهلدانا گرتیگەها سیناعه ب هەموو ئالییان ڤە نەگرین دەستێ خوه، تەنێ باجا وێ باڤێژین سەر ترکیێ و هه‌سه‌دێ وەکە قەهرەمان ئیعلان بکه‌ین ئەم نکارین راستییا ڤێ بوویەرێ ببینین، روودانێن گرتیگەها سیناعه هەولدانا ئیرانێ یە ب ئارمانجا ئاڤاكرنا بەردەوام کرنا سیاسەتا خوه یا ل ناڤا ئراقێ یە.
دەستوەردانا گرتیگەها سیناعه نە خوەپێشاندانا هێزا داعشێ بوو، روودانا سیناعه هەولدانا درێژکرنا سیاسه‌تا هەگەمۆنیاتیکی یێن ترکیێ و ئیرانێ یا ل رۆژهلاتا ناڤینە، ئۆپەراسیۆنا ئەنیا دژی – کوردستانێ یە.
زیانێن گیانی یێن هه‌سه‌دێ ژی، ناهێنه وێ واته‌یێ کو ئەو بێگونەهە، هه‌سه‌دێ ل بەر بوویەرا سیناعه د وارێ پراكتیکی دا بەرپرسیارە و د وارێ سیاسی ژی دا شریکا ئیرانێ یه.
