• بەشا یەکەم

 په‌یوه‌ندییا راستەراست یا ئاکەپێ و پەکەکێ ل سالا 2004- نوونەرێ عەبدوللا گویل ل قەندیلێ

دو پارتییان موهر ل دیرۆکا وه‌لاتێ ترکیێ دایە، «ئاکەپێ و جەهەپێ»، ڤان ھەردو پارتیێن سیاسی بۆ ماوەیەکێ درێژ وەک دەولەتێ بزاڤ کر، ھەردو پارتییان ژی د گەل کوردان دا پەیوەندی دانان و ھیڤیێن مەزن دانە کوردان و ل ھەمان وەخت ڤان ھەردو پارتییان په‌یوه‌ندیێن دەولەتێ ل گەل کوردان دا شێواندن، لێ بەلێ، هیچ پارتییەکا دی ب قاسی ڤان ھەر دو پارتییان خیانەت ب پشتگرییا  کوردان نەکر و ھیڤییا کوردان پووچ نەکر، ئانکو جەهەپێ و ئاکەپێ مۆھرا خوە ل پەیوەندیێن دەولەتا ترک و باکورێ کوردستانێ دایە.

جەهەپێ د سەرێ سەدسالا 20ێ دا دیرۆکا باکوورێ کوردستانێ ب ئینکار، قڕکرن و کۆمکوژییان ئاڤا کر، ژ ئالییەکێ دی ڤە، ئاکەپە ژی ھەمان تشت سەرێ سەدسالا 21ێ ئینا سەرێ کوردان، ئاکەپێ دەولەت کاشی سەر کوردان کر و کورد ژی کاشی ناڤا دەولەتێ کرن، جەهەپێ ب دارێ زۆرێ خواست کوردان بکەتە ترک، ئاکەپێ ژی ب شێوازەک جودا کورد ژ رامانێن نەتەوه‌یی دوورخستن.

كاره‌سات ئه‌ڤه‌یه‌ گه‌نجێ كورد ژ بۆ ده‌مۆكراتیزه‌كرنا داگیركه‌رێ خوه‌ بمریت

بێ گومان، ئەڤ پێڤاژۆیا کو کوردان دکەتە ملکێ دەولەتێ نە تەنێ پرۆژەیەکا ئاکەپێ بوو، تەڤلیکرنا کوردان د ناڤا دەولەتێ دا پرۆژەیەکا دەولەتا ترک ب خوە بوو، د دیرۆکێ دا جارا یەکەمە کو گەلێ باکورێ کوردستانێ خوە وەکی «ترک» حەساب دکەن و ژ بۆ دەمۆکراتیکبوونا دەولەتا ترک خوین و خوێدانێ درژینن، گەر مرۆڤ بەحس ل تراژیدیێن کوردان بکەت، پێویستە ئەم بەحسا چیرۆکا گەنجێن کورد بکەین کا چاوا ژ بۆ «دەمۆکراتیزەکرنا داگیرکەرێ خوە د مرن»، مژارێن سەرەکی یێن ڤێ کارەساتێ ژی ئەڤ راستیە یە.

ئەڤ پرۆژەیا دەولەتا ترک ژ ئالیێ ئاکەپێ ڤە ھاتە مەشاندن، ل باسکێ کوردان ڤە ژی پەکەکێ ئەڤ پرۆژە ل سەر باکورێ کوردستانێ سەپاند، گەر ئەم ب ئاوایەکی راستتر ببێژین، کوردێن باکور د ناڤبەرا ئاکەپێ و پەکەکێ دا بوونە مەحکوومێن دەولەتێ، د ڤان 20 سالێن دەرباسبوویی دا کورد ل گۆری کو دەولەتێ و پەکەکێ دخواست ھاتن «کەدیکرن»، ل ئالییەکی ئاگربەست، بێی چالاکی بوون، پێڤاژۆیا چارەسەریێ، پێڤاژۆیا ئاشتیێ، پاراستنا جەوھەری، ل ئالیێ دی بەرخوەدان، تۆلھلدان، گرەڤێن برچیبوونێ، مەش، فاشیزم، دژمن، خەندەک و ھتد، گەلێ کورد د بن بۆمبەبارانا تێگەهێن دژبەری ھەڤ دا، ژ راستیێ ھاتن قوت کرن و ژ بۆ کێشەیێن ئەساسی ھاتن بێ ھش کرن.

پەکەکە شریکێن ھەڤدو یێن سیاسەتەکا ئیفلاسکری نە

باندۆرا پەیوەندیێن ئاکەپێ و پەکەکێ یێن ل سەر سیاسەت و سۆسیۆلۆژییا کورد کری دێ زێدەتر هێن بەحسکرن، تشتێ بالکێش ئەڤەیە کو دەما ئەم ئیرۆ ل داخویانیێن ھەردو ئالییان دنێرین، گەلەک وەکە دژمنێن قەدیم ل ھەڤدو دخورن، دهێت گۆتن کو «بیردانکا مرۆڤی ب نسیانێ سەقەتە»، ھەڤکاریێن ئاکەپێ و پەکەکێ یێن بەرێ چ جاران ناهێنه‌ ژ بیر کرن.

مینا کو کەس ژ وان ھەڤکاریێن کو وی دەمی چێکرنە نەزانیت، ھەردو ئالی ب خوونداری گەفان ل ھەڤدو دخوون، لێ بەلێ، د راستیێ دا، ئاکەپە و پەکەکە شریکێن ھەڤدو یێن سیاسەتەکا ئیفلاسکری نە.

گەر ئاکەپێ نھا د سازیێن بیرۆكراتیێن دەولەتا ترک دا وەکە دەولەت خوە رێخستن کربیت، دڤێت ھاریکارییا پەکەکێ یا ژ بۆ ئاکەپێ کو پێ بوویە حکوومەت، نەهێت ژبیر کرن، گاڤا کو دەم ھات و وان ب پیدڤی دیت، ھەردو ئالی دێ ڤان پەیوەندییان ڤەبێژن.

ئارمانجا مە ئەڤە کو ئەم ھندەک راستیێن ل سەر ڤێ مژارێ ھاتینە ڤەشارتن بنڤیسین «گاڤا پیدڤی بکەت ئەم دێ ھەموویان ژی ب زەلالی نڤیسین»، دێ باسی پەیوەندیێن ھەردو ئالییان، یێن ژ رایا گشتی ڤەشارتی، ل پشت دەریێن گرتی، ژ بۆ بزاڤێن ھەڤپشک، ل دژی دژمنێن ھەڤپار ھەڤپەیمانییا د ناڤبەرا وان دا، کەین.

دەستپێکا پێدڤییا پێوەندیێن د ناڤبەرا ئاکەپێ و پەکەکێ دا

ئاکەپە د بن سەرۆکاتییا رەجەب تەیب ئاردۆگان دا د ھه‌لبژارتنێن گشتی یێن 2002ێ دا ب پڕانییەک مەزن سەرکەفت و بوو سەدەما بەرتەکێن گەلەک دەردۆرێن کەمالیست و کلاسیکێن کۆمارا ترک، ب تایبەتی یێن ئارتێشا ترک، ئارتێشا ترک کو خوە وەکە خوەدیێ وەلات دبینیت، ل دژی ئاکەپێ ھەلوەستەک ڤەکری نیشان دا، راکرنا رەوشا ئاوارتە د سالا 2002ێ دا بوو یەکەمین ھەڤرکییا د ناڤبەرا ئارتێشا ترک و ئاکەپێ یا ل سەر پرسگرێکا کوردان، راکرنا رەوشا ئاوارتە، کۆنترۆلا رۆژانە یا فەرماندارییا ئارتێشێ یا ل سەر سیاسەتا کوردستانێ کێم کر.

ئۆجه‌لان ب فەرمانێن ھێزا سەردەستا دەولەتا ترک یا وی دەمی، ئانكو ئارتێشا ترک، تەعلیمات ژ بۆ پەکەکێ دشاندن، ئۆجەلان ب سەرێ خوە د 1ێ چریا 1999ێ دا، بریار دا کو شەرێ چەکداری بهێتە راوەستاندن و ھێزێن گەریلا دەرکەڤن دەرڤەیی سنۆرێن ترکیێ، ئۆجالان «ژ بەر ھندەک سەدەمێن کو ئەم ل ڤێرە بەحس ناکەین» ل 2003ێ دا بریار دا کو شەر ژ نوو ڤە دەست پێ بکەت، لێ بەلێ، د ناڤا پەکەکێ دا یێن دژی ژ نووڤە دەستپێکرنا شەری ھەبوون و وەنەکرن کو بریارا شەری بهێتە ستاندن،  لەوما ژی ئۆجالان ل دژی پەکەکێ ھەلوەست وەرگرت،  دەمەک نەچوو دیتنێن پارێزەرێن خوە، ئێدی گرانییا ئۆجەلان ل  سەر دەولەتێ کێم بوو، ژ بەر کو ھەتا وێ رۆژێ، ئۆجەلان ب کۆنترۆلا خوە یا ل سەر پەکەکێ ڤە ل گەل دەولەتێ د ناڤا دانوستاندنان دا بوو، ل سەر داخوازا ئارتێشا ترک کو 2003ێ دیسا پەکەکێ دەست ب شەری بکەت، ئاپۆ فەرمان دا پەکەکێ لێ ئەو فەرمانا وی جێبەجێ نەبوو، ئیعتیبارا ئاپۆ د نەرینا دەولەتێ دا کێم بوو، چ ببیت بلا ببیت پێویست بوو ئۆجەلان مایتێكرنێ د ڤێ رەوشا پەکەکێ دا بکەت، ل سەر ڤێ ئارمانجێ ئۆجەلان گەف ل پەکەکێ کرن، ژ بۆ رێڤەبه‌رییا پەکەکێ یا کەڤن لێپرسین خواست، گازندەیێن خوە برن جەم گرسەیا خوە و وی ڤەقەتانا نیڤا رێڤەبەرییا رێخستنێ دابەر چاڤێن خوە کو ئەو دیسا بکاریت ب بریارێن خوە د ناڤ پەکەکێ دا ببیت دەستھلاتدار، فەرماندارییا ئارتێشا ترک ژ بۆ ڤێ بریارا ئۆجەلان ھەتا داویێ پشتگری لێ کر، پارێزەرێن ئۆجالان د ناڤبەرا ئیمرالیێ و قەندیلێ دا ب ھاتن و چوونێ ڤە تەڤن د راچاند و داویێ دا بریارا شەری یا ئاپۆی و ئارتێشا ترک بھەڤرا دای ل سەر پەکەکێ ھاتە فەرز کرن، د ئەنجامێ دا، پەکەکێ؛ د 1 خزیرانا 2004ێ دا، بریارا شەری دا و شەر ژ نووڤە دەست پێ کر.

ل ترکیایێ ھێزەک ھەبوو کو نەرازیبوونا خوە ل سەر ژ نوو ڤە دەست پێ کرنا شەرێ د ناڤبەرا ئارتێشێ و پەکەکێ دا دیار دکر: ئاکەپە

حکوومەتا ئاکەپێ ب ئارتێش، دادگەری، سەرمایەیا ئابووری، میت و گەلەک سازیێن دی یێن دەولەتێ د ناڤا ناکۆکییان دا بوو، ئاکەپێ دزانی کو گەر شەر دەست پێ بکەت، ھێزێن چەکدارێن ترک ناھێلن ئەو گاڤەکێ باڤێژن، پێویستییا ئاکەپێ ب رەوشا ئارام و ئاگربەستێ ھەبوو، لێ ئاکەپێ نەزانیبوو ڤێ یەکێ چاوا ب پەکەکێ رابگه‌ھینیت، عەڤدلا ئۆجەلان ل ئیمرالیێ د بن کۆنترۆلا کەمالیستێن ئەرگەنەکۆنچی و ھێزێن چەکدارێن ترک دا بوو، ئاکەپە ژ بەر ڤان پەیوەندیێن ئاپۆی و ئەرگەنەکۆنێ گەلەک ئالۆز بوو،  تەنێ ئاکەپێ دکاری ھەوارا خوە بگەھینیتە قەندیلێ، لەوما ژی وان نوونەرەکێ خوە شاندە قەندیلێ.

نوونەرێ عەڤدلا گویل ل قەندیلێ

رۆژەک ژ خزیرانا 2004ێ بوو، پەکەکێ کۆنگرەیا گەل یا 2 یەمین، گرێدا و ل گەل ھەموو ناکۆکیێن ناڤخوە، پارێزەرێن ئۆجەلان بریارا شەری د کۆنگره‌ی دا ستاندن، موراد قارایلان بوو سەرۆکێ کۆنگرەی، پەکەکە د ناڤخوە دا ژی، د پرسگرێکێن مەزن دا دکەلی.

د وێ رۆژا کو دا کۆنفرانسا رۆژنامەڤانی ھێتە چێکرن، ل سەر رێیا گوندێ ئەنزێ و لەوجێ ل قونتارا چیایێ قەندیلێ ترومبێلەکا بالکێش سەکنی بوو، ل ترومبێلێ دا مێڤانەک گرنگ روونشتی بوو، وێ ترومبێلێ ژی بەرێ خوە دا گوندێ لەوجێ و ل سه‌یتەرێ سەکنی، ئەو مێڤان ژ ترۆمبێلێ پەیا بوو و گۆتە کەسێن ل وێرێ، «پێویستە ل سەر مژارەکا گەلەک گرنگ، ئەز ل گەل موراد قارایلان ھەڤدیتنێ بکەم»، ئەو نەچار ما کو ناسنامەیا خوە پیچەک ئاشکەرا بکەت دا کو جابێ بدەنە قارەیلان، ئەو کەس ل ژوورەکا نەخوەشخانەیا لەوجێ ھاتە بجیهکرن و ب تەلەفۆنێ جاب گەهاندە قارەیلان، قارەیلان ژی بلەز ژ گوندێ سوورەدێ ھاتە لەوجێ و ل گەل وی کەسی دا ھەڤدیتن چێکر، مێڤانی گۆتە قارەیلانی: «ئەز نوونەرێ عەڤدلا گویلم وی ئەز هنارتیمە».

موراد قاره‌یلان وەکە سەرۆکێ کۆنگەره‌با گەل «پەکەکێ» ل گەل نوونەرێ عەڤدلا گویل دا جڤییا، نوونەری ب کورتاسی گۆت: «ئارتێش گەلەک زەختێ ل سەر حکوومەتا مە دکەت، ئەڤ بریارا وە یا شەری دێ دەستێ ئارتێشێ خورت کەت و دێ حکوومەتا مە بێ باندۆر کەت، گەر ئەم د ناڤا دەولەتێ دا بگەهینە رەوشەکا ب باندۆر، ئەم دێ پرسگرێکا کوردی چارەسەر کەین، ئەم دخوازین ھوون بریارا دەست پێ کرنا شەری بەتال بکەن، ئەم دێ د دەمەک کورت دا گاڤێن گەلەک باش هاڤێژین«.

پەکەکێ نکاری بوو بریارێ بەتال بکەت، لێ دکاری بریارێ ئەکتیڤ نەکەت، ووسا بوو، بەری ھەر تشتی، ئەڤ بریارە 20 رۆژان ھاتە پاشئێخستن دا کو مەجالی بدەتە حکوومەتا ئاکەپێ، ھندەک چالاکیێن لەشکەری ژی ھەپەگێ خوە وەکی بەرپرس دیار نەکر، پەکەکێ ل مەھا تەباخێ TAK «تەیرێن بازێن ئازادییا کوردستانێ» ئاڤا کر دا کو بەرپرسیارییا چالاکییان ھلدەتە سەر ناڤێ خوە، ژ بۆ کو چالاکی باندۆرەکا نیگەتیڤ ل ناسنامایا پەکەکێ نەکەت، TAK وەکە ناڤ ھاتە راگاھاندن.

رۆلا پەکەکێ د ھەولێن ئاکپێ یێن ده‌ست ب سه‌ر داگرتنا ده‌وله‌تێ دا

پەیوەندیێن ئاکەپێ و قەندیلێ ب قاسدێ کو عەڤدلا گویل رێکربوو ڤە دەست پێ کر، پشتی ڤێ دیرۆكێ، د ناڤبەرا پەکەکێ و ئاکەپێ دا تەڤگەرەک کۆردینەیی یا بێ ناڤبەر دەست پێ کر.

کۆنگره‌یا گەل د 1ێ ئێلۆنا 2004ێ دا پێڤاژۆیەکا ب ناڤێ «نەخشەرێیا دەمۆکراسی و ئاشتییا ماییندە» دا دەست پێ کرن، ئەو ئاگربەستەک بێ ناڤ بوو، د ڤێ پێڤاژۆیێ دا، پەکەکێ کریارێن کو حکوومەتێ بێخیتە تەنگاسیێ نەکر، وان ئیشارەت پێدا کو ئاکەپە دێ پرسگرێکا کوردی چارەسەر کەت، ئەم دکارین ببێژین کو ھەتا سالا 2006ێ شەرەکێ شەرمنانە د ھاتە مەشاندن، پەکەکێ ژ بەر کو شەر ھەبوو گرسەیا خوە ئاگاهدار دکر، لێ ب راستی شەرەکێ مجد چێنەبوو، لێ بەلێ ئەڤ رەوشا بێ پەڤچوونا کو ناڤێ وێ نەھاتە زانین، تێرا حکوومەتا ئاکەپێ نەکر، ژ بۆ کو دەستێ ئاردۆگان هێژ زێدەتر بهێتە خورت کرن ئاگربەستەک لازم بوو، ئاگربەست دێ رەوشا ئارتێشا ترک پێتر قەلس کەت.

سەرۆک کۆمارییا گویل و ئاگربەستێن یەکئالی یێن پەکەکێ

پشتگرییا ھەری مەزن یا کو پەکەکێ دایە ئاکەپێ ئاگربەستێن د بن ناڤێ بێی چالاکی بوون و پاراستنا پاسیف دا ھاتن کرن.

موراد قارایلان د 1ێ ئیلۆنا 2006ێ دا ئاگربەستەکا یەکئالی ل ھەمبەر کامیرەیان کو تێدا رۆژنامەڤانێن ترک ژی ھەبوون، راگەهاند، چ سەدەمێن جدی نەبوون کو پەکەکە ئاگربەستەکا بلەز رابگەهینیت، لێ ئەو بریار ژ بۆ پشتگرییا عەڤدلا گویل دا کو ببیتە سەرۆککۆمار.

ھێزێن چەکدارێن ترک، کەمالیست، ھەموو نه‌ژادپارێزێن بەرێ ل دژی نامزەدییا سەرۆککۆماریێ یا عەڤدلا گویلی بوون، ئارتێشێ د 27ێ نیسانا 2007ێ دا ژی نووتا ئەلیکترۆنی دەرخست کو ل دژی سەرۆکاتییا گویل دەرکەڤیت، د ھەمان دەمێ دا ئارتێشا ترک ژ بۆ کو پەیوەندیێن پەکەکێ و ئاکەپێ تێک بدەت ل دژی گەریلا ئۆپەراسیۆنێن ژناڤبرنێ ئەنجام دان، د ڤان ئۆپەراسیۆنان دا ل ھەرێما بۆتانێ 12 گەریلایان ژیانا خوە ژ دەست دا.

تەڤی ھەموو نەرازیبوونێن ئارتێشا ترک، ئاکەپێ و ھەڤالبەندێن وێ «پەکەکە ژی د ناڤ دا» د بن سەرۆکاتییا گویل دا بوونە یەک، جارا یەکێ بوو کو کەسەکی ژ کەڤنەشۆپیا ئیسلامی و ژنا وی سەرگرتی دھاتنە ڤێ ئاستا دەولەتێ، سەرکۆمارییا گویل دەستێ ئاکەپێ د ھەموو ئاستان دا خورت کر.

ئەڤ رێکكەفتنا سیاسی یا یەکەمین بوو د ناڤبەرا ئاکەپێ و پەکەکێ دا، ژ بۆ ڤێ، ھەردو ئالییان ژی گاڤێن کو باوەریێ بدەنە ھەڤ هاڤێتن، ئێدی ترافیکا ھەڤدیتنا قەندیلێ یا ل گەل ئۆجەلان دا ھاتە دامەزراندن.

بەشێ 2: کیژان سەرکردەیێن پەکەکێ ژ بۆ ھەڤدیتنا ئۆجالان چوونە ئیمرالیێ.

چاڤه‌رێ بن