• بەشا دویەمین: کادرۆیێن پەکەکێ ل ئیمرالیێ

کیژان کادرۆیێن پەکەکێ چوونە ئیمرالیێ و کێ رێک ب وان دا؟

د ڤان مەھێن داوی دا یەک ژ نڤیسکارێن ترک یێ ب ناڤێ «ئەحمەت نەسین» د نڤیسەکا خوە دا ئەڤ پرسە کربوو: “ئەردۆگان چەند جاران لگەل عەڤدللا ئۆجالان دا ھەڤدیتن کریە؟”  وی گۆت کو ئەو دێ د پاشەرۆژێ دا هێتە راگھاندن. ئەم مافێ خوەیێ ژ بۆ بەرسڤدایینا ڤێ پرسێ ڤەشارتی بھێلین، ئەم دێ ڤێ پرسێ کەین: “سەبری ئۆک چەند جاران ل ئیمرالیێ لگەل عەڤدللا ئۆجالان دا ھەڤدیتن ئەنجام داینە؟”.

باندۆرا ئاکەپێ ل سەر ئیمرالیێ زێدە بوویە

پشتی قاسدێ عەڤدللا گوول د سالا 2004ێ دا چوویی قەندیلێ، پەیوەندیێن ئاکەپێ و پەکەکێ ئاڤا کرن، لێ ژ بەر ھندەک سەدەمان پێوەندیان ب زەحمەتی ژی بەردەوام کرن. ژ بەر کو ئاکەپە د سازیێن د ناڤا دەولەتێ دا، ب تایبەتی ژی د ناڤبەرا میت و حکوومەتا ئاکەپێ دا ب جھ بوو، ھەر کو لھەڤھاتن زێدە بوو، تێکلیا ئاکەپێ یا لگەل ئیمرالیێ دا ژ یا ئارتێشێ زێدەتر پێش کەت.

ڤێ رەوشێ رێیا پەیوەندیێن ئاکپێ یێن لگەل پەکەکێ-قەندیلێ دا ژی گوھەرت. ژ بۆ ئاکپێ کو ژ سالا 2004ێ ھەتا 2006ێ پەیوەندیێن خوە یێن ل گەل قەندیلێ ب قاسدێن خوە ڤە بەردەوام دکرن سەکن و رێیەکا نوو ڤەبوو. ئێدی ئاکەپە دکاریبوو راستەراست لگەل ئیمرالیێ دا پەیوەندیان دروست بکە. ل ڤر ناڤ و ئەرکێ سەبری ئۆک دەردکەڤە پێش. سەبری ئۆک د تێکلیێن پەکەکێ و دەولەتا ترک دا ناڤەکە کو پیدڤییە مرۆڤ قەد کێم نەبینە.

رۆلا سەبری ئۆک یا بەرێ چ بوو؟

سەبری ئۆک د سالا 1985ێ دا د شەرەکێ ل دەڤەرا گارزانێ بریندار بوو و خوە رادەستی دەولەتا ترک کر. کەسەکە کو ھەتا سالا 2005ێ ژی بەرپرسێ پەکەکێ یێ د گرتیگەھێن ترکیایێ دا بوو و ب لێکۆلینێن سیاسی ڤە پەیوەندیدار بوو. پڕ بالکێشە کو دەما ئەو د گرتیگەھێ دا بوو، وی لگەل عەڤدللا ئۆجەلان دا ب قاسی کو ل شامێ بوو ب تەلەفۆنێ ئاخفتیە. د سالا 1999ێ دا دەما ئۆجالان چوویە ئیمرالیێ، دەولەتێ سەبری ئۆک ژ گرتیگەھێ دەرخست و ب ھەلیکۆپتەرەکا تایبەت برە گەل ئۆجەلان. ب کورتاسی ھەم پەکەکێ ھەم ژی دەولەتێ ھەلوەستا سەبری ئۆک د سالێن 1990ێ دا پەژراند و ئەو ئەرکدار کر.

ئیدیعایێن کو دبێژن سەبری ئۆک “ژ بۆ دەولەتا ترک کار دکە” ھەنە. د ناڤا پەکەکێ دا ژی یێن وسا دفکرن نە کێمن. لێبەلێ، ئەڤە نە مژارا نڤیسینا مەیە لەوما ژی ئەم سەر ناسەکنن.

سەبری ئۆک ل ئیمرالیێ یە

پشتی کو سەبری ئۆک د سالا 2004ێ دا ژ گرتیگەھێ دەرکەتی راست چوو لەشکەرییا ترکان و ل ور میت ب وی رە تێکلدار بوو. وی د شەرت و مەرجێن دەولەتێ ژ بۆ وی ئاڤا کرین دا وەک مێڤان لەشکەریا خوە کر. پشتی لەشکەریێ، ھەڤدیتنێن لگەل میتێ دا زێدە دبن. میت دەسپێکێ وی  دشینە قەندیلێ و پەیامێ رێدکە. ب کورتاسی د وێ نامەیێ دا تێ گۆتن، “ئەم د ناڤا کاری دا نە، ئاکەپە دێ پرسگرێکا گران چارەسەر کەت، ئاستەنگی ژ ھۆلێ رابن، ئەم ب ھەڤ را کار بکەین، ئۆجالان ژی ئامادەیە.” سەبری ئۆک ڤان پەیامان د سالا 2006ێ دا ب قەندیلێ رادگھینیت. ھەر وھا میت سۆزێ ددە کو ھندەک پەکەکەیی دێ کارن لگەل ئۆجالان دا ھەڤدیتنێ بکن. یانی، ژ بلی تێکلیێن پرۆسەدوری و پارێزەرێن فەرمی، دەرڤەیی وان پێوەندییان ب ئاوایەکێ نەفەرمی ژی هەڤدیتن دەسپێ دکن.

رێڤەبەریا پەکەکێ یا ل قەندیلێ ناخوازە سەبری ئۆک د ناڤا کادرۆیێن پەکەکێ یێن کو دێ چن ئیمرالیێ جھ بگرە و ناڤێن جودا پێشنیار دکە. لێ دەولەتا ترک و ئۆجالان ل سەر سێ ناڤان ل ھەڤ دکەن. ئەحمەد تورک، یوکسەل گەنج (یەک ژ ئەندامێن یەکەمین کۆما ئاشتیێ کو د 1ێ ئیلۆنا 1999ێ دا ژ چیا چووبوو ترکیایێ و ل گەل ئۆجالان ل سووریایێ ما بوو) و سەبری ئۆک.

ئەڤ ھەر سێ کەسە ل ئەنقەرێ کۆم دبن. دەولەت دەستپێکێ وان دبەت ستەنبۆلێ و دووڤ را ژی دبەت بورسایێ. ژ ڤان 3 کەسان کو 2 ژ وان کادرۆیێن پەکەکێ نە و یەک ژی سیاسەتمەدار د چن لگەل ئۆجەلان دا ھەڤدیتنێ دکن.

ئۆجالان: “پرۆژەیا مە یا ترکیه‌بوونێ نەتاکتیکە، ستراتەژیکە”

 پەیوەندی و نیقاش ل سەر دۆزا گەلێ کورد ژ جددییەتێ دوور پێتر وەکە پرسگرێکا ناڤا مالباتێ دھاتە گەنگەشە کرن. ئۆجالان ژ پەکەکێ دخوازیت کو باوەریا خوە ب دەولەتێ بینە. دبێژە، “ئەگەر شەرت و مەرج پێک بێن ئەم دێ ئاشتیەکا مەزن پێک بینن، ئەڤ ئاشتی دێ ترکیایێ کەتە ھێزا سەرەکی ل رۆژھلاتا ناڤین” ھەڤدیتن ب ڤی رەنگی تێن مەشادن.

پشتی ڤێ ھەڤدیتنێ ئۆجالان نامەیەکێ ژ بۆ قەندیلێ دنڤیسە. د نامەیێ دا ب کورتاسی وھا دبێژە: “ئەز ژ بۆ چارەسەریێ ھێڤیدارم، دڤێت دەرفەت ب حکوومەتا نوو بهێت دایین، یا گرینگ ئەوە کو ل ترکیایێ خوە برێخستن بکە، دڤێت پارتییا سیاسی ل رۆژھلاتێ فراتێ تەنێ نەھێ سینۆردار کرن، ترکییابوون نە تاکتیکە، حکوومەتێ نەخن ناڤا تەنگاسییێ، گوفتگۆ بلا بەردەوام بن و دێ ئاگربەست ڤێ دەمێ دا باندۆرەکا ئەرێنی ئاڤا کەت.”

ئەڤ جڤین د ناڤبەرا میت، پەکەکێ و ئاکەپێ دا بوو. سەرۆک ئەرکانێ ترکییا قەبوول ناکە کو ژ جڤینەکا وھا گرینگ بێپار بە. و رۆژا پشتی ھەڤدیتنێ سەرۆک ئەرکان «ئیلکەر باشبوگ» ل باژارۆکێ ئەرجیشێ یێ وانێ پەیامەک وھا دا “ھەیا کو تەرۆریستەک ژی مابە ئەم دێ شەرێ خوە بەردەوام کەین” لێ بەلێ سەرەرایێ ڤان گەفێن «ئیلکەر باشبووگ» ژی د 1ێ جۆتمەھا 2006ێ دا ئاگربەست ھاتە راگھاندن.

پشتی سالا 2006ێ و هێرڤە پەیوەندیێن ئاکەپێ-پەکەکێ و میتێ ھەر تشت د بن رێڤەبەریا سەبری ئۆک دا پێک تێ. ل سەر خەتا ئیمرالی-ئەنقەرە-قەندیلێ ترافیکا نامەیان و نوونەران پڕ زێدە دبە.

گەل چ دفکری؟

دەما ئەڤە ھەموو دهێنە ئەنجامدان، تەلەڤیزیۆنێن پەکەکێ یێن ل بروکسەلێ وەشانێ دکن، ب گۆتنێن “دەولەتا ترک رێ ل ھەڤدیتنا لگەل سەرۆک ئاپۆ دا دگرە” رایا گشتی تەحریک دکر. وێ دەمێ رۆژێن چارشەمبێ لگەل ئۆجالان دا ھەڤدیتن دھاتن کرن. گاڤا ھەڤدیتن وێ رۆژێ تەنێ با پەکەکێ رۆژا پێنجشەمبێ چەند دایک و چەند جوان دادخستن سەر شەقامان.

گەلێ کورد وە دفکری کو ب سالان ل سەر ئیمرالیێ تەجرید ھەیە، لێ ب راستی ھەڤدیتنێن گەلەک گرینگ د ھاتن کرن. بۆ میناک؛ د 12ێ تیرمەھا 2008ێ دا پەکەکێ ل باکورێ کوردستانێ و ئەورۆپایێ تام مەھەکێ پرۆتەستۆ کر و د گۆت کو پۆرێ ئۆجەلان ھاتیە قووساندن. د ھەمان رۆژان دا سەبری ئۆک ل ئەورۆپایێ نامەیێن کو نوونەرێن میتێ ژ لایێ ئۆجالان بۆ وی ئانینە دخواندن و بەرسڤ ددا. د ھەمان دەمێ دا ژ بۆ پێڤاژۆیا ئۆسلۆیێ ل سەر خەتا قەندیل، بروکسەل، ئەنقەرە و ئیمرالیێ ترافیکا گوفتگۆیان ھەبوو. د راستیێ دا ھەر کو پەکەکێ ژ بۆ ئۆجالان گەل دادخست کۆلانان، تشتێن کو سەرێ وان دهاتە نخوماندن دھات مەشاندن.

ئانگۆ تشتەکێ ب ناڤێ “تەجریدا ئیمرالیێ” کو ب سالانە ب ڤێ یەکێ بانگا چالاکییێ ل کوردان تێ کرن، تونەیە.

د ناڤا ڤێ پێڤاژۆیێ دا پەکەکێ خوە ژ تشتێ کو حکوومەتێ بێخە ناڤا تەنگاڤییان دا دوورخستییە، لەوما ژی ئاکەپێ دکاری ھێژ رحەتتر خەباتا سەروەرییا خوەیا لسەر ئارتێش و ئابۆرییێ، بمەشینە. ئاکپێ کاریبوو رەوشەنبیرێن کو ژ زەختێن کەمالیزمێ بێزار بوونە ل دۆرا خوە کۆم بکە. لێ بەلێ لایەنێن کو ئەڤ یەکە وەکە مەسەلەیا مان و نەمانێ ددیتن ژی ھەبوون.

یەکەمین دژمنێ ھەڤپارێ ئاکەپێ و پەکەکێ: ئەرگەنەکۆن

زێدەبوونا خەباتێن ئاکەپێ و جەماعەتێن د ناڤا سازیێن دەولەتێ دا وەکە کەمالیست، ئەرگەنەکۆنچی، ئەندامێن ئارتێشێ یێن بەرێ و ھندەک سەرمایەدار بێزار کربوون. د ناڤبەرا ھەر دو ئالیان دا ئالۆزی زێدە دبوو. د تیرمەھا 2007ێ دا ب گرتنا ئەندامێن ئەرگەنەکۆنێ ئاکەپێ و جەماعەتێ پێنگاڤەک دژوار ئاڤێت. د دیرۆکا ترکیایێ دا جارا یەکەم جەنەرالێن خانەنشینبوویی و وەزیفەدار و سەرۆک ئەرکانێن ئارتێشێێ د ڤێ ئاستێ دا دھاتن گرتن. ئەڤ ژی وەکە رووبرووبوونا ترکیایێ یا لگەل رابردوویا خوە ھات نیشاندان. ب راستی، ئەو پەڤچوونەک بوو، د ناڤا باسکێن دەولەتێ دا.

 یەکەمین دژمنێ ھەڤپارێ پەکەکێ و ئاکپێ ئەرگەنەکۆن بوو. د ڤێ ئۆپەراسیۆنێ دا پەکەکێ د شەرت و مەرجێن ئاگربەستێ دا پشتگری دا ئاکەپێ. ھەر چقاس پەکەکە نھا ڤێ یەکێ قەبوول ژی نەکە، لێ بەرێ ب پشتگریا خوە سەربلند بوو.

میناک جەمیل بایک د 13ێ تەباخا 2013ێ دا لگەل «میتحەت سانجارێ» نھا ھەڤسەرۆکێ ھەدەپێ دا ھەڤپەیڤینەک چێکر. جەمیل بایک د ھەڤدیتنێ دا تێکۆشینا خوەیا ھەڤپارا لگەل ئاکەپێ دا ل دژی ئەرگەنەکۆنێ وەھا نرخاند: “ئاستەنگیا ھەری مەزنا ل پێشیا ھەولدانێن بەرێ یێن چارەسەریێ رەژیما شەرێ تایبەت و پێکھاتەیا ئەرگەنەکۆنێ بوو. پێنگاڤا ھەری گرینگا ڤێ پێکھاتەیێ ئۆپەراسیۆنا زاپێ یا د شوباتا 2008ێ دا بوو، واتە ئۆپەراسیۆنا بەژاھی یا ل دژی مە بوو. گەر ئەڤ ئۆپەراسیۆنە سەرکەفتبا، دا ئاکەپێ ژی ژناڤ بەت. سەرنەکەتنا ڤێ ئۆپەراسیۆنێ نە تەنێ پووچبوونا پۆلیتیکایێن شەری پشتراست کر، د ھەمان دەمێ دا ئیمکانا تەسفیەکرنا ئەرگەنەکۆنێ ژی ئاڤا کر.”

پەکەکە پشتگریێ ددەتە گشپرسییا دەستوورێ بنگەهین

تفاقا د ناڤبەرا ئەردۆگان-ئاکەپێ و فەتحوللا-جەماعەتێ دا ژ بۆ تەسفییەکرنا رێژیما بەرێ و ل گۆری خوە ژ نووڤە دیزاینکرنا رەژیمێ بوو. حەرەکەتا وانا داوی ئەو بوو کو د سالا 2010ێ دا گوھەرتنا دەستۆری بێخن گشتپرسییێ دا.

رەفەراندووما دەستووری و ئاگربەستا کو پێویستیا ئاکەپێ پێ ھەیی

بەری گشتپرسییێ و پشتی گشتپرسییێ ئاگربەست ھەبوون. ژخوە د 29ێ ئادارا 2009ێ دا ئاگربەستەک پێک ھاتبوو. کۆمێن ب ناڤێ کۆمێن ئاشتیێ ب جل و بەرگێن گەریلا ژ دەریێ سینۆری یێ خابوورێ دەرباسی باکورێ کوردستانێ بوون و باژار ب باژار د گەریان.

ڤێ پێڤاژۆیێ ھێڤیەک مەزن د ناڤ کوردان دا چێکر. ئاکەپە و ئەردۆگان د ناڤا کوردان دا ب ڤەشارتی دھاتن عەجباندن. وەکە کو”ئاکەپە پارتیا کوردانە” دھات دیتن. وێنەیا کو ھەر تم دھات پێشچاڤکرن ئەڤە بوو کو ئاکەپە ب راستی دێ پرسگرێکا کوردان چارەسەر بکە، لێ ھندەک دەستێن ڤەشارتی ناھێلن. پەکەکێ ژ بۆ تێکلیێن خوەیێن سیاسی ئەڤ تێگەھە د جڤاکی دا ئافراند. ھەر گاڤ وە ددا خویا کرن کو دێ تشتەک باش چێبت. لێ بەلێ تشتەک ژی ماییندە نەبوو. ل ئالیێ دن کوردان د رەفەراندوما دەستۆری دا ژ بەر ڤێ تێگەھا کو پەکەکێ چێکریە دەنگێ “بەلێ” دان .

رەفەراندووما ماکەزاگۆنێ “دەستۆری” دێ سیستەما دادوەریا ترکیایێ ھەتا ئاستەکێ مەزن گوھەریت و ل پێشیا دوبەندیا ئاکەپێ و جەماعەتێ چ ئاستەنگیا نەهێلیت. ڤێ رەفەراندومێ پێڤاژۆیا چوونا بەر ب سەرۆک کۆمارییا ئەردۆگان ڤەکر. پەکەکێ ژی ب ئاگربەستان پشتگری دا ڤێ پێڤاژۆیێ. رەفەراندووم د 12ێ ئیلۆنێ دا ھات کرن. لێ بەریا وێ ژی دانووستاندن بەردەوام بوون.

دانوستاندن بەردەوام بوون

ئۆجالان د 31ێ گولانێ دا گۆتبوو کو ئاکەپە ئاگربەستان نانرخینیت و شەرت و مەرجێن من باش نابن و خوە ژ ناڤبەرێ ڤەکشیایە. رۆژا دن، د 1ێ خزیرانێ دا، پەکەکێ داخویانی دا کو ئەو پێڤاژۆیا ئاگربەستێ یا کو ژ 13ێ نیسانا 2009ێ و هێرڤە بەردەوامە، ب داوی کریە. پەڤچوون دێ دەست پێ بکن. ل پشت دەریێن گرتی دانوستاندن د ھاتن کرن. د ناڤبەرا سەبری ئۆک و موستەشارێن میتێ دا ھەڤدیتنێن گەرم پێک ھاتن و لھەڤ ھاتن. لێ دڤیابوو کەسەک بانگا ئاگربەستێ ل پەکەکێ بکە. ئەگەر ئاکەپێ ئەڤ بانگەوازیە کربا، دا ئەنجامەک نەرینی ژ گشتپرسیێ دەرکەڤیت، لەوما ژی ئەڤ بانگە نەکر. ب داخوازا ئاکەپێ و قەبوولکرنا ئیمرالیێ، رێخستنێن پەکەکێ DTK و BDP و کۆمەک رەوشەنبیران بانگاوازی کرن و خوەستن چەک بێن بێدەنگکرن.

د ئەنجامێ دا پشتی 70 رۆژان پەکەکێ ب داخویانیەکێ راگھاند کو ئەو دێ د ناڤبەرا 13ێ تەباخێ و 20ێ ئیلۆنێ دا ھێزێن خوەیێن چەکدار د ئەرکێ “پاراستنا نەچالاک” دا بھێلن. ب ڤی ئاوایی گشتپرسی د رەوشەکا بێ پەڤچوون و ئارام دا هاتە ئەنجامدان.

ھەلوەستا پەکەکێ یا گشتپرسیێ: بەلێ یا ڤەشارتی

پەکەکێ نەخواست ب ئاشکەرایی ببێژیت ئەرێ. ھەلوەستا وان یا دەربارێ گشتپرسیێ بایکۆت بوو. لێ بایکۆت ب رامانا “بەلێ” دهات. مراد قارایلان د ھەڤپەیڤینا خوەیا وێ دەمێ یا لگەل ANFێ دا دیار کربوو کو بریارا ئاگربەستێ ژ بۆ “ئەرێ” شانسەکە و گۆت، “ئەگەر مە د ڤێ دەمێ دا شەرێ پاراستنێ ب باندۆر بەردەوام کربا، د گشتپرسیێ دا کەسێن کو دا ب “بەلێ” دەنگێ خوە دەن مسۆگەر دا تووشی شکەستنێ هێن.”

ژ بلی ڤێ، گەریڵایێن پەکەکێ ب ئاوایەکێ ڤەکری رێنمائیان ددن رایا گشتی کو د گشتپرسییێ دا دەنگێ خوە ب “بەلێ” بدەن.

د ئەنجامێ دا ل باژارێن کوردان دەنگێ بەلێ” ب سەر کەت. ئەڤ ژی ئالیکارییەکا ستراتەژیک بوو کو پەکەکێ دابوو ئاکەپێ.