د سەر شەهیدکرنا مووسا عەنتەر، ئاپێ مووسا یێ کوردان را 30 سال دەرباس بوون. بوویەر ھێ ژی زەلال نەبوویە. چ ئالییان نە نەخواست کو ئەڤ بوویەرە بهێتە رۆنی کرن. د بوویەرا ئاپێ عەنتەر دا قەت پرسێن راست نەھاتن کرن.
دەولەتێ؛ ھەتا سالێن 2000ێ ئەڤ مژارە نە ئانی رۆژەڤێ. دەولەتا ترکا کو پشتی سالا 2000ێ دەست گوھەرتی، ژ بەر ناکۆکیێن ناڤخوەیی بوویەرا مووسا عەنتەر ل گۆری بەرژەوەندییێن خوە بکار ئانی. لێ ب راستی قەت نەخواست کو کوژەر و تاوانبار دەرکەڤن ھۆلێ. ژ بەر ڤێ سەدەمێ دەما مرۆڤ ڤان رێزان بخوینە بەلکی داوی ب دۆزا مووسا عەنتەر ژی ھاتبە.
پەکەکە؛ بەرۆڤاژی دەولەتێ ل بوویەرا مووسا عەنتەر خوەدی دەرکەت. ناڤێ ئاپێ مووسا دانی سەر خەلاتێن مەدیایێ. ب تایبەتی پشتی سالێن 2000ێ کوشتنا مووسا عەنتەر وەکە پرەنسیپا سیاسەتا ناڤخوەیی ب کار ئانی. ژ ناڤداریا مووسا عەنتەر سوود وەرگرت. لێ یێن کو دیرۆکا بۆری دزانن؛ پەکەکێ مووسا عەنتەر دەما کو ئەو ساخ بوو وەک سیخور “ئاژان” ئێعلان کربوو. یانی پەکەکە ل مرنا مووسا عەنتەر خوەدی دەرکەت، نە ل ژیانا وی. پەکەکە ب هیچ رەنگەکێ مژوولی زەلالکرنا جینایەتێ نەبوو.
مخابن بوویەرا مووسا عەنتەر د ناڤبەرا پەکەکێ و دەولەتا ترک دا وندا بوو. لێ بەلێ، پرسێن راستێن کو ب راستی پێدڤی نە کو بهێنە پرسین قەت نەھاتنە کرن.
تەرۆرکرنا مووسا عەنتەر، پارچەیەک ژ سیاسەتا دەولەتێ یا خەرابکرنا خەتا کوردستانی بوو
مووسا عەنتەر د سالا 1918ێ دا ل گوندێ« زڤنگێ» یێ ناڤچەیا نسێبینێ یا مێردینێ ژ دایک بوو. ژ بەر ڤێ یەکێ دەما کو ھات کوشتن ھەری کێم 74 سالی بوو. کوشتنا زلامەکی 74 سالی تێ چ واتەیێ؟ ھەلبەت پەیامەکا وێ یا سیاسی ھەبوو.
کوشتنا مووسا عەنتەر تێ واتەیا کوشتنا خەتەکا سیاسی و جڤاکی یا د ناڤا کوردان دا بوو. مووسا عەنتەر ژ ئالیێ سۆسیۆلۆژیک و سیاسی ڤە ژی کوردستانی بوو. ھێژ ژ زارۆکاتییا خوە ژ بەر جڤین دابوون دایکا مستەفا کەمال ھات گرتن. د سەردەما ھەری دژوارا باکورێ کوردستانێ دا، د سالێن 1950 دا، لگەل ھەڤالێن خوە دا ھەول دا کو ژ بۆ کوردان ببیتە ھەناسە. د ھەموو ژیانا خوە دا ب گشتی 11 سالان د گرتیگەھێ دا ما.
پشتی سالێن 1990ێ دەولەتا ترک بریارا قوتکرنا رھا کوردستانی د ناڤا سیاسەتا کورد دا دا. رێزە جینایەتێن کو ب «وەدات ئایدن» دەست پێ کرن، ب سیاسەتەکا ب زانەبوون د ھاتە مەشاندن. تەرۆرکرنا مووسا عەنتەر د ڤێ چارچۆڤەیێ دا بوو.
دەولەتا ترک ژ بەر کو مووسا عەنتەر کوردایەتی ئانی بیرا کوردان و نوونەرێ مۆدەرنیزما کورد بوو، دژمناتیا وی کر. دژمنێ وی یێ ھەری مەزن «یالچین کوچوک» بوو. یالچین کوچوک کو ژ سالا 1989ێ و ڤر ڤە چاپەمەنیا پەکەکێ کۆنترۆل دکە، د سالا 1991ێ دا دەربارێ مووسا عەنتەر وھا گۆت: “ئەو کەسەکی زێدە نژادپەروەرە، گاڤا مرۆڤ وی دبینە کوردایەتی تێ بیرا مرۆڤی، کوردینییێ دکەتە چاڤێ مرۆڤ را. مرۆڤ دکاریت بکار بینیت، لێ نابیت زێدە دەرخینین پێشبەری گەل”.
پەکەکێ خواست مووسا عەنتەر بێروومەت بکە
تشتا کو یالچین کوچوک ل سەر مووسا عەنتەر گۆتبوو، تام بکار ئانی. ژ ناڤێ مووسا عەنتەر سوود وەرگرت. واتەیا مووسا عەنتەر ڤەکشینا کوردێن ل دەرڤەیی پەکەکێ بوو. ژ بۆ ڤێ ژی پەکەکێ ناڤێ مووسا عەنتەر ب کار ئانی. لێ قەت جھەکێ ستراتەژیک ژی ئەو ئەرکدار نەکر. لێ ھەول ددا کو ناڤوودەنگێ وی بشکینە. بەریا ھەر تشتی د سالا 1989ێ دا ل سەر ناڤێ ئەیالەتا مێردینێ پەکەکە گەلەک پارە ژ وی دخوازیت. دەما کو ئەڤ یەک ئەنجام نەدای، دەر بارێ وی دا داخویانیەک بەلاڤ کر و ئاپێ مووسا وەکی ئاژان ھات راگھاندن. ئەڤ بەلگەیێن پەکەکێ ژی مەوجودن. ل ستەنبۆلێ ژی ل سەر ڤەخوارنا وی و حەنەکێن وی پەکەکێ بنڤە-بنڤە ئەو تەشھیر دکر. د سالێن خوەیێن داوی دا، عەنتەر د تەنگاسیەکا گرانا ئابۆری دا دژییا.
ئۆجالان سالا 1991ێ دا نوسخەیەک ژ پرتووکا “بیرئانینێن من”یا عەنتەر ئانی و گۆتە وان کەچکێن ل گەل وی دمان، ڤێ پرتووکێ بخوینن و بەشێن ل دەربارێ من دا ژ بۆ من بێژن. ھاتە فێمکرن کو د پرتووکێ دا چ بەشەک ل سەر ئۆجالان تونەیە. ئۆجالان پرتووک ژ جھێ خوە ئاڤێت پرتووکخانەیێ و گۆت، “وی بەحسا ھەموو خرابکاران کرییە، لێ تشتەک ل سەر راستیا رێبەرتیا من نەگۆتیە.” ھەلبەت مەسەلە نە تەنێ ئەڤە.
مووسا عەنتەر چما چوو ئامەدێ؟
کوژەرێن مووسا عەنتەر ھەم ژ ئالیێ پەکەکێ و ھەم ژی ژ ئالیێ دەولەتا ترک ڤە تێن ناسکرن. لێ بەلێ ژ بەر کو ھەر دو ئالی د ناڤ مژارێن “قەدەغەیا ئاخافتنێ” دا نە، ھەر دو ئالی ژی مژارێ دشۆپینن. بوویەر ب ئاوایێن جودا تێن ڤەگۆتن. ھەموو ناڤێن د چالاکیێ دا جیگرتینە ئەو ناڤن کو پەکەکە و دەولەت ل سەر ئاشنا نە. سینۆبەرا بوویەرێ ژی زڤرۆکا ژیتەمێیە.
مووسا عەنتەر ب گشتی ل ستەنبۆلێ دژیا. ھەر چەند وێ دەمێ سەدەما چوونا ئامەدێ وەکە ڤیستەڤالا چاند و ھونەرێ ژ چاپەمەنیێ را ھات نیشاندان ژی، ل سەر داخوازا عەڤدلا ئۆجەلان ئاپێ مووسا چوو ئامەدێ. ئۆجالان گۆتە مووسا عەنتەر “رێڤەبرەکی پایەبلندێ کو ژ پەکەکێ دەرکەتیە دخوازە ڤەگەرە ناڤ پەکەکێ و تو ژی (عەنتەر) ناڤبەینکاریێ بکە”. ئۆجالان د وێ دەمێ دا ب رێیا تەلەفۆنا ل شامێ، رۆژانە لگەل ستەنبۆلێ دئاخڤی. ئۆجەلان ل شامێ د ئاڤاھییەکێ دا ل تەبەقا دەھێ دما. تشتا بالکێش ئەو بوو کو د ھەمان ئاڤاھی دا لگەل ئۆجالان دا، فەرمانبەرەکێ قوونسلخانا ترک ئانکو «ئاتاشەیە عەسکەری» ژی د ھەمان ئاڤاھییێ دا دما. ھات زانین کو وێ دەمێ پەیاما ئۆجالان ب رێیا بەرپرسێ مەدیایا پەکەکێ ڤە ئاراستەیی ئاپێ مووسا ھاتییە کرن. ئاپێ مووسا کێفخوەش دبیت کو کارەکی وسا گرینگ ب وی دهێتە سپارتن.
گەلۆ ئەو پەکەکەیی یێ مووسا عەنتەر چوویە جەم کو وی و پەکەکێ پێک بینیت، کی بوو؟
ھۆگر «جەمیل ئشک» ناڤەکی کو د دیرۆکا پەکەکێ دا گەلەک تێ گۆتن. ھۆگر د سالا 1985ێ ژ ئەورۆپا تەڤلی پەکەکێ دبە و دەرباسی سوورییێ دبە. ئۆجەلان ھۆگر ل کۆنگرەیا سێیەمینا پەکەکێ دا گەلەک دەرخست پێش. پشترا د ناڤبەرا ھۆگر و پەکەکێ دا ناکۆکی دەردکەڤن. د سالا 1990ێ دا ژ رێخستنێ دەرکەت و تەسلیمی ترکیێ دبە. د بەلگەیێن ژ لایێ «ژیتەمێ» ڤە تێن بکارئانین دا تێ گۆتن. ئاپێ مووسا ژ بۆ کو ھۆگر ڤەگەرینە ناڤ پەکەکێ چووبوو ئامەدێ. ھۆگر د دەستپێکا سالا 1994ێ دە دچیتە وەلاتێ ئالمانیایێ.
ھۆگر ب تایبەتی د بن زەختا دەردۆرا مالباتا خوە دا دخوازیت پەکەکێ رەخنە بکەت. واتە ھۆگر پشتی «ژیتەمێ» دیسا ڤەدگەریتە ناڤ پەکەکێ. بەرپرسیارێ ئەورۆپا یێ وێ دەمێ «مستەفا قاراسو» بوو، کو ژ گرووپا ئەنقەرەیێ یا پەکەکێ یە. د شەرت و مەرجێن ئاسایی دا گەر پەکەکێ گارانتیێ دابایە ھۆگر کو وی ناکوژیت دا ھەموو راستییێن ڤان بوویەران زەلال بن، لێ پەکەکێ نەخواست ئەو سندۆقا رەش ڤەبیت.
ناڤەکی گرینگێ گرووپا پەکەکێ یا ئەنقەرێ ھۆگر بێدەنگ کر
ھۆگر د سالا 1994ێ دا ل باژارێ «ئووپپەرتال» یێ ئەلمانیایێ ھاتە کوشتن. کوشتنا وی ژ ئالیێ مستەفا قاراسوو ڤە دهێتە رێکخستن. قاراسوو خوارزایا خوە ژ بۆ کوشتنا ھۆگر ئەرکدار دکە. جەنازەیێ ھۆگر ھێ ژی نەھاتیە دیتن. پەکەکێ وێ دەمێ بوویەرا ھۆگر نەگرت سەر خوە. عەڤدلا ئۆجەلان د سالا 1999ێ دە دییار کر کو وان ھۆگر کوشتییە.
یەک ژ پرسێن سەرەکی ژی ئەڤەیە: “پەکەکە یا کو وێ دەمێ ل ئالمانیایێ ب مەھان کاریبوو مرۆڤان زیندانی بکە، لێپرسین بکە، چما نەخواست ھۆگر دادگەھ بکە ؟ چما خواستن ھۆگر ژناڤ ببەت؟
چما دەولەتا ترک ھۆگرێ کو دهێتە گۆتن هندە خزمەتا وێ کریە، شاند ئالمانیایا کو پەکەکێ تێدا هندە یا ب ھێزە؟ ژ بۆ کو پەکەکە وی بکوژیت ئەو شاندن.
ووسا خویایە کو شاھدێ راستێ بوویەرێ ھۆگر ب لھەڤکرنا بێدەنگا پەکەکێ و دەولەتا ترک ھاتیە تەسفیەکرن.
ئاگاھیێن د دەربارێ کوشتنا مووسا عەنتەر دا ھەیی، تەنێ ئیفادەیێن «عەبدولقادر ئایگان»ن. ئەو ژی ناڤەکە کو ژ پەکەکێ چوویە دەولەتێ و ژ دەولەتێ دیسا چوویە ناڤا پەکەکێ. گۆتنا کو «یەشیل» مووسا عەنتەر کێشایە ئامەدێ، ب تەڤاھی شاشە. دەولەتێ و پەکەکێ مووسا عەنتەر ئانین ئامەدێ.
یالچین کوچوک و پەکەکێ ب یەکدەنگی ئۆرھان میرۆغلوو کرن ئارمانچ
دەما مووسا عەنتەر ھات شەھیدکرن مرۆڤێ وی «ئۆرھان میرۆغلوو» ژی ل گەل وی بوو. وێ دەمێ «ئۆرھان میرۆغلوو» ئالیکارێ سەرۆکێ گشتی یێDEHAP ێ بوو و سییاسی ژی نێزی پەکەکێ بوو. میرۆغلوو ھەتا سالا 2014ێ د ناڤا تەڤگەرا سیاسییا ل دەردۆرا پەکەکێ دا پێشەنگی کر. پشترا ژی بوو پارلامەنتەرێ ئاکەپێ.
ھەتا وێ دەمێ کەسی نەدگۆت کو میرۆغلوو سیخورە، تلییا وی د کوشتنا مووسا عەنتەر دا ھەیە. ژخوە میرۆغلوو ژی ب گرانی بریندار ببوو.
لێ دەستپێکێ د سالا 2016ێ دا یالچین کوچوک گپتارەک نڤیسا و گۆت “میرۆغلوو ئاژانە” و ل پشتی ڤێ نڤیسا یالچین کوچک چاپەمەنیا پەکەکێ ژی گۆت ئەو ئاژانە. ئارمانجا ڤێ نڤیسێ نە بەرائەتکرنا میرۆغلوویە. ھەر کەس بەرسڤا خوە ددە. لێ بالکێشە کو یالچین کوچوک و پەکەکێ ژ ھەر دو ئالیان ڤە ل ھەمبەر مووسا عەنتەر ل ھەڤ کرن و بەرتەک نیشان دان. تشتێ کو ھەر دو ئالی دکن، شێوازێ ڤەشارتنا کوژەرێ ئاپێ مووسایە.
کەسێ کو ھەری زێدە دەربارێ بوویەرێ دا داخویانی دای «عەبدولقادر ئایگان»ە. ئایگان کەسەکی تەسلیمی دەولەتا ترک بوویە و گەلەک خزمەتا دژمنی ژی کرییە. پشترا دیسا چوو گەل پەکەکێ و ڤێ جارێ ل دژی دەولەتێ داخویانییان ددە. لەوما ھەر تم ئیحتیمالا کو ئاخافتنا وان ھاتیە ساختەکرن ھەیە. شیرۆڤەیێن وی تێرا ئەشکەرەکرنا کوژەرێ ئاپێ مووسا ناکە.
«حامد یلدرم»ێ کو گولـلە ل مووسا عەنتەر رەشاندی ھێژی ساخە. ژ بەر بوویەرا مووسا عەنتەر 5 سالان د گرتیگەھێ دا ما. پشتی کو تاوان نەھات ئیسپاتکرن سەربەست ھات بەردان. گومان ژێ را نینە کو ئەو کوژەرێ ئاپێ مووسایە. لێ بەلێ ئەڤ کەسە ب سالان ل شرنەخێ دژیت و پەکەکێ دکاری بوو وی ل شرنەخێ سزا ژی بدەت، لێ پەکەکێ نەخواست ڤی کوژەری ببینیت. یانی کوژەر جیرانێ پەکەکێ یە.
دەما کو ھەموو ئاگاھی ل ھەڤ کۆم دبن ئەڤە خویا دبیت: تاکە کەسێ کو دکاریت کوشتنا مووسا عەنتەر زەلال بکە ھۆگر «جەمیل ئشک» بوو و ئەو ژی، ژ ئالیێ پەکەکێ و دەولەتا ترک ڤە ھاتیە بێدەنگکرن. لێ شەھادەتا مووسا عەنتەر بوویەرەکە کو ل دۆرا پەکەکێ و دەولەتا ترک دا قەومییە. ئەو کەسێن کو د بوویەرا ئاپێ مووسا دا جی گرتی ب رەنگەکێ ژ ئالییێ پەکەکێ و دەولەتا ترک ڤە ھاتنە بەرزە کرن.
