د 13ێ مژدارا 2015ێ دا “ئۆپەراسیۆنا ژ بۆ شنگالێ ئازادی” ب پێشەنگییا سەرۆک مەسعوود بارزانی ڤە پێک ھات.

پەڤچوون 2 رۆژان بەردەوام بوو و نێزی 200 چەتەیێن داعشێ ھاتن کوشتن و ب دەھان تەرۆریست ژی تەسلیم بوون. ئۆپەراسیۆنا شنگالێ ژ بۆ داعشێ بوو دەستپێکا داویبوونا وێ. نە تەنێ ل ئیراقێ، ل سووریا و رۆژئاڤا ژی داعش دەست ب بەربژێر ڤە چوونێ کر.

 داعشێ باژار ژ دەست ددا

د 21ێ ئادارا 2019ێ دا داعشێ ل گوندێ باھۆزێ کەلەھا خوەیا داوی وندا کر و د 13ێ مژدارا 2015ێ دا ب ئۆپەراسیۆنا شنگالێ رە پێڤاژۆیا تێکچوونا داعشێ دەست پێ کر. ژ بەر کو شنگال د نیڤا رێیا 47ەمین د ناڤبەرا رقە و مووسلێ دا جھ دگرە. دەما کو ئەڤ دەر ژ ئالیێ ھێزێن پێشمەرگە ڤە ھات رزگارکرن، تەڤنێ راگھاندن و پێوەندییێن داعشێ لاواز بوو. یەکەم جار داعش نەچار ما کو باژارێ شنگالێ ژ دەست بدە.

 نە تەنێ ناڤەندا باژێر، تلەعفەر، مووسل، ھەموو رێیێن کو دچن سنۆرێ سووریا-رۆژئاڤا ھاتن رزگارکرن. ئەڤ دەربەیا کو داعشێ خواری، نە تەنێ ژ بۆ کوردێن ئێزدی، ژ بۆ ھەموو کوردان بوویە مۆرالەک مەزن.

شنگال نە تەنێ جینۆسایدا ئێزدیانە، جینۆسایدا ھەموو کوردانە.

جینۆسایدا شنگالێ ل دژی کوردێن ئێزدی ھاتە پێک ئانین. ئەڤ راستیەکە کو نایێ نیقاشکرن. لێ ژ بلی ڤێ، داگیرکەرییا داعشێ ل شەنگالێ پلانەک ل دژی ھەموو نەتەوەیا کورد بوو.

 داعش ئەجیندایەک ناڤنەتەوەیی بوو. ژ ھێلا گەلەک ھێزێن ھەرێمی ڤە ژی ھاتە بکارئانین. ژ ھێلا ترکیا، ئیرانێ، ژ ئالیێ وەلاتێن دنێن عەرەب و ھەتا ژ ئالیێ ھندەک ھێزێن ناڤنەتەوەیی ڤە ژی ئەڤ ھێزە ھاتە ئاژۆتن. ب تایبەتی باندۆرا ئیرانێ ل سەر پێکھاتەیا داعشێ یا ل ئیراقێ ھەبوو. ئیرانێ ل ئیراقێ داعش ل دژی کوردان، ل دژی پێڤاژۆیا دەولەتبوونا کوردان بکارئانی.

پشتی رووخاندنا رەژیما سەددام د سالا 2003یێ دا، ھەرێما کوردستانێ بوو ستێرکەکا گەش ل رۆژھلاتا ناڤین. مەزنبوونا ھەرێما کوردستانێ ھەڤسەنگیێن رۆژھلاتا ناڤین دھەژاندن. پێشڤەچوونا ئابۆری یا کوردستانێ دکاریبوو پێشەرۆژا ھەموو کوردان رزگار بکە. ژ بەر ڤێ سەدەمێ ژ سالا 2004ێ و ڤر ڤە ھەر کەس ھەول ددە ب ئاوایەکی باشوورێ کوردستانێ دۆرپێچ بکە. ھندەک ب کراسێ دۆستانی، ھندەک ب ئەشکەرە دژمناتییا ھەرێمێ دکن.

د سالا 2011ێ دا لگەل پێڤاژۆیا کو ب ناڤێ بھارا عەرەبی دهێت بناڤکرن، سیستەما کۆلۆنیالیستا ھەرێمی پلانەک چێکر کو ھەرێما کوردستانێ، بکە ناڤا ئالۆزیێ دا و ڤێ دەستکەفتا کوردان یا زێرین ژ ناڤ ببە.

قوربانییێن دیار کوردێن ئێزدی بوون لێ ئارمانج تێکبرنا ھەموو کوردستانێ بوو

  سەدەما بکارئانینا داعشێ یا ل دژی کوردان ئەڤە. داعش د خزیرانا 2014ێ دا 50 کم دووری بەغدایێ بوو. خەلکێ بەغدایێ ژ باژاری بازددان و چۆل دکرن. ئەگەر گرتنا بەغدایێ خەلەت بوویا ژی، گھاندنا شەر بۆ تاخێن بەغدایێ دا ھێزەکا ماییندە ژ بۆ داعشێ ئافرینیت. ئەو دا وەکەت کو داعش بشێت مووسلێ پارێزیت. لێ داعشێ ئەڤ یەک نەکر و بەرێ خوە دا کوردستانێ. ل شوونا بەغدایێ، د 3یێ تەباخێ دا ئێریشی باژارێ بچووکێ شنگالێ کر. ئێریشێن وانێن ل سەر کوردستانێ بەردەوام کرن. ھێزەک ل پشت داعشێ ھەبوو کو ئەو ڤێ یەکێ دکاری بکە.

داخویانیا مووسەوی دەلیلەک گرینگە

ئەشکەرەیە کو ب دەمێ را ئەڤ مژار دێ پر زەلالتر ببە. لێ داخویانیا ئالیکارێ وەزیرێ کارێن دەرڤەیێ ئیرانێ سەیید رەسوول مووسەوی یا د ئیلۆنا 2021ێ دا کو گۆتبوو، پشتگریا گەل بوو تالیبانێ ھەیە و ئەو نکارن ب ئەشکەرەیی ئێریشی تالیبانێ بکن، لێ ئەم دکارین ب رێکا داعشێ وان بدین سەکناندن. داعش ژی وەک رێخستنەکا کرێگرتی ل کوردستانێ دھات بکارئانین، ژ بەر دەولەتێن ھەرێمی نە دکارین راستەراست ئێرشی ھەرێما کوردستانێ بکن. ئەشکەرەیە کو ئەڤ پلانەک بوو ژ ئیران، ترکیەیێ و گەلەک وەلاتێن دن پشتگری گرت.

ئیرانێ ب ھەبوونا داعشێ، کاری بوو ھێزەکا چەکداران ب ناڤێ حەشدا شەعبی ل ئیراقێ دامەزرینە و رێ ل بەر پێشکەتنا سیاسی و ئابۆری یا کوردستانا فەردەرال بگرە. هەرچەند قوربانییێن دییار کوردێن ئێزدی بوون، لێ ھەموو ھەرێما کوردستانێ زەرەرمەند بوو. ھندەک دەردۆر ھەنە کو ھەول ددن قرکرنا شنگالێ تەنێ وەکە ئێریشەکا ل سەر ئێزدیان بەرچاڤ بکن و کۆمپلۆیا ل دژی ھەرێما کوردستانێ و ھەموو کوردان پشتگوھ بکن. د ناڤا ڤێ پلانێ دا کورد ژی ھەنە و ئەو بەشەکن ژ کۆمپلۆیا شنگالێ.

ئاستەنگکرنا رێکەفتنا شنگالێ بەردەواما کۆمپلۆیێیە

د 9ێ جۆتمەھا 2020ێ دا، حکوومەتێن ئیراق و ھەرێما کوردستانێ ژ بۆ ئاساییکرنا رەوشا شنگالێ، ژ بۆ بلەزکرنا ئاڤادانکرن و ڤەگەرا خەلکێ بۆ مالێن خوە رێکەفتنەک ئیمزە کرن. ئەڤ رێکەفتن ھەتا نھا نەھاتیە جێبەجێکرن. سەدەم ژی بەردەوامیا کۆمپلۆیا قرکرنا کوردێن ئێزدی و وێرانکرنا شنگالێیە.

ژ بەر کو ئاسایی بوون و ئارامیا شنگالێ تێ واتەیا ژناڤبرنا پلانا کو ئەنیا دژ-کورد دانایە. ڤەگەرا ئێزدیان بۆ شنگالێ و ئاڤاکرنا رێڤەبەریا وان ھەم تێ واتەیا تێکبرنا جینۆسایدا ئێزدیان و ھەم ژی تێ واتەیا پووچکرنا کۆمپلۆیا ل سەر باشوورێ کوردستانێ، یا کو تێ ئاستەنگکرن ئەڤە.

بەلێ، شنگال ژ دەستێ چەتەیێن داعشێ ھات رزگارکرن. رێخستنا داعشێ؛ ھەم ھێزەکە کو ژ ئالیێ کەڤنەپەرستییا ھەرێمێ ڤە ھات ئافراندن و ھەم ژی کرێگرتییێن ئەنیا دژی کوردستانێ بوو. لێ ھێزێن د ڤێ کۆمپلۆیێ دا جھگرتی یەک ژی حەشدا شەعبی و پێکھاتەیێن پەکەکێ بوون کو کارێ بازرگانیێ دکن و ناخوازن شنگال ئارام و ئەولە ببیت. د گەل رێکەفتنا شنگالێ دا، فەرماندارێن حەشدا شەعبی و پەکەکێ  ل ھەڤ کرن کو رێگریێ ل ڤێ رێکەفتنێ بکن.

ئەڤ رێکەفتنە نھا ژ ئالیێ پێکھاتەیێن ئیرانێ یێن د ناڤا ئاخا ئیراقێ دا جھ دگرن ئانکو حەشدا شەعبی و پەکەکێ هاتیە ئاستەنگکرن.

ڤان ھێزان خوەستن کو ئۆپەراسیۆنا رزگارکرنا شنگالێ ژی ئاستەنگ بکن

بریاردەرێن رایەدارێن ھەرێما کوردستانێ د نیسانا 2015ێ دا بریارا ئۆپەراسیۆنا رزگارکرنا شنگالێ دابوون. لێ ئۆپەراسیۆنا مەھا نیسانێ ژ ئالیێ سەرۆکوەزیرێ وێ دەمێ یێ ئیراقێ حەیدەر عەبادی و پەکەکێ ڤە ھاتبوو ئاستەنگکرن. وێ دەمێ ھەرێما کوردستانێ خواست کو ئۆپەراسیۆن ب هەڤبەشی بهێتە کرن. لێ ڤان ھەر دو ھێزان ژ بۆ کو ھەرێما کوردستانێ نەکەڤە شنگالێ ب تەنا سەرێ خوە خوەستن ئۆپەراسیۆنێ بکن. رێڤەبەرێن پەکەکێ وەکە سەبری ئۆک و رزا ئالتون ل بەغدایێ ژ بۆ ئۆپەراسیۆنەکا کو ھێزێن پێشمەرگە تێ دا بەشدار نەبن دانووستاندن دکرن، د ھەمان دەمێ دا پەکەکێ ھەول ددا کو ھێزێن پێشمەرگە مژوول بکن.

وێ دەمێ پلانا پەکەکێ یا ژ بۆ کو شنگال ببیتە ھەرێمەکا خوەسەر و گرێدایی ئیراقێ بیت، دەست پێ کربوو. پلانا ھەڤبەشا بەغدا و پەکەکێ؛ ژ بۆ بێ ئێزدیکرنا کوردستانێ، ژ بۆ ئێزدیان ژ کوردستانێ ڤەقەتینن ئیخانەتەکا مەزن ل دژی ئێزدیان و کوردان د ھاتە مەشاندن.

ھەول دان کو سەرکەفتنێن پێشمەرگە بێ واتە بکن

سەرۆک بارزانی د یەکەمین سالڤەگەرا جینۆسایدا شەنگالێ دا د 3یێ تەباخا 2015ێ دا سۆزا رزگارکرنا شنگالێ دا. دەما ھات فێمکرن کو پلانێن نەیاران ھەنە، جارا داوی بەغدا ئاگاھدار کر و ئۆپەراسیۆنێ دەست پێ کر.

ئۆپەراسیۆنا کو د 12ێ مژدارێ دا دەست پێ کربوو، ب سەرکەتی پێک ھات و درێژ نەکر. ل سەر ڤێ یەکێ، پشتی کو ئۆپەراسیۆن د 13ێ مژدارێ دا ب داوی بوو، پشتی نیڤرۆ، پەکەکێ ھندەک یەکینە شاندن نێزیکی ناڤەندا باژێری. سەمبۆلێن خوە ل سەر سایلۆیا گەنمێ کو ژ ئالیێ پێشمەرگە ڤە ھاتیە رزگارکرن، دالقاندن. خواست د مەدیایێ دا تێگەھەک وە چێبکە کو وان شنگال رزگار کرییە. ئەو تێگەھ و ئالۆزییێن کو پەکەکێ ل سەر شنگالێ دخواست ئاڤا بکە ھێ ژی بەردەوامە.

سەرۆک بارزانی ئۆپەراسیۆنا ئازادکرنا شنگالێ دیاری ژنێن ئێزدی کر

سەرۆک مەسعوود بارزانی کو ب خوە سەرپەرەشتیا ئۆپەراسیۆنێ دکر، ل شنگالێ ژ بۆ چاپەمەنیێ ئاخڤی و ئەڤە گۆت؛ “رزگارکرنا شنگالێ ژ دەستێ تەرۆریستێن داعشێ ژ ئالیێ پێشمەرگەیێن مە یێن قەھرەمان ڤە دەستکەفتەک دیرۆکی و مەزنە ژ بۆ گەلێ کوردستانێ د وارێ لەشکەری و سیاسی دا. ئەڤ سەرکەفتن نیشانی ھەموو ئالیەکێ ددە کو رۆژێن کو داگیرکەر و مێتنگەران ھەول ددان گەلێ کوردستانێ بندەست بکن، ئەو دەم دەرباس بوویە. گەلێ کوردستانێ نھا ب سەرێ خوە بەرەڤانیێ ل خوە دکە، دژمنان تێک دبە و نرخێن مرۆڤاھیێ دپارێزە.”

سەرۆک بارزانی ئەڤ ئۆپەراسیۆنا رزکارکرنا شنگالێ دیاری ژنێن ئێزدی کر.

کۆمپلۆ بەردەوام دکە

د سەر ئۆپەراسیۆنا 13ێ مژدارێ یا رزگارکرنا شنگالێ دا 7 سال دەرباس بوون. لێ کۆمپلۆ بەردەوامە. ژ بۆ رێگریکرن ل رێکەفتنا شنگالێ ڤێ جارێ قرکرنا سپی ل سەر ئێزدیان دهێت فەرز کرن، بشافتنا کلتۆری دمەشینن و دخوازن شنگالێ بێ ئێزدی بکن.

ھێزێن پاشڤەروویێن ھەرێمی ھێژ ژی د ڤێ مژارێ دا ئیسرار دکن. ھەرێما کوردستانێ ژی ب بریارە کو کوردستانەک بێ ئێزدی، ئێزدییەک بێ کوردستان و شنگالا بێ ئێزدی قەبوول نەکە.

چاوا کو داعش ھاتە تێکبرن، دێ کرێگرتیێن دن ژی تێک چن. شنگال کوردستانە.