شۆکا ئێریشا چەکداری یا کو د 23یێ کانوونێ دا ل دژی ناڤەندا چاندا ئەحمەد کایا ل پاریسێ پێک ھاتی و تێدا 3 کوردان ژیانا خوە ژ دەست داین، بەردەوامە. ئاشکەرایە کو قاتلێ ھەتا نھا ناسنامەیا وی نەھاتیە ئاشکەراکرن، کوردان دکە ئارمانج.
ھەر وھا تێ گۆتن کو ڤی کەسێ کوژەر بەرێ ژی ب شووری ئێرشی کەمپەکا پەنابەرێن ب ئەسلێ خوە ئەفریقی کر بوو.
د دەربارێ ناسنامەیا ڤی کەسی دا ھێژ ژی گەلەک لایەنێن نەدیار ھەنە. لێ چاپەمەنی و قەلەمشوورێن پەکەکێ ب نووچەیێن کو ئەڤ کەس پەنابەرە، ئەسلێ خوە چیچانی یە و دچە ترکیەیێ و هتد… رەوشێ ساختە دکن. ب بەلاڤکرنا ئاگاھیێن قرێژ و چێکرنا قەلەبالغێ، راستیا بوویەرێ دهێت نخوماندن.
کوژەر کییە، پەیوەندیێن وی، دەردۆرێن کو وی برێڤە دبن کینە دڤێت باش بێن لێکۆلینکرن.
بوویەرێ پەیوەندیێن فرەنسا و کوردستانێ ئارمانج کرییە
ب ھەولدانێن سەرۆک کۆمارێ فرەنسا ئیمانوئێل ماکرۆن، وەزیرا دەرڤە یا فرانسایێ کاترین کۆلۆنا د دویەمین کۆنفەرانسا دۆستانی و ھەڤکاریێ یا بەغدایێ دا کو ل پایتەختا ئوردونێ عومانێ ب مەبەستا ئاڤاکرنا ئارامیا ئیراقێ ھات لدارخستن دا ئاخڤی و گۆت: “ژ بەر ئێریشێن ترکییێ و ئیرانێ ل سەر ئاخا کوردستانێ، ئەو دکارن ھندەک سنۆردارکرنا ل سەر ئیران و ترکییێ بسەپینن.” فرانسا ل دژی پۆلیتیکایێن بەرفرەھکرنا ترکیا و ئیرانێ یێن ل رۆژھلاتا ناڤین دسەکنە و ھێزا خوە بکارتینە کو زەختێن وان یێن ل سەر کوردستانێ پاشڤە بخە. نە تەنێ ژ بۆ ھەرێما کوردستانێ ژ بۆ رۆژئاڤا ژی ھەمان تشتی دکە. ھەلبەت فرانسا ژ بۆ بەرژەوەندیێن خوە ڤێ یەکێ دکە. و ژ بەر کو بەرژەوەندیێن فرەنسا و یێن مە ل ھەڤ دکن، ھنگی د ناڤبەرا مە دا ھەڤکاریەک ھەیە.
یا راست ئەڤەیە کو گەلەک ھێز ھەنە ژ سیاسەتا فرانسا یا رۆژھلاتا ناڤین و ھەڤکاریا کورد و فرانسی عاجز بوونە. نە تەنێ ترکیە، ئیران و سورییا ژی د ناڤ ڤان ھێزان دا نە. ب راستی ئیران ژ ھەر کەسی زێدەتر دکارە ژ ڤێ بوویەرێ سوود وەربگرە. ئەگەر ئەڤ ئێریش ژ دەرڤە ھاتبیتە رێکخستنکرن -کو راستییا وێ ھێ ژی نە دیارە- ب تەنێ نە ترکییا دێ شکێن مە ل سەر ئیران و رووسیا بن ژی. ئەڤ بوویەر ھەری زێدە بکێری بەرژەوەندییێن ئیرانێ یە.
گەر رایەدارێن فرانسی ب خوە ژی دبێژن کو بوویەرێ کورد کرنە ئارمانج، وێ دەمێ دڤێت ئەم ب ھەڤ را ھەڤکاریا فرانسا و سەرۆککۆمار ماکرۆن بکن.
دەما کو ئالگرێن پەکەکێ ل کۆلانان لگەل پۆلیسێن فرانسی دکەڤن پەڤچوونێ، دەما کو راستیەک وھا ھەیە تێ چ واتەیێ؟ پەکەکە قاتلی دپارێزە؟
ئێریش نە ل دژی پەکەکێ، ل دژی ھەموو کوردان بوو.
ئێریشا پاریسێ ل دژی ھەموو کوردان بوو، نە ل دژی پەکەکێ بوو. ژ بۆ ڤێ یەکێ ژی، سەرۆکێ ھەرێما کوردستانێ و سەرۆکێ حکوومەتێ مەسروور بارزانی ژ گاڤا یەکەم ڤە ئەڤ بوویەرە وەکە ھەلوەستەکا ل دژی کوردان دیت و داخویانی بەلاڤکرن. لێ پەکەکێ وێنەیێ ئۆجالان و ئالایێ پەکەکێ و کەڤر دان دەستێ خوەپێشاندەران. د دەمژمێرا یەکەما بوویەرێ دا پەکەکێ وەکو ل بەندا ڤێ بوویەرێ بوو دەملدەست جوان شاندن جھێ بوویەرێ. پەکەکێ ھەول دا کو باندۆرا ڤێ بوویەرێ ب ئالییێ خوە ڤە بکشینە، فاتورا بنکەتنا خوەیا زاپێ ل کۆلانێن فرەنسا بۆ دۆستێن کوردان واتە گەلێ فرانسی ببرە.
ئەڤ دو مەھە ب گۆتنا “ل دژی گەریلا چەکێن کیمیاوی دهێن بکارئانین” نەکاری بوو دەھ کەسان بکشە کۆلانان ب ڤێ بوویەرێ فرسەند دیت کو گرسەیا خوەیا بچووک و فاناتیک سەفەربەر بکە.
دبە کو سەدەمێن کوورتر هەبن. چالاکیێن پەکەکێ ژ ئالیێ ئیران و ترکیایێ ڤە ب کێفخوەشیەکا مەزن ھاتن پێشوازیکرن. پەکەکێ چالاکیێن شەوتاندنێ کو پیدڤی بوو ل دژی باژارێن ئەنقەرە و تەھرانێ ئانکو ل دژی کۆلۆنیالیستان ئەنجام بدە ل پاریسێ ھەمبەری دۆستێن کوردان ئەنجامدا. پەکەکە ھێژ ژی ژ بۆ راستییان بڤەشێرە دخەبتە.
پەکەکە ل ئەورۆپا ژ سالا 1993یێ ڤر ڤە ڤی کاری دکە. رێبازا ئاڤابوویی و پیڤانێن دەمۆکراسیا ئەورۆپایێ ب رێبازا دەولەتێن دنێن رۆژھلاتا ناڤین ئیستسمار دکە و پشتگریا کو ئەورۆپا ددە کوردان پووچ دکە و ژناڤبرنا وێ ئارمانج دکە.
چالاکیێن پەکەکێ یێن ئۆتۆبانان یێن سالا 1993یێ
سالا 1992یێ ژ بۆ کوردێن باشوورێ کوردستانێ بوو رووپەلەکا نوو. کورد ژ ئالیێ وەلاتێن ئەورۆپایێ ڤە ھاتن پشتگریکرن، جارا یەکەم ھلبژارتن ھاتن کرن، پارلەمەنتۆیا ب ناڤێ کۆنسەیا نەتەوەیی ھات ئاڤاکرن و حکوومەت ھات دامەزراندن. ھەما د رەوشەکا وھا دا، پشتی کۆچا ملیۆنی یا سالا 1991ێ دەما کو ل ئەورۆپایێ هەڤسۆزیەک مەزن ژ بۆ کوردان چێبوویی، پەکەکێ ل ئەورۆپایێ، ب تایبەتی ژی ل ئەلمانیایێ چالاکیێن وێرانکاری ئەنجامدان. ب بەهانەیا رەوشا کوردان ل ترکیایێ ل ئەلمانیا ئۆتۆبان ھاتن گرتن، مرۆڤان خوە شەوتاند، ئێریشی کارگەھێن ترکیەیێ کرن، نێزیکی 100 کارگەھ ھاتن شەوتاندن و مخابن گەلێ ئەلمان ل ھەمبەری کوردان دەست ب دژایەتیێ کر و د داویێ دا پەکەکە ھاتە قەدەغەکرن. تێکۆشینا کوردان تاوانبار کر. ب دەھان کورد ھاتن گرتن.
جەمیل بایک دەربارێ ڤان بوویەران د سالا 2015ێ دا، ئانکو پشتی 22 سالان ژ بۆ چاپەمەنیا ئەلمانیا وھا گۆت: “ئەز ل سەر ناڤێ پەکەکێ لێبۆرینا خوە ژ گەلێ ئەلمان دخوازم. چالاکیێن ب ڤی رەنگی چ جاران دوبارە نابن.” لێ ئەو سۆز نەھات جێبەجێکرن.
چالاکیێن ل فرانسایێ نە ھێرسا جوانانە، بەرئالیکرنا پەکەکێ یە.
ئیرۆ یێن کو دخوازن ئەم کریارێن ل فرانسایێ نۆرمال ببینن ھەنە. ژ بلی پەکەکێ یێن کو ڤێ چالاکیێ وەکە ھێرسا گەل نیشان ددن ھەنە. لێ بەلێ کەسێن تەڤلی چالاکیێ بووین دیار کرن کو تەڤاھیا چالاکیا ژ ئالیێ رێڤەبەرێ پەکەکێ یێ ل پاریسێ «محمەد چیفتچی» ب کۆد ناڤێ «فەرمان گارزان» ڤە ھاتیە ئۆرگانیزەکرن. چاڤکانیێن مە راگاھاندن کو فەرمان گارزان گۆتیە، “ئەم وان چاڤترساندی بکن، بلا مەجبووری مە بن و ژ بۆ راوەستاندنا خوەپێشاندانان لگەل مە پەیوەندیان چێکەن.” فەرمان گارزان کەسەکی ژ عەرەبێن مووتیکییە. عەشیرەتا وی د سەرھلدانا شێخ سەعید ئەفەندی و سەرھلدانا ساسۆنێ دا ل گەل دەولەتا ترک دژی سەرھلدانێ دەرکەتن. فەرمان ژی د سالا 1993یێ ژ چەپێن ترکان تەڤلی پەکەکێ بوویە و ھەمان سال ل گەل ئۆجەلان دەرباسی شامێ بوو. ژ بەر کو ل ئەیالەتا گارزانێ گەلەک وەندایی دان دهێت دادگەھکرن. د ناڤا ئارگەکێ دا وەکە فەرماندارێ ئۆپۆرتۆنیست (رەوشپەرەست) ھاتبوو ناسکرن و ناڤ کرن.
ب ئامارێن ل سەر پراکتیکا پەکەکێ یا ئەورۆپایێ، کەس نکارە ل بەندێ بە کو ئەم بێژینە ڤان چالکییان “ھێرسا گەل”. بەلێ یێن ژییانا خوە ژ دەست دایی کوردن ئێرش ژی ل سەر کوردان پێک ھاتییە. لێ نابە کو پەکەکە تێکۆشینا کورد و کوردستانێ بکە قوربانا ئەجیندایێن خوە یێن ڤەشارتی یێن لگەل دەولەتێن کۆلۆنیالست دا ھەیی.
داخویانیێن رێخستنێن وەکە پەکەکی و کەجەکێ یێن دوھ ل پاریسێ، شێوازا چالاکیا وان، ئاوایێ برێڤەبرنا بوویەرێ، ئەڤ ھەموو ژی بەردەوامیا ھەولدانێن پەکەکێ یێن تەرۆریزەکرنا کوردانە کو ژ سالا 1993یێ و ڤر ڤە تێن مەشاندن. ئەڤ خەباتا پەکەکێ ھەر چ تشت ب کوردان دایە وەندا کرن و گەر ئەم دژی نەسەکنن دێ ھێژ ژی بدە وەندا کرن.
پەکەکە ب خوە ژی ب پالپشتییا فرانسایێ ل سەر لنگا مایە
پەکەکە ژ سالا 2002یێ ڤە فرانسا ب ئاوایەکی ئەکتیف بکار تینە. ب دەھان رێڤەبەرێن وەکی رزا ئالتوون ژ فرانسایێ مافێ روونشتنێ وەرگرت و ژ ئالیێ فرانسایێ ڤە ھاتن پاراستن. نھا ژی ب دەھان رێڤەبەرێن پەکەکێ یێن وەکە مزگین ئامەد، سوولبووس تاری، فەرمان گارزان و سەعدوون ئامەد ل فرانسایێ دژین. پەکەکێ چاپەمەنیا خوە و کەنەکێ ل بەلچیکایێ ب جھ کر، ناڤەندا رێخستنێ و پەروەردەھیا وێ ل فرانسایێ یە. فرانسا ژ سالا 2013ێ و ڤر ڤە ئەو وەلاتە کو کورد تێدا ھەری ئازاد دژین و زوو مافێ پەنابەرییێ دستینن. نھا ژی پەکەکە د داخویانیێن خوە دا فرانسا وەکە شریکێ دژمنێن کورد نیشان ددە. دبێژە ئەڤ بوویەرە ژ ئالیێ ئیستیخباراتا ئەورۆپا و فرانسایێ هاتیە پالپشتی کرن.
کۆمکوژیا پاریسێ یا دویەمین پێک ھات؟
پەکەکێ ژ دەقیقا یەکەم ئەڤ بوویەرە وەکە بوویەرا ل پاریسێ یا 9ێ چلەیا 2013ێ بناڤ کر. تێ زانین کو د وێ بوویەرێ دا ساکینە جانسز، فیدان دۆگان و لەیلا شایلەمەز ھاتبوون کوشتن.
پەکەکێ د بوویەرا ساکینە جانسز دا ژی داخویانیێن کو دەولەتا ترک پاک دەربخە بەلاڤ کرن. وێ دەمێ د ناڤبەرا میتا ترکییێ و پەکەکێ دا ل ئۆسلۆ ھەڤدیتن ھەبوون. د 11ێ چلە دا، دو رۆژان پشتی بوویەرێ عەڤدللا ئۆجالان لگەل برایێ خوە محمەد ئۆجالان ھەڤدیتن کر و گۆت: “باوەرییا من ب میتێ ھەیە. ھێزێن کو بوویەرا ساکینە جانسز ئەنجامدای ئەون یێن کو لێپرسینا دەربارێ موستەشارێ میتێ ھاکان فیدان دمەشینن. یێن ساکینە کوشتی و لێپرسین دژی سەرۆکێ میتێ ھاکان فیدان خوەستی ھەمان ھێزن.”
ھەتا سالا 2015ێ ژی پەکەکێ ناتۆ، گلادۆ و دەولەتا هەڤتەریب د ناڤا ترکیایێ دا ب بەرپرسیارێن بوویەرا ساکینایێ ددیتن. پەکەکێ دەولەت و رێڤەبەریا ترکیێ وەکە بێگونەھ دەستنیشان دکر. پاشێ ژ نشکا ڤە گۆت کوژەر سیخورێ میتێیە.
پەکەکە تەڤگەرەکا بێباوەرە کو چ پیدڤی دکە وێ دبێژە، وەکە تاڤیکێن بھارێیە. دەر بارێ کۆمکوژیا پاریسێ یا د 22یێ کانوونێ دا، دێ سبە و دو سبە چ بێژە نە دیارە.
یا کو دڤێت ئەم ل ڤر ب زەلالی ببێژین ئەڤە: پر واتەدارە کو شارەداریا پاریسێ ئالایێ کوردستانێ ب ئاڤاھییێ خوە ڤە دالقاند. ب راستی ڤێ یەکێ نیشان دا کو د قادا ناڤدەولەتی دا یێ تەمسیلا کوردان دکە ئالایێ کوردستانێیە. وێنەیێ ئۆجالان و ئالایێ پەکەکێ وەکە سامبۆلێن تەرۆرێ تێن دیتن. دڤێت کورد ژی د ھەمان رێیێ دا بمەشن و ل دۆرا یەکیتی، سەمبۆل و سیاسەتا کوردستانی ببن یەک. یەکانە رێیا رزگاریا کوردان ژ کۆمکوژیان سیبەرا ئالایێ کوردستانێ یە.
