رێخستنا په‌كه‌كێ جوانه‌كی ئێزدی یێ شنگالێ ب ناڤێ «چیا» ب ئاوایه‌كی هه‌ری هۆڤانه كوشت، دو گوللـه‌یێن كلاشینكۆفێ لێ خستن، یا یه‌كێ سه‌رێ چیا و یا دویه‌مین ژی دلێ وی ئارمانج کر.
چاڤكانیێن تایبه‌ت یێن پێگه‌ها «داركا مازی» ئه‌شكه‌ره كرن، جوانه‌كی ئێزدی یێ ته‌مه‌ن 21 سال ب كۆدناڤێ «چیا بۆتان» ژ هێلا چه‌كدارێن په‌كه‌كێ ڤه بێ سووچ هاتیه كوشتن و ژ بۆ كو ئه‌ڤ ته‌وان ئیفشا نه‌به، په‌كه‌كێ ژ هەڤالێن چیا رە گۆتیە كو ئەو ژ بۆ رۆژئاڤا كوردستانێ هاتیه شاندن.
داركا مازی وه‌كه چاوا ژ ده‌ستپێكا وه‌شانا خوه ب سه‌دان تا‌وانێن رێخستنا په‌كه‌كێ یێن د راستا گه‌لێ ئێزدی ده ئیفشا كرنه، كاری ئاگاهیێن تام ده‌ربارێ تا‌وانا كوشتنا جوانێ ئێزدی یێ ب ناڤێ چیا ده‌ست خوه بخه، ئه‌مێ د ڤێ راپۆرێ دا ب هه‌موو هۆرگلییان ڤه باس بكن.
چیا بۆتان کییە؟
چیا بۆتان، ناسناڤێ شەرڤانەکی پەکەکێ یە کو کوردەکی ئێزدیە، د سالا 2002یێ دا ژ داییک بوویە و خەلکێ گوندێ بۆرکێ یێ شەنگالێ یە، مرۆڤەکی بەژن بلند و بهێز بوو، ب چ ئاوا کێماسی د کارێن خوە دا قەبوول نەدکرن، بەرپرسێن پەکەکێ حەسابەکا تایبەت ژ بۆی وی دکر، لۆما د ناڤ ھەڤالێن خوە دا ب ناڤێ “ھۆڤۆ” دھات ناسکرن.
چیا ب تەنێ خوشکەک ھەبوو و هەر دەم وێنەیێن خوشکا خوە نیشانی ھەڤالێن خوەیێن نێزیک ددا و د ناڤا هەڤالێن خوە دا دگۆ “ئەز و خوشکا خوە تەنێ نە، ئەز ژ وێ پر ھەز دکم و پر بێریا وێ دکم، ئەڤ ژی رێ نادن ئەز هەرم خوشکا خوە ببینم، دایکا من بەرپرسا مەجلیسەک پەکەکێ یە، پەکەکە مەهانە 1700 هەیا 2300 دۆلاران ددن مالباتا من.”
چیا بۆتان کەنگی و چما تەڤلی پەکەکێ بوو؟
د سالا 2017ێ دە د بن باندۆرا کادرۆیێن پەکەکێ یێن کو هەردەم دچوون مالا وی و د ھوندرێ مالا وی دا جڤین ل دار دخستن، تەڤلی ناڤا پەکەکێ بوو. دەمەکی د ناڤا هێزێن “هات” یێن شەنگالێ دە بوو، لێ بەلێ، ژ بەر کو نەدخوەست د ناڤا هێزێن “هات” دە بمینە، تم پسگرێک لگەل بەرپرسێ خوە دا هەبوون و هەیا گهیشت وێ ئاستێ کو جارەکی ل بەرپرسێ خوە خستبوو.
پەکەکێ پر دترسیا کو جارەکی چیا بۆتان برەڤە و دەست ژ پەکەکێ بەردە، ژ بەر کو گەلەک نهێنی ل جەم وی هەبوون و دایکا وی ژی د ناڤا پەکەکێ دا بەرپرسیار بوو، ژ بەر ڤێ یەکێ پەکەکێ پەنا بر بەر دروستکرنا تومەتان ژ بۆی چیا، پەکەکە تۆمەتا بکارئانینا مادەیێن هشبەر ددە پال وی و ب ڤێ هنجەتێ بۆ دەما 6 مەهان ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە هات زندانکرن، پشترە ژ بۆی باژارێ حەسەکێ یێ رۆژئاڤایێ کوردستانێ تێ ڤەگوهەستن و ل ور بەشداری کورسا “چەکێن گران / ھاوان و فیزە” بوو.
ژ بەر زیرەکی و ژێھاتیا خوەیا د ناڤا پەکەکێ دە 5 کورسێن وەک “نیشان شکێنی، تەقەمەنی، چەکێن ڤیزە، چەوانیا ئەنجامدانا ئۆپەراسیۆنان، چەکێن ناڤەندی” دیتنە.
وەزیفەیا وی یا داوی د “یەکینەیا گەرۆک یا شەھید کەریم” دە ل “تەپا بابلا” ل گوندێ بابۆلا یێ سەر ب باژارۆکێ دینارتێ بوو.
د داویا کانوونا 2021ێ دا دیسا پەکەکێ تومەتەک دی یا بێ بنەما و دوور ژ راستیێ ژ بۆی وی چێکر و ئەو ب تومەتا تێکلیێن بێئەخلاقانە لگەل شەرڤانا ژنا ب ناڤێ “ئاخین عەرەب” تومەتبار کر و پشترە ئەو زندانی کر.
ل سەر ڤێ تومەتا پەکەکێ ژ بۆی چیا بۆتان چێکری ب ئامادەبوونا سەرۆکێ ئەکادەمیا شەھید ماھر رێزان ئامەد، و بەرپرسێ یەکینەیا گەرۆک یا شەھید کەریم “عادل”، جڤینەک هات لدارخستن، د جڤینا لێپرسینا ژ چیا، تەڤ ئامادوبوویان بریار ل دژی چیا دا، ئەو ژی هێرس بوو و گۆت، “ئەگەر هوون راست دبێژن، بریارەکە وێرەک بدن و من بکوژن، نەخوە ئەزێ خوە بکوژم”، پشترە ژی هەقارەت ل رێزان ئامەد کر و بەر ب ژوورەیا مەتبەخێ ڤە بازدا و خوەست ب کێرێ خوە بکوژە، لێ ژ ئالیێ هەڤالێن خوە ڤە هات گرتن و هەر دو دەستێن وی هاتن گرێدان، پاشێ ئەو برن ئۆدەیا تونەلێ یا ھێزێ و ل ور ژ ئالیێ چەکدارێ ب ناڤێ “کاراسوو” ڤە پاسەوانی لێ دهات کرن، ل ور “عادل” دبێژیت کاراسوو: “ل سەری بریار ھاتیە دایین کو دەرفەتا خوەکوژیێ ب چیا بهێت دایین، ژ بەر ڤێ یەکێ ب بەهانەیا کشاندنا جخارەیێ دەمەکێ ژ وی دوور بمینە و چەکا خوە ل جەم وی بهێلە، بلا خوە بکوژە”.
پشترە کاراسۆ ئاگاهیان ددە عادل و ژێرە دبێژە، “وەک تە گۆت، ئەز دەمەکێ ژ چیا دوورکەتم و چووم ئۆدەیەکا دن، من چەکا خوە ل پەی خوە ھشت، لێ دەما ئەز ڤەگەریام چیا د خەو دا بوو و خوە ئینتیحار نەکر.” پاشێ ب فەرمانا رێزان ئامەد و عادل، چیا ژ ئالیێ دو چەکدارێن سەر ب هەپەگێ ڤە ژ بۆ چیایێ “حەفت تەبەق” تێ برن و ل ور تێ کوشتن، پشتی کو ئەڤ دو چەکدارە ڤەدگەرن شکەفتا ھێزێ، عادل دبێژیت شەرڤانێن خوە، “ھەر کەسێ کو ل سەر چیا پرسیار ژ وە کر، ژ وان رە ببێژن کو ئەو ئێدی نە ل ڤرە و ژ بۆی جھەکی دن ھاتیە ڤەگوھەستن.”
چیا بۆتان چەوا، ل کی دەرێ و ب دەستێ کێ هات کوشتن؟
چیا بۆتان یێ کو د ناڤا هەڤلالێن خوە دا ب “هۆڤۆ” دهات ناسکرن ل رۆژەکا مەها 12 یا سالا 2021ێ د دەمژمێر 15:50ێ دا ژ ئالیێ دو چەکدارێن هەپەگێ یێن ب ناڤێ (جوان کاتۆ و میلیتان بۆتان) ژ بۆی بەرۆژا چیایێ ھەفت تەبەقێ یێ ل نێزیکی کانیا هشک ل سنۆرێ باژارۆکێ دینارتێ تێ برن و ب دو گولەیان داویێ ب ژیانا چیا بۆتان تینن، ئەڤ دو چەکدارێن هەپەگێ ب ئاوایەکی وەحشیانە چیا بۆتان دکوژن، پشترا ب هندەک چەقێن داران و پیشی جەنازەیێ وی دڤەشێرن، ڤان دو چەکدارێن هەپەگێ ب چەکێ کەلاشینکۆفێ گولەیەک ل دلێ چیا بۆتان و یەکە دن ل سەرێ وی خست و ئەو تەرۆر کر.
