بەرییا چەند رۆژان سیستەما دادوەرییا ترکیێ بریارەک بالکێش دا و چەند مالپەرێن کوردی و کوردستانی وەشاندن دکرن گرتن. دادگەھا جەزایێ سولحێ یا ئەنقەرێ، ب بەهانەیا کو “پرۆپاگاندایا رێخستنا پەکەکە/کەجەکء دکە” مالپەرا وەشانخانەیا ئاڤێستا و رووداوێ گرتن. دەزگەھێ وەشانخانەیا ئاڤێستا ب چ ئاوایی پێوەندی ب پەکەکێ ڤە نینە. وەشانێن ئاڤێستا ل سەر چاند، دیرۆک، زمان و وێژەیا کوردی خوەدی جھەکی دییارە. مالپەرا کەنالێ رووداوێ ژی ھاتە ئاستەنگ کرن. وەکی دن، گھیشتنا ئەکوانتێ گەلەک بکارھێنەرێن مەدیایا جڤاکی ژی ھاتییە ئاستەنگ کرن.
ل دژی بریارێن دەولەتا ترک بەشەک ژ کوردان بەرتەکێن تووند نیشان دان. لێبەلێ، شرۆڤەیەک پرئالی د وارێ بنپێکرن و سەدەمێن ڤێ بریارا قەدەغەکرنێ ب قاسی پێدڤی نەھاتن کەشفکرن. ئەڤ قەدەغە دەستنیشان دکە کو دەولەتا ترک دخوازە کوردان د ناڤا کیژان سینۆران دا بگرە. کیژان کورد ژ بۆ دەولەتێ باشە و کیژان مەترسیدارە. ھەیا سییاسەتا دەولەتا ترکیا ھەمبەر کوردان نەیێ فێمکرن ئەم نکارین سەدەمێن ڤێ قەدەغەیێ ژی بزانین.
گەلۆ د دەما ئەردھەژێدا بریارا قەدەغەیان تەسادووفی یە؟
بریارا دادگەھا “جەزایێ سولحێ” یا ئەنقەرە بریارەکا رێژیما دەولەتا ترکە. نەمازە قەدەغەکرنا مالپەرێن ئاڤێستا، بریارا دەولەتا کوورا ترکیێ یە. نە تەسادووفییە کو ھێژ ب ھەزاران ھەمولاتی د بن خرابەیێن ئەردھەژێدا ل بەندا رزگارکرنێ بن، لێ دەولەت دژی دەزگەھێن ئاگاھی و زانستا کوردان بریارێن قەدەغەیێ دەر بکە.
پشتی ئەردھەژا 6ێ سباتێ، وەزیرێ دەرڤەیێ ترکیێ مەولوود چاڤشۆغلو سپاسیا ھێزێن کو ھەوارا ترکیێ و باکورێ کوردستانێ ھاتین کر. لێبەلێ، د ڤیدیۆیا سپاسییێ دا ناڤێ کوردستانێ و کوردان نەھات گۆتن. سپاسی نەکرنا کوردان و گرتن و قەدەغەکرنا مالپەرێن کوردان خوەدی یەک سەدەمن.
د دەما ئەردھەژێ دا، کوردان دیتن کو ئەڤ دەولەت نە دەولەتا وانە و دەڤەرێن کوردان د بن ھەرفتەیان دا ھاتن ھشتن. ژ ئالیەکی دن ڤە، کوردان ئالیکاریا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ و دەزگەھێ خێرخوازی یێ بارزانی دیت. ئانگۆ، کوردان دیت کو دڤێت ئەو پشتا خوە ب ترکان گەرم نەکن و بەرێ خوە بدن دەم و دەزگەھێن کوردستانی. تشتا کو دەولەتا ترک دترسینە ئەڤ تێگاھا کوردستانییە.
سیاسەتا بێ کورد کرنا رۆژئاڤایێ فراتێ
وارگەھێن باب و کالێن کوردان ھوورییان کو بەرییا 4000 سالان و هێرڤە لێ دژین، د بن گەف و زەختا چۆلکرنێ دایە. ئەردھەژا ل مەرەشێ د 6ێ سباتێ دا چێبوویی ئەو ستراتەژیا دەولاتا ترک یا بێکورد کرنا رۆژئاڤایێ فراتێ دیسا خستە رۆژەڤێ. ترک ڤێ ئەردھەژێ ژ بۆ بێکورد کرنا دەڤەرێ وەکە دەرفەتەکا زێرین د نرخینە. ژ بۆ ئەڤ دەرفەتە ژ دەست داگیرکەرییا ترک نەرەڤە ھەموو ھەولێن بێدەنگکرنا کوردا ددە. گرتن و قەدەغەیا ل سەر مالپەرێن کوردستانی بەشەک ژ ڤێ سییاسەتا تەپەسەرکرنا کوردانە. ئەڤە نە تەنێ سیاسەتەکا ئاکەپێ یە، ئەڤە سیاسەتا دەولەتێ ترک بخوەیە.
ھەولدانێن دەولەتا ترک یێن قوتکرنا کوردێن باکور ژ باشوورێ کوردستانێ
ژ سالا 1960ێ و ڤرڤە یەک ژ ئارمانجێن سەرەکی یێن دەولەتا ترک ئەوە کو رێبازا سییاسەتا باشوورێ کوردستانێ ژ بۆ کوردان نەبە مۆدێلەکا دەستھلاتێ. دەولەتا ترک ژ بھێزبوونا ئابۆرییا کوردان دترسە و ھەولددە کو کورد بێ سیستەما دەستھلاداری بمینن. دەولەتا ترک ب پێکھاتەیێن جووربەجوور دخوازە کوردێ خوە بخولقینە. ھێزا سەرەکی یا ڤێ ئارمانجا دەولەتا ترک جێبەجێ دکەت پەکەکەیە.
ئەھا ئەم ب زەلالی ببێژن کو دەولەتا ترک ژ دەرڤەیی پەکەکێ دەرفەتێ نادەت چ تەڤگەر و فیکرێن کوردستانی پێشبکەڤن. ژ بەر ڤێ یەکێ، ھەر کار و خەباتا کوردستانی وەکی پەکەکە تێ بناڤکرن و دارزاندن. میناک، ھەمان تشت د ئاستەنگکرنا گھیشتنا مالپەرێن کوردی دا ھاتە کرن. مالپەرێ وەشانێن ئاڤێستا و خوەدییێ وێ وەکە پرۆپاگاندەیا پەکەکێ دکە ھاتە تۆمەتبار کرن. دەولەتا ترک ھەول ددە کو ل ھەموو باکورێ کوردستانێ و ھەموو پێکھاتەیێن دن بەر ب پەکەکێ ڤە بکێشە. ژ بەر کو پەکەکە ئاموورەکە د دەستێ دەوەلتا ترک دا کو کوردان پێ کۆنترۆل دکە. ب رێیا پەکەکێ جڤاکا کورد ژ ھووندر دا دهێت داگیرکرن.
چاپەمەنییا پەکەکێ و دەولەتا ترک
جیھێ ھەری بەربچاڤ یێ سیستەما پەیوەندیێن د ناڤبەرا دەولەتێ و پەکەکێ دا، مەدیایا پەکەکێ یە. ھەر چەند گاڤا پەڤچوونێن کوتلەیی د ناڤبەرا دەولەتێ دا چێدبن ھندەک ژ مەدیایێن سەر ب پەکەکێ بهێن گرتن ژی، د بنگەھ دا دەولەتا ترک مەدیایا پەکەکێ راستەراست ب رێڤە دبە.
میناک، چما وەشانێن ئاڤێستا، کو نە نوونەرا چ خەتێن سیاسییە ژی دیسا دهێت ئاستەنگکرن. لێ شەریکا بەرهەمهێنانا بەرنامەیێن د ستێرک تیڤی دا تێن وەشاندن ب فەرمی ل ئامەدێ خەباتێن خوە بەردەوام دکە. رۆژنامەیا پەکەکێ ل ترکیێ، ئۆزگوور یاشام، رۆژنامەیا خوەبوون، ئاژانسا مەزۆپۆتامیا ل ھەموو کۆچە و کۆلانێن باکوورێ کوردستانێ ب ئارامی دگەرن و کەسەک چ نابێژیتێ. میناک، وەشانێن “دیپنۆت” ناڤەندەکە کو ھەمی لێکۆلینێن ئایدۆلۆژیک یێن پەکەکێ ل ور تێنە مەشاندن و ژ ئالییێ پەرپرسێ خەباتێن ئایدۆلۆژیک یێ پەکەکێ ڤە دهێت رێڤەبرن. لێ ئەو ھەموو دەزگەھێن چاپەمەنییا پەکەکێ د بن ئەولەھییا دەولەتا ترک دا کار دکەن. دەولەت وەشانێن پەکەکێ ژ بۆ خوە وەکە مەترسی نابینە و ھەمان وەخت خوەدی یەک ستراتەژینە. ژ بەر کو ئەرکێن وێ ھەنە.
مەدیایا پەکەکێ و یالچن کووچک
دەما کو ئەم مەدیایا پەکەکێ باش ڤەکۆلین بکن، ئەم دێ بینن کو د بن روویێ وان دا دیمەنەکێ ترکبوونێ یێ ڤەشارتی ھەیە. مەدیایا پەکەکێ تەنێ ژ بۆ کو کوردێن باکور بکن کەمالیست و وانا د ناڤا سینۆرێن دەولەتا ترک دا بھێلن و مافێن وان یێن نەتەوەیی و ملی ب وان بدەن ژبیرکرن ھەموو جانبازییان دکە. د بن پەیڤێن کولیلک، دار و بەر کورمک، سروشت پارێزی تەنێ مەبەستا وان ئەوە کو قیبلەیا کوردان ژ نەتەوبوونێ ڤەگوھێزن ترکبوونێ. ئانگۆ، ئەرکا مەدیایا پەکەکێ ئەوە ژ بۆ شوولیکرنا ھشمەندیا کوردان کار دکە. ھەکە ھوون ل مانشەتێن نووچەیێن پەکەکێ یێن سالەکێ بنێرن ھوونێ ب زەلالی ببینن کو ئارمانجا وان نە لێدانا داگیرکەرییا ترک، ئیران و عەرەبایە، ئارمانجا وان تەنێ لێدانا تەڤگەرێن سیاسی یێن کوردستانی، پەدەکە و حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ یە.
ئەڤ ئەرکێ راگەھاندنا پەکەکێ د سالا 1987ێ دا ب کۆڤارا «تۆپلومسال کورتولوش» رزگارییا جڤاکی یا یالچین کووچک ھاتبوو سپارتن. کارێ دانانا ڤی بنگەھێ دژە کورد ژ ئالییێ مامۆستایێ ئۆجەلان و بابێ فکرا «پانتوورکیزمێ» یالچن کووچک بوو.
نھا دەما مژارا کو پەکەکە خزمەتا کێ/کی دکە دهێت رۆژەڤێ، یەکسەر ئەو بەحسا کەسێن شەھید بووین دکن. ئەرکا پەکەکێ و ئەرکا کو دەولەتا ترک ل سەر پەکەکێ فەرز کریە د بن ناڤێ شەھیدان دا دهێت ماسکە کرن. ئێریشێن دەولەتا ترک نە ل سەر چاپەمەنیا پەکەکێ نە، ل سەر ھندەک پێکھاتەیێن وەلاتپارێزن. لێبەلێ، دیرۆکا ھەموو کەسێن مەدیایا پەکەکێ برێڤە دبن جهێ گومانێ یە. بۆمیناک وەرن ئەم ب ھەڤرا «عسمەت کایھان» بینین بیرا خوە.
مەدیا پەکەکێ و راستییا عسمەت کایھان
عسمەت کایھان یەک ژ ناڤێن نە مەدیایی لێ یێن گرینگێن مەدیایا پەکەکێ یە. عسمەت کایھان ژ کوردێن ئاناتۆلیا ناڤینە، ژ سالێن 1990ێ ڤە ل ئەورۆپا و ترکیایێ د چاپەمەنیا پەکەکێ دا جھ دگرە. ل گەلەک جھان وەک ئاژانسا پەکەکێ یا یەکەمن KURDHA، کۆڤارا ئایدۆلۆژیک سەرخوەبوون، کەنالێ تەلەفزیۆنی یێ یەکەمین MED تیڤی، دا خەبتییە.
لێ تایبەتمەندیا کایھان یا ھەری گرینگ ئەوە کو بەرپرسیارێ ANF بوو، ANF ئاژانسا چاپەمەنیێ یە کو پەکەکێ پشتی سالا 2000ێ ل گۆری پارادیگمایا خوە یا نوو نویژەن کر.
وەکی دن، تایبەتمەندیەکا دن یا کایھان، پەیوەندیێن وی یێن لگەل میتا ترکیێ نە
د سالا 2011ێ دا نووچەگھانێ AFP «موستەفا زەر» بەحسا تێکلیێن خوەیێن لگەل میتێ و چاوانیا ھاتن و چوونا خوە بۆ قەندیلێ دکە. ھەر وھا دبێژە کو چاوا لگەل رێڤەبەرێ ANF عسمەت کایھان پەیوەندی چێکرنە، چقاس پارە دایە عسمەت و چاوا ب ھەڤ را کار کرینە. ئانکو بەرپرسێ ANFێ ب میتا ترکا ڤە گرێدایییە. پەکەکەیا کو ھەر کەسی ب سیخوریا میتێ تاوانبار دکە، ل سەر پەیوەندیێن سیخوری یێن رێڤەبەرێ ئاژانسا خوە «عسمەت کایھان» کو 31 سالن د چاپەمەنیێ دا کار دکە، تشتەکێ نابێژە. دەما کو پەیوەندیێن وی یێن لگەل میتێ دا ئەشکەرە بوون، دەمەکێ ژ بەر چاڤان ھاتە بەرزەکرن و ئەو شاند بریتانیا. د ڤێ سەردەمێ دا ژی کایھان ب ناڤێن جودا د چاپەمەنیا پەکەکێ دا کار کر و پەیوەندیا وییا لگەل راگەھاندنا بروکسەلێ، کۆمیتەیا قادا ئایدۆلۆژیک و کۆمیتەیا چاپەمەنی و وەشانێ بەردەوام کر. ئەو هێژ ژی کار دکە.
کایھان کو پەیوەندیێن وی لگەل میتێ ئاشکەرا بوویی نها د مەدیایا پەکەکێ دا ل دژی بارزانی، پەدەکێ و ھەرێما کوردستانێ دۆسیایێن تایبەت دنڤیسە.
دژە بارزانی بوونا وان پەیوەندیێن وان یێن لگەل میتێ نکارە ڤەشێرە
ئەم دبینن کو سیخور عسمەت کایھان د سالا 2019ێ دا ب تایتلێ “بارزانی و تەڤگەرا کورد” رێزەنڤیسەکا 5 بەشی ئامادە کریە. ئەڤ ھەموو نڤیسێن خوە یێن دن دا ھەول ددە کو بارزانییان بێروومەت بکە و وان وەکە سیخور دەستنیشان بکە. پەیوەندیێن عسمەت کایھان ب خوە لگەل میتێ دا و مالپەرا نووچەیان یا کو وی ژ بۆ میتێ ل ئەورۆپایێ دخواست دامەزرینە چ لێھات؟ ئەو 22 هزار یورۆ پارەیێ کو «عسمەت کایھان» ژ میتێ ستاندیە چلێهات؟
ئەرێ ھوون دکارن د مەدیایا پەکەکێ دا ببن سیخورێ ترکان، ھوون دکارن ژ بۆ میتێ کار بکن، لێ ئەگەر ھوون ب بەردەوامی دژمناتیا بارزانییان بکن، کێشە نینە. گەر ھوون وەک عسمەت کایھان نڤیسان ل دژی بارزانی بنڤیسن سیخورییا میتێ ژ بۆ پەکەکێ نە کێشەیە.
میناکا عسمەت کایھان د دژمناتیا بارزانی دا شریکاتیا پەکەکێ و دەولەتا ترک دەستنیشان دکە. ھەر چەند دەولەتا ترک وەکە کو لگەل پەکەکێ د ناڤا پەڤچوونێدا دا بیت ژی دیار بکەت، د ئەساسێ خوە دا ئارمانجا وان ئەوە کو ھەموو کوردێن دەرڤەیی پەکەکێ بەلاڤبکە و ھۆلا سییاسەتێ تەنێ ژ بۆ پەکەکێ بھێلە.
د ھەر بریارەکا کو دەولەتا ترکا د دەربارێ کوردان دا ددەت، دڤێت ئەرکا مەدیایا پەکەکێ بهێت بەرچاڤگرتن و شێوازێ بکارئانینا پەکەکێ ژ ئالیێ دەولەتا ترک راست بهێتە نرخاندن. ھەکە دێ شرۆڤە و نرخاندنێن مە خەلەت بن.
