د سەر کۆمکوژیا 12ێ ئادارا 2004 دا ل قامشلۆیێ 19 سال دەرباس بوون. کۆمکوژیێ ژ بۆ کوردان ئەنجامێن گرینگ دەرخستن ھۆلێ. ل رۆژئاڤا پشتی گەلەک سالان جارا یەکەمین کوردان سەرھلدانەک ب ڤی شێوازی دیت. سەرەرای کێمیا نفووسا رۆژئاڤا ژی، لێ بەدەلێن گران ھاتن دایین. زێدەتری 40 کوردان ژیانا خوە ژ دەست دان. ب سەدان بریندار بوون، ژ ھەزاران زێدەتر کارگەھێن کوردان ھاتن تالانکرن، و ب ھەزاران کورد ھاتن زیندانی کرن. 11 خوەندەکارێن زانینگەھان دخواندن ب تەمامی و 48 ژ وان بۆ ئاوایەکی دەمکی ژ دبستانێ ھاتن ئاڤێتن و دوورخستن.

ئەڤجا پشتی وێ کۆمکوژیێ ھەیا ئیرۆ چ ھاتیە گوھەرتن؟ سەدەمێن پشت بوویەرێن قامشلۆ چ بوون؟

کۆمکوژیا قامشلۆ بەشەک ژ پلانێن ھەرێمی بوو

کۆمکوژیا قامشلۆ نە بوویەرەک سڤک بوو. دەولەتا سورییێ خواست؛ “پێڤاژۆیا پێشکەتنێن ل رۆژھلاتا ناڤین موداخلەیا ل ئیراقێ و حەسابکرنا باندۆرا وێ یا ل سەر سورییێ” بزانە. پێشبینی کرن کو ب گەشەدانێن ل باشوورێ کوردستانێ یێن سالا 2003یێ رێ ل پێشییا کوردێن رۆژئاڤا ژی ڤەبکە.

ئیستیفزازا ل قامشلۆیێ رەوشەک بوو کو رەژیما سووریەیێ ژ بۆ پیڤاندنا رەوشا کوردێن رۆژئاڤا پلان کربوو. وەکێ دن ژی  ئیستیفزازەک بوو کو عەرەبێن سوننی و کورد ل ھەمبەر ھەڤ بخن. لێ پلانا پەڤچوونا ھەر دو گەلان پێک نەھات. ھندەک چاڤکانیان دگۆت کو سەرۆک مەسعوود بارزانی وێ دەمێ ب رێکا ھندەک رێڤەبەرێن سەر رێبازا پەدەکێ بباندۆر رە پێوەندی چێکرن. ھشیاری دا وان و گۆت: “نەھێن ئیستیفزازان، لگەل عەرەبان نەکەڤن ناڤا پەڤچوونێ، رەژیما سوورییێ ئەڤ ئێریشا ل سەر وە رێکخستیە. نەکەڤن خەفکا دەولەتێ”. ب ڤێ پلانێ دەولەتێ پۆتانسیەلا ھێزا کوردان باش فێھم کر.

زێدەتری 400 ھەزار کەس ژ بۆ دەفنکرنا کەسێن کو د وێ بوویەرێ دا شەھید بوویی کۆم بوون و درووشمەیێن “بژی ئازادی، بژی کوردستان، زندانیێن سیاسی بلا بهێن ئازادکرن”، وێنەیێن سەرۆکێ گەلێ کورد نەمر مەلا مستەفا بارزانی و ئالایێن کوردستانێ ھاتن بەرز کرن. رەژیما سوورییێ؛ رەوشا جڤاکی و سیاسی یا گەلێ رۆژئاڤا پیڤا و دخواست بزانبە کا کوردان روویێ خوە زڤراندییە کی ڤە. پرانیا کوردێن رۆژئاڤا ژ ئالیێ دیرۆکی و جڤاکی ڤە ئامادە بوون کو بەرێ خوە بدن باشوورێ کوردستانێ و تەڤگەرا بارزانی. رەژیما سوورییێ دەستەبرایێن خوەیێن بەرێ ئانگۆ پەکەکە، دیسا ئانی سەر سەحنا سییاسەتا رۆژئاڤا.

پاشەرۆژا تێکلیێن پەکەکێ و سووریێ

ئەگەر ئەم بخوازن ئەنجامێن کۆمکوژیا قامشلۆ بنرخینن، دڤێت ئەم ل تێکلیا دەولەتا سووریەیێ و پەکەکێ یێن ژ سالێن 1980یێ و ڤر بنێرن. ھەما د سالا 1986ێ دا برایێ حافز ئەسەد ئانکو جەمیل ئەساد د ھەڤدیتنا لگەل رێڤەبەرێ پەکەکێ جەمیل بایک دا وھا گۆتبوو: “ل سووریێ کورد بەرێ خوە ددن ھندەک پێکھاتەیێن رێخستنا ئیخوان ئەل موسلمین . ھوون وەک پەکەکە نەھێلن کوردێن سووریێ تەڤلی وان رێخستنان ببن بەرێ وان بدن باکور، ئەم ژی دێ دەرفەتێن خەباتێ بۆ وە ڤەکین.” ژ وێ ھەڤدیتنێ شووندا دەریێن خەباتێ ژ بۆ پەکەکێ ل رۆژئاڤا و سووریەیێ ھاتا داوی ھاتە ڤەکرن.

خەباتێن پەکەکێ یێن کو د سالێن 1980 دا دەست پێ کری، چ جاران دەولەتا سووریەیێ ئارمانج نەگرت. بەرۆڤاژی ڤێ یەکێ کوردێن رۆژئاڤا ژ بۆ داگیرکەریا دەولەتا سووریێ پۆتانسییەلەک دژمنی دەرخستن. پەکەکێ ھێدی ھێدی فکرا کو “رۆژئاڤا نە پارچەیەک کوردستانێیە” بەلاڤ دکر. پەکەکێ دگۆتە کەسێن ژ رۆژئاڤا تەڤلی رێزێن وێ دبوون “ھەرن وەلات” ئانگۆ باشوور و باکور وەکە وەلات دھاتن دەستنیشان کرن. ناسنامەیا کوردستانی یا رۆژئاڤا ژ ھۆلێ رادکر. ھەر وھا ئۆجالان د ھەر ئاخفتنەکا خوە دا دگۆت، “وە ژ باکورێ کوردستانێ کۆچ کریە”، ھوون باکووری نە” تەڤی ڤێ یەکێ ژی، دەولەتا سووریێ ژ بەر کو پشتی سالا 2000 پێوەندیا خوە لگەل ترکیێ دا پێش خست، ھندەک ئاستەنگی بوو پەکەکێ ل سووریێ چێکرن. ھندەک خەباتکارێن پەکەکێ یێن باکوری رادەستی ترکیەیێ کرن و ھندەک ژ وان ژی گرتن.

دەولەتا سووریێ دیسا پەکەکە ئەرکدارکر

پشتی بوویەرا قامشلۆ، دەولەتا سووریێ ل پەیوەندیێن خوەیێن لگەل پەکەکێ د بەر چاڤان را دەرباس کرن. پەکەکە دێ ژ بۆ رەژما سوورییێ رۆلا پاسەوانیێ بدۆمینە. ئیرانێ پێشەنگیا ڤێ پلانێ کر. د ھەڤدیتنا لگەل جەمیل بایک دا یا د سالا 2004ێ دا گروپەکی گرێدایی ئیستخباراتا ئیرانێ ژی ل سەر تێکلیێن سووریا-پەکەکێ و رەوشا رۆژئاڤا ئەجیندایەک ھەڤپار چێکر. ل گۆری ڤێ یەکێ، ناڤێن گەلەک دەشیفرەکری ژ رۆژئاڤا دێ هێن دەرخستن، پێکھاتەیا پەکەکێ یا رۆژئاڤا و سازیێن وێ نابیت ناڤێ کوردستانێ بکار بینن و نابیت رەژیما ئەساد بکەنە ئارمانج. ئانکو پەکەکە و رەژیم ڤەگەرییان سەر ئەیارێن خوەیێن کەڤن. ھەیا نووکە ژی ئەڤ ھەڤگری بەردەوام دکە.

د ھاڤینا 2004ێ دا، پەکەکێ سەرۆکێ وێ دەمێ یێ پەیەدێ بارزان محەمەد کێشا قەندیلێ. پشترا دەست ب پیداچوونەڤا پەیەدێ و رێخستنێن گرێدایی وێ کر. گەر ھوون بالا خوە بدنێ، د ناڤ رێخستنێن کو ژ وێ دەمێ و ڤر ڤە ھاتنە ئاڤاکرن دا یانی ژنان کۆنگرە ستار، رێخستنا جوانێن شۆرەشگەر و رێخستنا جڤاکی تەڤدەمێ دا ناڤێ کوردستانێ نینە. ژخوە ناڤێ رۆژئاڤا ژی وەکە باکورێ رۆژئاڤایێ سوورییێ ھاتە گوھەرتن. ھەر وھا ئەرکا ڤان سازیێن پەکەکێ نە تێکۆشینا ل دژی رەژیما ئەسەد و داگیرکەرییا سوورییێ یە. بەرۆڤاژی، تێکۆشینا وان ل دژی پێکھاتەیێن کوردە.

ل ڤر ئەم دکارین پرسەکا دنا گرینگ بکن: گەر ئیسلاما رادیکال ئەل نووسرە و داعش نەبانە، دا پەکەکێ ل رۆژاڤا ل دژی کێ شەری کت؟ ل دژی رەژیما ئەسەد؟ ناا. ژ بەر کو ئارمانجا سیاسەتا پەککەێ ل رۆژئاڤا نە ھلوەشاندن و تێکبرنا رەژیما ئەسەد یا داگیرکەرە.

رێخستنەکا ناڤێ کوردستانێ بکار نەینە دێ چاوا کاریت ژ بۆ مافێن کوردان تێکۆشینێ بکە؟

  ژ سالا 2012ێ و ڤر ڤە ل رۆژئاڤا پەیوەندیێن پەیەدێ و پەکەکێ ل سەر خەتا ئیرانێ دمەشن. پشترا پێڤاژۆیا سووریەیێ دەست پێ کر.

لۆما ژی ئەڤ سەردەم ژ بۆ  کوردان پر مەترسیدارە.

راست فێمکرنا پێڤاژۆیا رۆژئاڤا

  پرسا “ل رۆژئاڤا شۆرەش چێبوویە یان ژی دەورتەسلیم” ژ بۆ کەسێن کو پێڤاژۆیێ دشۆپینن و سەربۆرا بوویەرێ دزانن، زەلالە. لێ ھینا ژی گرسەیەک مەزن ھەیە کو بوویەرا ل رۆژئاڤا ب ھەستیاری دنێرن و د بن باندۆرا پرۆپاگاندا و رۆمانتیزمێ دا نە. ب راستی ژی گەلەک رەوشەنبیرێن کورد نەشێن پاشەرۆژا پێڤاژۆیا رۆژئاڤا ببینن و ل بەندێ نە کو “ژ ڤێ پێڤاژۆیێ ژ بۆ کوردان تشتەک چێببە”. لێبەلێ، راستی گەلەک جوودایە.

داخوازێن گەلێ رۆژئاڤا ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە تێن بەرووڤاژیکرن. پەکەکێ رۆژئاڤا وەکە خاکا کوردستانێ پێویستە کو بهێت رزگارکرن نابینە. رۆژئاڤا کەرەستەیەک ژ بۆ بەردەوامیا بەرژەوەندییێن پارتییا خوە دبینە.  لۆما ژی ئەو ناخوازە رۆژئاڤا لگەل کەسی پارڤە بکە. ژ بەر ڤێ سەدەمێ رێگریێ ل یەکیتیا کوردان دکە و ل دژی ھەموو پێکھاتەیێن کوردێن دلسۆزێن خاک و وەلاتن، شەرەکی دمەشینە. ژ بەر ڤێ یەکێ رۆژئاڤا بوویە قوربانێ ڤێ سییاسەتا پەکەکێ.

ھەتا کو پەکەکە خوە ژ پەیمانا دگەل ئیران و سووریێ دا کری و ھێژ ژی بەردەوامە، رزگار نەکە، ل رۆژئاڤا چ پێشکەتن نایێ ھێڤیکرن.

سەرھلدانا 2004ێ روحا یەکیتییا کوردان تەمسیل دکە

سەرھلدانا 2004ێ یا قامشلۆ ب دروشم و سەمبۆلێن خوە ڤە روحەکا رەسەن یا کوردستانی بوو. ھێزا یەکتیا کوردان ل ور ھەبوو. لێ پەکەکێ ل دژی ڤی روحا کوردەواری و ھەڤگرتی شەر راگەهاند. ل دژی پارتیێن بەشداری سەرھلدانێ بوونە شەر راگەهاند، ل دژی کەسایەتێن وەکی میشێل تەمۆ شەر راگەهاند و ل دژی ئالایێ رەنگین شەر راگەهاند. پەکەکێ روحا گەلێ کورد کو ب لەھەنگی ل دژی رەژیما ئەسەد دەرکەت بوو، دەستەسەر کر. نھا ژی ئەو ناھێلە ئەڤ روحا نەتەوی ڤەگەرە. د ناڤا کوردستانێ دا کوردان وەکە کەمەنەتەوە دەستدگرە. کورتە چیرۆکا پۆلیتیکایا پەکەکێ ل رۆژئاڤا ئەڤە: “کوردی چقاس زێدە ببە، پەکەکە ژی ئەوقاس کێم دبە. کوردایەتی چقاس کێم بە، پەکەکە ژی ئەوقاس زێدە دبە.”