مەلا مستەفا بارزانی کورێ شێخ محەمەد کورێ شێخ عەبدولسەلام بارزانی رۆژا 14ێ ئادارا 1903یێ ل دەڤەرا بارزان ژ دایک بوو و ئیرۆ 120 سال ل سەر ژدایکبوونا وی دەرباس دبن کو تەڤاھیا ژیانا خوە ژ بۆ شۆرەش و خەباتا ژ بۆ بدەستخستنا مافێن گەلێ کورد تەرخان کربوو.

جەنەرال مەلا مستەفا بارزانی، رێبەرێ مەزنترین شۆرەش د دیرۆکا رزگارخوازیا گەلێ کوردستانێ دایە، د درێژاھیا تەمەنێ خوە دا وی دەست ژ داخوازکرنا مافێن خەلکێ بەرنەدایە، ھەول ژ بۆ بدەستانینا داخوازێن نەتەوەیی دایە و رێبازەکا تژی داخوازیێن نەتەوەیی و نشتیمانی ل پەی خوە ھشتیە و بوویە سەرکردە و نموونەیەکا بلندا راستگۆیی و داخواز و مافێن نەتەوەیی.

مەلا مستەفا بارزانی، د قۆناغەکا دیرۆکی و چارەنڤیسدار دا، تێکۆشینا ل دژی داگیرکەرێن ھێزدار و ب پشتەڤان ھلبژارت کو گەلێ کورد د سەردەمەک تژی ئێش و ئازار دا دژیا کو ژ بلی خوەدێ و رەوایەتیا دۆزا خوە و ئامادەھیا زارۆکێن گەلێ کورد ژ بۆ ئازادیێ، چ پشتەڤانی و پەنایەک دن نەبوو. لێ بەلێ ب ڤینەکا بھێز، ب خوەباوەری، رەوابوونا دۆزا خوە و ب وێرەکی شەر ژ بۆ ملەتێ خوە کر و میراسەکا مەزنا تێکۆشینێ ل دژی زلم و زۆرداریێ ژ بۆ گەلێ کورد ھشت.

بەشەک ژ وێستگەھێن ژیانا مەلا مستەفا بارزانی:

*مەلا مستەفا بارزانی کورێ شێخ محەمەد بارزانییە و ل گوندێ بارزان د 14ێ ئادارا سالا 1903 ژدایک بوو.

*د تەمەنێ 3 سالیێ دا ژ ئالیێ عۆسمانیان ڤە پشتی شکەستنا شۆرەشا بارزان شێخ عەبدولسەلام برایێ مەزنێ مەلا مستەفا بارزانی ھات گرتن و مستەفا بارزانی و دایکا خوە ل مووسلێ ھاتن زیندانیکرن.

*ھەیاما 6 سالان ژ ئالیێ چەند مامۆستایان ڤە ل گوندێ بارزان مژوولی خوەندنێ بوو و پشترا فقھا ئیسلامێ خواند و چار سالان زانستێن ئۆلی خواندن و پشترا ژی ل سلێمانیێ ھەولا تەمامکرنا خوەندنێ دا.

* مەلا مستەفا بارزانی د سالا 1919 دا بەشداری د تەڤگەرا شێخ مەحموود حەفید ل سلێمانیێ کر کو و سەرپەرشتیا تیمەکا چەکدارییا 300 چەکداران کر.

*د سالا 1920 دا برارێ وی یێ مەزن شێخ ئەحمەد بارزانی، مەلا مستەفا بارزانی وەک نوونەر دشینە باکورێ کوردستانێ ژ بۆ سەردانا شێخ سەعیدێ پیران بکە و ھەڤاھەنگیێ لگەل شۆرەشێ دروست بکە.

*د ناڤبەرا سالێن 1931 – 1932 سەرپەرشتیا ھێزەکا بارزانیان دکە ژ بۆ بەرەڤانیکرنا ل میحوەرێ مێرگەسۆر – شێروان ل ھەمبەر ھێزێن ئینگلیزی و د وی شەری دا ژ بەر زیرەکی و کارزانیا خوە ب ناڤوودەنگ دبە و دکارە وی میحوەری بپارێزە.

* د سالا 1934 دا لگەل شێخ ئەحمەد بارزانی و ھندەک ژ پیایێن وی دچن ترکیێ ژ بۆ داخوازا مافێ پەنابەرتیێ بکن و پشترا ڤەدگەرن ئیراقێ و ژ ئالیێ ئینگلیزان و دەستھلاتا ئیراقێ یا وێ دەمێ بۆ باشوورێ ئیراقێ تێن دوورخستن و پشتی 10 سالان ڤەدگەرە سلێمانیێ.

* د 12 تیرمەھا 1943 دا ب ھەڤکاریا رێخستنا ھیوا ل سلێمانیێ کاری دەرباسی رۆژھلاتێ کوردستانێ ببە.

* د ھەمان سالێ دا ژ ئیرانێ ڤەدگەرە ناڤچەیا بارزان و ھەژمارەک خۆرتان ل دۆر خوە کۆم دکە و دو مەھان 2 ھەزار چەکدارێن خوەبەخش ئامادە دکە و دکارن دەست دانن بنکەیەکێ پۆلیسان ل ناڤچەیێ.

* د پاییزا 1943 دا حکوومەتا بەغدایێ شاندەکێ دشینە بارزان ژ بۆ کو شەر بهێت راوەستاندن و مستەفا بارزانی مەرجێ ڤەگەرا تەڤاھیا کەسێن سرگوونکری و شێخ ئەحمەد دکە و حکوومەتا نووری سەعید ھەموو مەرجێن مستەفا بارزانی بجھ تینە.

* د سالا 1943 – 1945 دا شۆرەشا بارزان ل دژی حکوومەتا ئیراقێ کو حکوومەتا بریتانیا پشتەڤانیێ لێ دکە سەری ھلددە و جارەکە دن شۆرەش ل ناڤچەیەکا بەرفرەھا کوردستانێ بەلاڤ دبە.

* د 22 چلەیا 1946 دا بەشداری د مەراسیما راگھاندنا کۆمارا کوردستان ل مەھابادێ کر و ژ ئالیێ سەرۆککۆمارێ کوردستانێ قازی محەمەد ڤە بارزانی دبە فەرماندارێ ئارتێشا کۆمارا کوردستان و پلەیا جەنەرال پێ دهێت بەخشاندن.

* 16ێ تەباخا 1946 بارزانی پارتیا دەمۆکراتا کوردستانێ دامەزراند و وەک سەرۆکێ پارتیێ ھات ھلبژارتن و ل تەڤاھیا کۆنگرەیێن پارتیێ دا تەڤی د ھندەکان دا ئامادە نەبوو ژی وەک سەرۆکێ پارتی ھات ھلبژارتن.

* پشتی شکەستنا کۆمارا کوردستانێ، د سالا 1947ێ دا رێویتیا دیرۆکی بەر ب سۆڤیەتێ ڤە ئەنجام دا و بارزانی ئامادە نەبوو خوە رادەستی دەستھلاتا شاھنشاھێ ئیرانێ بکە و ئەو لگەل 500 چەکداران بەر ب سۆڤیەتێ چوون و رووبروویی ئارتێشێن ئیراق، ئیران و ترکیێ بوو.

* رۆژا 17 خزیرانا 1947 بارزانی و ھەڤالێن خوە چەمێ ئاراس دەرباس کرن و گھیشتن سۆڤیەتێ.

* ل یەکیتیا سۆڤیەت کو ستالین سەرۆکێ وێ بوو، سەرەدەریا توند لگەل بارزانی و ھەڤالێن وی ھاتە کرن و پشتی مرنا ستالین د سالا 1953 دا رەوشا ژیانا وان پیچەکێ باش بوو.

* ل رووسیا تەڤی دەرباسکرنا تەمەنێ 45 سالیێ، ل ئاکادەمیا زمانان ل مۆسکۆیێ دەستپێ کر و ئابۆری، جوگرافیا، زانست و زمانێ رووسی خواند.

* پشتی شۆرەشا 14 تیرمەھا 1958، بارزانی و ھەڤالێن خوە ڤەدگەرن ئیراقێ و ژ بەسرا و تا ھەولێرێ جەماوەر پێشوازیێ لێ دکن.

* سەرۆککۆمارێ ئیراقێ عەبدولکەریم قاسم د 7ێ جۆتمەھا 1958 پێشوازی ل بارزانی و ھەڤالێن وی دکە.

* ژ 11ێ ئیلۆنا 1961 و تا 1975 بارزانی رێبەرتیا مەزنترین شۆرەشا چەکداری ل دژی دەستھلاتێن بەغدایێ کر و شۆرەشێ 15 سالان بەردەوام کر و تێ دا چەندین دەستکەفتێن نەتەوی و نشتمانی ژ بۆ گەلێ کوردستانێ بدەست خستن.

* د 11 ئادارا 1970 بارزانی و حکوومەتا ئیراقێ ل سەر پۆرژەیا ئۆتۆنۆمی ژ بۆ کوردستانێ لھەڤ دکن و بۆ جارا یەکەم د دیرۆکا کوردستانێ دا شۆرەشەکا کوردی ب 9 سالێن خەباتێ دکارە وێ دەستکەفتێ ژ بۆ کوردان بدەست بخە.

* د 6 ئادارا 1975 ب سەدەما رێکەفتنا سەدام حوسێن و شاھێ ئیرانێ محەمەد رەزا ل جەزایرێ، شۆرەشا ئیلۆنێ راستی شکاندنێ تێ و ژ بەر وێ بارزانی و ب ھەزاران پێشمەرگەیێن شۆرەشێ رێیا کۆچبەریێ ھلبژارت.

* پشتی شکەستنا 1975 جارەکا دن بارزانی چاڤدێری و سەرپەرشتیا دانینا کەڤرێ بنگەھێ یێ شۆرەشێ کر.

* د 1ێ ئادارا 1979 مەلا مستەفا بارزانی ل ئامەریکا ژ بەر نەخوەشیێ کۆچا داویێ کر و د 5 گولانا 1979 ل سەر وەسیەتا وی ل باژارێ شنۆیێ رۆژھلاتێ کوردستانێ ل سەر سینۆرێ باشوور و رۆژھلاتێ کوردستانێ ب خاکا پیرۆزا کوردستانێ ھات سپارتن.

* پشتی راپەرینا ئادارا 1991، تەرمێ مەلا مستەفا بارزانی و ئیدریس بارزانی ل ئارامگەها خوە ژ رۆژھلاتێ کوردستانێ بۆ ھەرێما کوردستانێ جھێ ژدایکبوونا خوە ھات ڤەگوھاستن و ل ناڤچەیا بارزانی ب خاکێ ھاتن سپارتن.

* د ھەیاما ژیانا خوە دا دو جاران مەلا مستەفا بارزانی راستی ھەولێن تەرۆرکرنێ ھات و ب ئاوایەکی مۆعجیزە رزگار بوو، یەک د 29 ئیلۆنا 1971 و یا دویەم ژی د 16 تیرمەھا 1972 دا بوو، لێ ھەر دو جاران ژ بۆ بەرژەوەندیا گەلێ کوردستانێ، پاراستنا ئاشتی و ئارامیێ کوردستانێ دروستنەبوونا شەری، رێکەفتنا ئادارا 1970 لگەل بەغدایێ ھلنەوەشاند.