بزاڤا گەل یا کو د سالا 2011 دە ل سووریەیێ دەست پێ کری ژ بۆ رۆژئاڤایێ کوردستانێ دەرفەتەکا گرینگ ئافراند. رۆژئاڤایێ کوردستانێ  شەرت و مەرجێن کو باشوورێ کوردستانێ د سالا 2003 دە ب دەست خستبوون، ب دەست خستن.

دەما ئەم ل رابردوویا ڤان 13 سالان دنێرن، ئەم دبینن کو کوردان ژ دەرفەتێن ھەیی سوود وەرنەگرتنە و د دەم درێژی دە زرار دیتنە.

پەکەکێ ژ بۆ بەرژەوەندیێن خوە ئانکو ژ بۆ ڤەکرنا قادەکا سیاسی ژ بۆی خوە و رەواکرنا خوە ب بکارئانینا دەرفەتێن دیپلۆماتیک ژ بۆ خوە رۆژئاڤا کرە قووربانی. پەکەکێ دخوەست رۆژئاڤا وەکە ھەر یەکینەیێن لەشکەری و وەکە وارگەھا مەخموورێ ئیدارە بکە. ژ بەر ڤێ نێزیکبوونا پەکەکێ رۆژئاڤا نھا ب مەترسیێن جڤاکی، چاندی، ئابۆری، دەمۆگرافیک، سیاسی و لەشکەری روو ب روویە.

پێڤاژۆیا کو د 19 تیرمەھا 2012 دە دەست پێ کری، پەکەکێ وەکە “شۆرەشا رۆژئاڤا” ب ناڤ کر. لێ د راستییا خوە دە رێوورەسمەکی دەور و تەسلیمێ بوو. دەولەتا سووریێ ب سپۆنسەریا ئیرانێ ئەڤ ھەرێم رادەستی پەکەکێ و رێخستنا وێ یا رۆژئاڤا، پەیەدێ و تەڤدەمێ کر.

تەڤی ڤێ راستیێ و پێکانینێن خەلەت ژی، لێ ھەموو پارچەیێن کوردستانێ ژ بۆ رۆژئاڤا ھەموو ھێزا خوە رابەرکر. ب تایبەتی حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ ھەر جورە ئالیکاریا ئابۆری، مەعنەوی، دیپلۆماسی و لۆجیستیکی دا رۆژئاڤا.

د سالا 2012 دە گاڤا کو ئێریشێن ئەل نووسرە یێن ل سەر باژارێن کوردان یێن وەکە سەرێکانیێ پێکدھات، ھەرێما کوردستانێ ب ھەموو ھێزا خوە پشتگری دان رۆژئاڤا. ب ڤی ئاوایی ئەل نووسرە ھاتە تێک برن.

د سالا 2014-2015 دە دەما داعشێ ئێرشی کۆبانی کری، سەرۆک بارزانی و حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ ھەموو دەستکەفتیێن خوەیێن دیپلۆماتیک، سیاسی و لەشکەری بکار ئانین، ب ڤی ئاوایی کۆبانی ھات رزگارکرن.

ھەموو کوردان ژ بۆ رۆژئاڤا تشتێ ژ دەست وان دھات کر. لێ پەکەکێ ب مەنتقێ “بلا بچووک بە لێ یا من بە” نێزیکی ڤان ئاریکارییان بوو. پەکەکێ تەنێ رێخستنا خوە و پێکھاتەیێن ب وێ ڤە گرادایی ھشتن. ڤێ نێزیکبوونا پەکەکێ رۆژئاڤا ڤەگوھەراند ئیدارەیەکا مینا کۆریا باکور مەرکەزی و توندرەو. دەما پێویستیا پەکەکێ چێدبە گەلێ کورد ب وێنەیێن ئۆجالان دادخن کۆلانان و ل دژی ھەرێما کوردستانێ دمەشینن.

پەکەکێ دەستپێکێ ھەول دا کو رێخستنێن دنێن کوردێن ل رۆژئاڤا ژ ھەرێمێ دەرخینە، بدە رەڤاندن و وان بێباندۆر بکە. پەکەکێ ب شێوازێ دەولەتا ترک یێن د سالێن 1990 دە ل باکورێ کوردستانێ ل سەر کوردان دسەپاند ئانکو جینایەتێن کوژەر نەدییار ب کار ئانی. ب دەھان کەسێن وەلاتپارێز وەکە بەھزاد دورسون و نەسرەدین برھک ھاتن رەڤاندن، ئیشکەنجە ل وان ھات کرن، ھاتن کوشتن، جەنازەیێن وان ئاڤێتن کێلەکا رێ یان ھین ژی چارەنڤیسا ھندەکان نایێ زانین. ب سەدان کەس بێ سەدەم ھاتن گرتن، ئیشکەنجە ل وان ھات کرن و ل بەر چاڤێن مالباتێن وان ھاتن ئیشکەنجە کرن. چارەنووسا گەلەک کەسان ھێ ژی نە دیارە. پەدەکە-سێ راگھاند کو تەنێ سالا بۆری 57 ئەندامێن وێ ھاتنە رەڤاندن و ھەتا نھا چارەنڤیسا وان نایێ زانین.

ھێژ ب دەھان گرتیێن سیاسی یێن کورد د گرتیگەھێن پەیەدێ دە ھەنە. نە دەردخن پێشبەری دادگەھێ و نە ژی سووجێن وان تێن زانین. گرتیگەھێن پەکەکێ یێن ل حەسەکێ، دێرک و قامشلۆیێ مینا گرتیگەھا ئامەدێ یا دەولەتا ترک د سالێن 1980 تێ برێڤەبرن.

پشتی کو پەکەکە ب تووندی ب سەر کوردێن موخالف دە چوو، ڤێ جارێ ژی دۆر ھاتە ئەندامێن وێ بخوە. گەلەک خەباتکارێن رۆژئاڤایی د ناڤا پەکەکێ دە ژ رێڤەبەریا رۆژانەیا پەکەکێ نەرەحەت بوون. پەکەکێ ھەموو کادرۆیێن خوەیێن رۆژئاڤا، ب تایبەتی ژی رێڤەبەرێن مینا مەزلووم عەبدی بالانسەک دایێ. ھندەک ژ وان ژی وەکی جوان عەرەب (بەرپرسێ ئاساییشا گشتی یا رۆژئاڤا) و دۆزدار حەمۆ برن گارە و قەندیلێ و ب ئاوایەکی ئەو دانە کوشتن.

ل رۆژئاڤا رێخستنەک ب ناڤێ کۆۆردیناسیۆنا پەکەکێ ھاتە دامەزراندن. د ڤێ کۆۆردیناسیۆنێ دە کادرۆیێن باکورێ کوردستانێ یێن پەکەکێ ھاتن ئەرکدارکرن. ڤێ رێخستنێ ھەموو سازیێن رۆژئاڤا ب خوە ڤە گرێدان. د بنیات دە رێڤەبەریا خوەسەر، ھەسەدە، یەپەگە، پەیەدە، تەڤدەم، کۆنگەرەیا ستار ھەموو تەمسیلینە. کەسێن سڤیل تەنێ د مژارێن مەدیایێ دە ل پێشن. کادرۆیێن باکور و رێڤەبەریا پەکەکێ وەکە مفەتشان ل ھەموو سازییان ھاتن ب جھ کرن.

پەکەکێ دەستوور نەدا سەمبۆلێن کوردان ل رۆژئاڤا بهێن بلند کرن، رۆژئاڤا د ھەر واری دە ژ کوردەواری ھات دوورخستن.

ئالا رەنگین کو ژ سالێن 1920 و ڤر ڤە تێ بکارئانین، ل رۆژئاڤا ھەما بێژە ھاتە قەدەغە کرن. ئێریشێن کو د سالا 2015 دە ل گرکێ لەكێ ل سەر ئالا کوردستانێ دەست پێ کری ھەتا رۆژا ئیرۆ بەر دەوام دکن. ب دەھان جاران ئالا رەنگین ھاتە شەوتاندن و بێرێزی ژێ پێ ھات کرن.

پەکەکێ ناڤێ رۆژئاڤا کوردستانێ گوھەرت و کر  باکورێ رۆژهەلاتێ سووریێ.

پەکەکێ یەکیتیا ناڤمالا کوردی ژ بۆ خوە وەکە مەترسی دیت. ل دژی ھەموو دانووستاندنێن پەیەدێ یێن لگەل ئەنەکەسێ دکرن، رادبوو. پێڤاژۆیا ھەڤگرتنا کورد-کورد خەراب کر. لێ ئاخ و دەرفەتێن رۆژئاڤا ھەموو دیاری رێخستنێن چەپێن ترک و عەرابان کر.

رۆژئاڤا د دیرۆکێ دە خوەدی ھێزەکا مەزنا وێژە و ھوونەرا کوردی بوو، لێ مخابن پەکەکێ  د وارێ چاند، موزیک، وێنە، دیلان و ئاوازا کوردی دە رۆژئاڤا کر گێلما گاڤانی. جوورەک جوانێ کو رەنگێن ملی یێن کوردی ناسنەکە، رێزێ ل نرخێن نەتەوی نەگرە، ھەر رۆژ ل کۆلانان درووشمان دقیرە و عیبادەتا وێنەیێن ئۆجالان دکە، ھاتە ئافراندن.

قەداندنا کوردایەتیێ ل رۆژئاڤا نە تەنێ ئەڤ بوو. ل رۆژئاڤا رۆژ ب رۆژ نفووسا کوردان کێم دبە. تشتێ کو حافز ئەسەد د سالێن 1960 دە ب کەمبەرا عەرەبی نەکاری بوو بکە، پەکەکێ کر. گەر ئەم ل دانەیێن ئیستاتیستیکی بنێرن، بەریا سالا 2012 نفووسا کوردان ل قامشلۆ 80% بوو، ئیرۆ %40. گرکێ لەکێ ژ %95 کورد بوون، ئیرۆ تەنێ %70 کورد مانە. ل تربەسپییێ %58 بوو، ئیرۆ %35 کوردن، ل عەفرینێ کو رێژا کوردان تێ دە ژ سەدی 95 بوو نها ب تەنێ ژ سەدی 20 مانە، ل گرێ سپی ژی کورد هەما بێژە ب تەمامی هاتنە دەربەدەرکرن، ل سەرێ کانیێ ژی رێژەیا کوردان ژ سەدی 55 داکەتیە کێمتر ژ سەدی 5 هەر وها ب سەدەما سیاسەتا شاشا پەکەکێ ل رۆژئاڤا پێتری 250 هەزار کورد ئاوارەی باشوورێ کوردستانێ بوونە. گەر وسا بدۆمە دێ نفووسا کورد و عەرەبان ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ وەک ھەڤ لێ هێت. ئانکو کورد ل سەر ئاخا خوە دێ ببن کێمە نەتەوە.

ژخوە عەرەب خوەدی ھەر جورە ئیمتیازێ نە. میناک ل رۆژئاڤا داھاتەکا پەترۆلێ یا نەکێم ھەیە. ل دەڤەرێن وەکە حەسەکێ و دێرازۆرێ، ژ سەدی 41 داھاتێ بیرێن پەترۆلێ یێن ھەرێمێ ب عەشیرێن عەرەب تێ دایین. پەرەیێن کو ژ بۆ کوردان تێن کۆمکرن، ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە تێن دەستەسەر کرن. تشتێ خۆراک نان ھەر رۆژ بھاتر دبە، کارەبا تونە، پیشەسازی و خزمەت گووزاری نایێ کرن. کەس نکارە رێڤەبەرییێ رەخنە بکە.

پر ئەشکەرەیە رۆژئاڤایا کو کوردان ھێڤییێن خوە پێ گرێدا بوون، 11 ھەزار شەھید و 30 ھەزار بریندار ژ بۆی ئازادکرنا وێ دانە، و ب سەدان گوند و باژار خەراب بوونە و ب سەدان ھەزار کەس ژێ ئاوارە بوونە، نھا بوویە پارچەیەک ژ ئاژاندەیا پەکەکێ بوو کار و بارێن نەپەنی.