هات دیارکرن موسلم ئەردالێ کو د 5ێ جۆتمەها 2017ێ دا ل گوندێ وارگەنم یا (چۆبانپینار) یا سەر ب شەمزینانێ ڤە دەما چێکرنا رێکێ دا ژ هێلا پهكهكێ ڤە هاتبوو رەڤاندن. پهكهكێ موسلم ئەردال برە رۆژئاڤا و پشترە ژی ل وێرێ كوشت.
موسلم ئەردال ژ گوندێ بیادر (نارل) یێ سەر ب باژارۆکێ چەلێ (چوکورجایێ) ڤە بوو. دەما هاتیه رەڤاندن 42 سالی بوو. بابێ 6 زارۆکان بوو، زارۆکێن وی یێ مەزن 12 سالی و یێ بچووک ژی 3 سالی بوون. موسلم ژ بۆ کو دەبارا زارۆکێن خوە بکەت د ئاژۆکارییا بارههلگران دا کار دکر. هەری داوی د چێکرنا رێیا گوندێ وارگەنم یا شەمزینانێ ب یەومیا رۆژانە كار دكر. موسلم ئەردال ل وێرێ ژ هێلا پهكهكێ ڤه هات رەڤاندن.
کورێ موسلم ئەردالێ 12 سالی: ئەم هەر رۆژ دگرین
پشتی وێ رۆژێ کو ئەو رەڤاندی جارەکا دی چارهنووسا موسلم ئەردال نەهات زانین. مالباتا وی ژ بۆ پەیداکرنا موسلم ئەردال گەلەک هەول دان.
10 مەهـان پشتی رەڤاندنا موسلم ئەردال هەڤژینا وی حهمدیه ئەردال سهرا شاخا مافێن مرۆڤان یا جۆلەمێرگێ دا. حهمدیه ئەردالا کو ب 6 زارۆکێن خوە ڤه چوویه شاخا مافێن مرۆڤان، دیار کر کو پرسگرێکێن وان یێن ئابۆری یێن گران هەنە و خواست ههڤژینێ وێ بهێته بەردان. کوڕێ وی قادر ئەردال کو وی دەمی 12 سالی بوو ژی گۆت: “ژ دەما کو بابێ مە هاتیە رەڤاندن هەتا نها ئەم هەر رۆژ دگرین، ئەم دخوازین بابێ مە بهێته بەردان”.
مالباتێ هن هەولدانێن دی ژی کرن. هن کەسێن نێزی پهكهكێ هەول دان ب رێیا هدپێ و کامپا مەخموورێ خوە بگهینن پهكهكێ و هپگێ. ژ مالباتێ چەند کەسەک ژی چوون وارگەها مەخموور. لێ چ بەرسڤێن هێڤیکەر نەگرتن. پایرە پهكهكێ ئیدا کر کو موسلم ئەردالنە ل گەل وانە.
ئەو بره رۆژئاڤا و ل وێرێ كوشت
ل گۆری ئاگاهییێن گههشتینە پێگهها «داركا مازی» موسلم ئەردال ل حەسەکێ هاتیە كوشتن، چاڤکانیێن هەرێمی دیار دکهن کو پشتی ئەردال ژ ئالیێ پهكهكێ ڤە هات رەڤاندن، ئەو برن خاکوورکێ پشتره ئەو برن زیندانا پهكهكێ یا زاپێ (کۆکەرێ). پشتی ئۆپەراسیۆنێن ترکان ئەو دەرباسی شەنگالێ کرن و پشترە ئەو دەرباسی رۆژئاڤا کر.
ل رۆژئاڤا ئەو ل گرتیگەها حهسهكێ زیندان كر. ل گۆری ئاگاهیێن ژ چاڤکانیێن هەرێمی هاتینه وهرگرتن، گرتیگەهـا حەسەکێ ژ سێ بەشێن جودا پێک دهێت. بهشهك یێ وان گرتیانه ئهوێن كو ب ئاوایهكێ فهرمی دهێنه گرتن، بهشێ دوێ ژی نیڤ-فەرمی یه و گرتیێن داعشێ تێدا نه. یا سێیەم، گرتییێن پهكهكێ ژ باکور، رۆژهلات، کادر و سەمپاتیزانێن رێخستنێ تێدانه. ئیدارەیا ڤێ بەشێ تایبەت دهێته کرن. هەموو كارمهندێن ل گرتیگەهێ كار دكهن تشتهكی ژ ڤی بەشێ گرتیگەهێ نزانن.
ل گۆرس ئاگاهیان موسلم ژ سالا 2017 ێ و د ڤی بەشی دا دهێته گرتن. موسلم هەتا سالا 2023 ێ ل وێرێ گرتی بوو، لێ د خزیرانا 2023 ێ دە ئەو دهێته تهسفیهكرن.
هندەک چاڤکانیێن هەرێمی یێن جۆلەمێرگێ دبێژن کو موسلم چەند دهمژمێران پشتی رەڤاندنا وی هاتیە کوشتن.
ل گۆری ئیدیعایێن چاپەمەنییا پهكهكێ یێن وی دەمی؛ زێدهباری هەموو هشیاریێن پهكهكێ دیسا ژی موسلم ئەردال دهست ژ كارێ خوه یێ چێكرنا رێكان بهرنهدابوو، لهوما ژی ئەو هات رەڤاندن.
موسلم کەسەکی فەقیر بوو و ئاژۆکارییا بارهەلگران دکر، ب حەقدەستێ رۆژانە كار دكر. لێ یا بالکێش د ڤێرێ دا ئەوە کو هەموو قەرەقۆل، رێ و بەنداڤێن کو ل سەر خەتا سنۆری ژ حهفتهنینێ هەتا شەمزینانێ ل بەر چاڤێن پهكهكێ هاتینە چێکرن. پهكهكێ ل چ مقاول و بیرۆكراتێن کو وان رێیان چێدکهن نهخست و نهكوشتن.
ئەم کوشتنا وان دانین ئالییەکێ رێڤهبهرێن بریارگەها ههپهگێ باهۆز ئەردال و ئامەد مالزگیرت ئەو مقاولێن رێ چێدکرن دئینانه زاپێ و ژ وان باجە وەرگردت. پاشی ژی ڤان مقاولان بێی کو چ ئاستەنگیان ببینن، رێكێن قەرەقوولێن ترکان چێکرن. واته پهكهكێ مقاول و كارمهندێن دەولەتێ نەکوشتن و وان ب ئارامی كار دکر. لێ پهكهكە چو گوندیێن فەقیر و ژار یێن بۆ نانێ رۆژانە كار دکرن، گرتن و ئەو كوشتن.
مژارەکا دی ژی ئەوە کو موسلم بێی کو ب دەڤکی پاراستنا خوە بکەت و بێی پارێزەر ب ئاوایەکی کەیفی هاتیە کوشتن.
مالباتا موسلم بەرێ ژی ئێشەکا وهسا ژیان كربوو. برایێ موسلم ئەردال مستهفا ئەردال ژی راستی نەحەقیەکا وهها هاتبوو و ب ئهشكهنجێ هاتبوو قەتلکرن.
ژ مالەکێ دو برا یەک دەولەتا ترک یێ دی ژی پهكهكێ کوشتن
مالباتا ئەردال ل گوند و دەڤەرێ مالباتەکا ناسکرییە. ئەو یەک ژ وان مالباتانه کو پشتی سالێن 1980ێ دەما کو پهكهكە هاتیه دهڤهرا چەلێ هاریكارییا وان کری. ب تایبەتی برایێ موسلم، مستەفا ئەردال، کەسەک بوو کو گەلەک خزمەت بۆ پهكهكێ كربوو. دەما پهكهكە جارا ئەول هاتیه چەلێ مستهفا بۆ وان پێشەنگی دکر، جهـ و رێ نیشان وان دا. هێشتا ل دەڤەرا چەلێ ناڤێ پهكهكێ نوو – نوو گوهلێدبوو، مستفا بۆ وان ئانكو یهكینهیێ، عهبدوللا ئەکینجی (عەلیێ گۆزلوکلوو) رێبەری دکر.
ل سالا 1984-85 ێ ل دهڤهرا چەلێ ل دەراڤا شووتێ ژ ئالیێ چەکدارێن پهكهكێ ڤە ل دژی لەشکەرێن ترک کەمینەکا مەزن هات دانان. مستهفا د وێ کەمینێ دا رۆلەکی مەزن دیت. جارا ئێكێ بوو کو د چالاکیێ دا هنده لەشکەرێن ترک دهێنه کوشتن و وێ چالاکیێ گهلهك دەنگ ڤەدا.
پشتی کو دەولەتا ترک لێکۆلینا چالاکیێ کری، زانی کو مستهفای پێشەنگیا چالاکیێ کرییە و ل 4ێ کانوونا 1984ێ دە مستهفا ل تابورا سەرگران هاتە گرتن. پشتی ئشكهنجهیهكا مەزن دژمنی مستهفا بر و د لاتەکێ دا كو 85 مهتران یا بلند بوو هاڤێت. تام 25 رۆژ پشتی کوشتنا وی دەولەتێ گۆته مالباتا “وەرن جەنازەیێ خوە ببهن، بهلێ مستەفا ژ زنارەکا 85 مەتری بلند کەت و مر”.
وی دەمی مالباتێ ژ بەر زەختا دەولەتێ نهشیا دەنگێ خوە دهربێخن. پشترە سهرهدانا دۆزگەریێ كرن و ئەو بوویەر بلندکر بۆ دۆزگەرییا مافێن مرۆڤان یا ئەورۆپا.
مالباتا موسلم ل دەستپێکێ خزمەتا پهكهكێ کرینە. لێ پهكهكێ وەکە هەر چار بێوەفاییا خوە نیشا مالباتا مستهفا کر برایێ وی موسلم کو ژ بۆ رزقێ زارۆکێن خوە كار دكر رەڤاندن و ئەو کوشت.
چاوا کو د دەما مستهفا هاتیه کوشتن مالبات دترسیان و بێدەنگ دمان، ئیرۆ ژی مالباتا موسلم ژ بەر زولما پهكهكێ بێدەنگە. لێ ئەڤ بوویەرە ژ بیردانكا جڤاکێ نههات پاقژکرن. ل گەل 6 زارۆکێن سێوی، مالبات و حەزکریێن موسلم، وژدانا جڤاکی دێ ڤێ بوویەرا پهكهكێ یا نەمەردانە چ جاران ژ بیر نهكهن.
