هه‌په‌گێ د 19ێ جۆتمەهێ دا ژ نشکانڤە داخویانیەک دا و راگهاند کو ئه‌و هێزێن خوە ژ مەخموورێ ڤەدکێشن. ئەڤ داخویانی وەکە بوویەرەکا گرنگ کو هەم د وارێ لەشکەری و هەم ژی د وارێ سیاسی دا دێ ئەنجامێن خوە هەبن. ژ بەر کو چاڤێ هەموو دنیایێ ل سەر شەرێ ئیسرائیل و حەماسێ بوو، چ کەسێ ئه‌نجامێن رادەستکرنا ڤان چەپەرێن په‌كه‌كێ یێن ل مەخموورێ ژ ئالیێن لەشکەری و سیاسی ڤە نەنرخاندن.
لێ د راستیێ دا بوویەرا رادەستکرنا چەپەرێن هه‌په‌گێ یێن ل مەخموورێ وەکە بەردەوامییا 16ێ جۆتمەها 2017ێ ژ ئالیێ هەڤپەیمانیا یه‌نه‌كێ-په‌كه‌كێ ڤە یه و رادەستکرنا کەرکووکێ بۆ حه‌شدا شه‌عبی، وەکە بەردەوامییا 18 ئادارا 2018ێ و رادەستکرنا عەفرینێ یه بۆ دەولەتا ترک. ئەنجامێن وێ یێن لەشکەری و سیاسی یێن مەزن دێ هەبن. د ڤی دەمی دا کو رۆژهلاتا ناڤین بەر ب شەرێ جیهانیێ سێیەمین ڤە دچیت، رادەستکرنا قەرەچۆخ د پاراستنا کوردستانێ دا شکەستنەکا مەزنە. کا ئەم هندەک وورده‌كاریێن ڤێ بوویەرێ هەلکۆلین.
یا کو هاتییه رادەستکرن نە وارگەها مەخموورێ یە، چیایێ قەرەچۆخە
د داخویانیا هه‌په‌گێ دا هات گۆتن «ئەم هێزێن خوە ژ کامپا مەخموورێ ڤەدکێشین» ئەڤ پێناسە ب زانەبوون هاتییە هلبژارتن. د ئەساسێ خوە دا یا کو ل پەی خوە هشتیە نەکامپا مەخموورێ یه، چیایێ قەرەچۆخێ یە. په‌كه‌كە ب هەموو کادرۆیێن خوە ڤه ل کامپا مەخموورێ مایه. لێ چەپەرێن چیایێ قەرەچۆخ رادەستی حه‌شدا شه‌عبی هاتن کرن.
چیایێ قەرەچۆخێ ب دیرۆک و جهێ خوە ڤە د ئەردنیگاریا کوردستانێ دا خوەدی گرنگیەک تایبەتە. ل هەموو ئیراقێ ژ ئالیێ بلنداهیێ ڤە چ ده‌ڤه‌ره‌كا عەرەبان ژ جهێن کوردان بلندتر نینه. ژ بەر ڤێ سەدەمێ چیایێ حەمرین و چیایێ قەرەچۆخێ د دیرۆکێ دا رێگری ل داگیرکەرییا عەرەبان کرییە. له‌وما ژی قەرەچۆخ وەک مەرتالەکی پاراستنا دەشتا هەولێرێ و ئەردنیگارییا کوردستانێ دکەت.
یێن کو دخواستن ل مووسل – هەولێر – کەرکووکێ سەردەست ببن، بەرێ خوە دده‌ن چیایێ قەرەچۆخێ. ل سەردەما بەرێ ژی ئینگیلیزان هەول ددا کو ل ڤێرێ بنگەهێن خوە بده‌نه ئیراقێ.
چیایێ قەرەچۆخ لنگەکێ پرۆژەیا هیلالا شیعی یا ئیرانێ یە
چیایێ قەرەچۆخێ ئیرۆ گرنگیا خوە یا ستراتیژی دپارێزیت. ژ بەر کو شەرتێ بنگەهین یێ سەروەرییا خەتا ژ کەرکووکێ هەتا مووسلێ هەتا بۆ شەنگالێ جهبوونا قەرەچۆخێ یە. د دەما سەددام دا وی دخواست ب بجهکرنا عه‌ره‌بان ل وێرێ دەمۆگرافییا هەرێمێ بگوهۆریت. ئیرۆ ئەڤ ده‌ڤه‌ره د چارچۆڤەیا پرۆژەیا هیلالا شیعی یا ئیرانێ دا دهێته بکارئینان. ئیرانێ ژ سالا 2012ێ پلانەک ژ بۆ ده‌ڤه‌رێ هەیە کو پشتگریێ بدەته بێئیستقراریێ ل هەرێمێ و نەهێلیت هێزێن پێشمەرگەی ل وێ ده‌ڤه‌رێ سەروەر ببن. هنارتنا گەریلایێن په‌كه‌كێ بۆ چیایێ قەرەچۆخێ ژی ژ ئەنجاما ڤێ پرۆژەیا ئیرانێ بوو.
چیایێ قەرەچۆخ چەپەرێ پێشیێ یێ پاراستنا هەولێرێ یە
چیایێ قەرەچۆخێ تەنێ 45 کم دووری هەولێرا پایتەختە. گوند و ناڤچەیێن کوردان یێن ل ده‌ڤه‌رێ وەک مەخموور، پردێ، دوبز و گوڤەر د بن سەروەرییا ڤی چیایی دا نە. واته چیایێ قەرەچۆخ نە تەنێ ژ بۆ سەروەرییا رێکا کەرکووک – مووسلێ یه، ژ بۆ پاراستنا هەولێرێ ژی پر ستراتیژی یه.
هات زانین کو د سالێن 2020-2021ێ دا گەلەک مووشەکێن کو دهاتنه هاڤێتن بۆ هەولێرێ ژ قونتارا قەرەچۆخێ دهاتنە هاڤێتن. نها دەولەتا ئیراقێ ب به‌هانه‌یا رەوشا ئابۆری یا خەلکێ، هەول ددەت ژ بۆ حه‌شدا شه‌عبی جەحشان کۆم بكه‌ت.
وەک هوون ژی دبینن چیایێ قەرەچۆخ نە تەنێ بۆ پاراستنا هەولێرێ گرنگە د هەمان دەمی دا چەپەرەکێ ستراتیژی یێ پاراستنا باشوورێ کوردستانێ یە ژی. ئەڤ ده‌ڤه‌ره نه جهەکی ئاسایی یە وەکە کو قەرایلان دبێژیت: «ئەم پاراستنا ده‌ڤه‌رێ ژ جوانان را دهێلن». په‌كه‌كە ب زانەبوون ل سەر مالپەرێن خوە دبێژیت، «دەولەتا ترک ئێریشی وارگەها مەخموورێ دکر، په‌كه‌كێ گاڤه‌كا تەکتیکی هاڤێت، ئارتێشا ئیراقێ هات و دێ گەلێ مەخموورێ رحه‌ت بیت».
لێ راستی وه‌هایە: په‌كه‌كێ چەندین لووتکەیێن گرنگ و خەتێن رێیێن ستراتیژی یێن قەرەچۆخێ، کو سینۆرێ دیرۆکی و خەتا بەرگرییا ستراتیژی یا کوردستانێ یە، رادەستی حه‌شدا شه‌عبی کرن.
کێ ئەڤ پێنگاڤ ژ په‌كه‌كێ خواست؟
دەولەتا ئیراقێ ژ هەر دەمه‌كی زێدەتر د دیرۆکا خوە دا ل دژی کوردان ب رێخستنکری تەڤدگەریت. ئەڤه راستیەکا پر دژواره دۆرپێچا ئابۆری، ئاڤاکرنا سیستەما جەحشاتیێ، دیپلۆماسییا ژ ناڤ برنا هەرێما کوردستانێ ب سەرکێشییا دەولەتا ئیرانێ دهێته کرن.
ئەم شۆپا ڤێ پرۆژەیا تەهرانێ د هەموو هەولدانێن په‌كه‌كێ یێن ژ سالا 2012ێ و هه‌تا نها ڤە دبینین. د مژارا رادەستکرنا وارگەها مەخموورێ دا قارایلان دوبارە دگۆت «کەسی ژ مە نەخواست کو ئەم دەرکەڤین، ئەم ب خوە دەرکەتین» قارایلان ب ڤی عەقلێ خوە یێ ئاپۆله‌تیک دخوازیت جەحشاتییا کو ئه‌و بۆ ئیراقێ و ئیرانێ دكه‌ن، ڤەشێریت.
پشتی ئێریشێن چەتەیێن داعشێ یێن سالا 2014ێ، قاسم سوله‌یمانی ب خوە د خواست په‌كه‌كە جارەکا دی ل کامپا مەخموورێ ب جهـ ببیت. واته د چارچۆڤەیا پرۆژەیا قاسم سوله‌یمانی دا هێزێن لەشکەری یێن په‌كه‌كێ ل وێرێ هاتن ئەرکدار کرن. دەرکەتنا په‌كه‌كێ ئیرۆ ژی ب بریارا ئیرانێ پێكهات.
ئەڤ رادەستکرنا ژ نشکانڤە یا چیایێ قەرەچۆخێ ب شەرێ هەرێمی یێ ل دۆرا شەرێ ئیسرائیل-حه‌ماسێ ڤە گرێدایی یە. دهێته واتەیا هەلوەستا ئیرانێ یا ل هەمبەری ئەمەریکا. د هەمان دەم دا دهێته واتەیا کو ئیران خوە ل هەمبەر هەولێرێ ب جهـ دکەت.
رادەستکرنا چەپەران بۆ حه‌شدا شه‌عبی خیانەتەکا نەتەوی یە
دەما مرۆڤ ڤان هەموو کریاران بگهینیتە هەڤ، ئەنجام ئەڤە: هه‌په‌گێ، یانی په‌كه‌كێ د 19ێ جۆتمەهێ دا چەپەرێن پاراستنا کوردستانێ یێن ل چیایێ قەرەچۆخێ رادەستی چەکدارێن حه‌شدا شه‌عبی کرن. ئەڤه دهێته وێ واتەیێ کو هەولێر و کەرکووک، ناڤەندا باژار، ناڤچە، بیرێن پەترۆلێ و زەڤییێن غازا کۆر مۆر رادەستی حه‌شدا شه‌عبی کرن.
حەشدا شه‌عبی جورەکێ شیعەیانە و وه‌ك عه‌ره‌بێن سوننی و لەشکەرێن ترک یێن کو عەفرین و سەرێکانیێ داگیر کرین. چاوا کو یێن کو عەفرینێ داگیر كرین، زیهنیەتا قڕکرنێ ل سەر کوردان دمەشینن، ملیسێن حه‌شدا شه‌عبی ژی هەمان تشتی دکه‌ن. ژ بەر ڤێ یەکێ رادەستکرنا چەپەرێن قەرەچۆخ ژ بۆ دژمنی دهێته واتەیا خیانەتا نەتەوی.
پرۆژەیا دۆرپێچکرنا کوردستانێ: گرێ جاسووسان، قەندیل، شەنگال و نها ژی قەرەچۆخ
مژارەکا گرنگ هەیە کو دڤێت رەوشەنبیر و دیرۆکناسێن کورد لێکۆلینان ل سەر بکه‌ن. هەر جهێ کو په‌كه‌كێ 40 سالن گۆتیە «ئەڤ دەر یا منە، کەس نکارە بکەڤە» پاشێ بوویە کەلەها کۆلۆنیالیست و داگیرکەران. ئەو مژارەکه کو لێکۆلینەکا درێژ بۆ هەوجە دکەت. ئەم تەنێ دکارین جهێن کو په‌كه‌كێ د ڤان 10 سالێن داویێ دا رادەستی ئیرانێ کرین، ب کورتی بنڤیسین.
په‌كه‌كێ د 5ێ جۆتمەها 2011ێ دا خەتا سینۆری یا د ناڤبەرا ئیراق و ئیرانێ دا رادەستێ ئیرانێ کربوو. د رابردوویا دیرۆکێ دا چ دەولەت ل سەر لووتکەیا قەندیلێ سەروەر نەببوون. په‌كه‌كێ هاتنا هێزێن پێشمەرگەیان قەبوول نەکر و ئەو لووتکە رادەستی هێزێن ئیرانێ کر. هەر وها گره‌كێ گرنگ کو ب ناڤێ گرێ جاسووسان دهێته ناسكرن رادەستی دەولەتا ئیرانێ کر. ب ڤی رەنگی په‌كه‌كێ کەلەها هەره گرنگ یا بەرخوەدانێ یا کوردان ئانكو چیایێ قه‌ندیلی تەسلیمی ئیرانێ کر. په‌كه‌كە تەنێ ل قونتارێن چیایی مایە لووتکە و سلسیلا چیایی د دەستێ ئیرانێ دا یە.
د 1ێ خزیرانا 2018ێ دا فەرماندارێ سپایێ پاسدارێن ئیرانێ سەردار شەکوری ئەڤ پەیڤه ب کار ئینابوو: «مە ئامادەکاریێن گرنگ ژ بۆ دابینکرنا ئەولەهیا سینۆرێن ئیرانێ کرن و ئەنجامێن سەرکەفتی مە ب دەست ئێخستن. پشتی 60 سالان مە ئالایێ خوە ل چیایێ قەندیلێ بلند كر. ژ بۆ جێبەجێکرنا ڤێ پلانا مە هێزێن خوەجهی هاریکارییەکا مەزن دا مە». ئەڤه گۆتنێن گەنەرالێ ئیرانی ب ئاوایەکی زەلال نیشان دده‌ن کو په‌كه‌كە ل شوونا کو لووتکەیێن قەندیلی رادەستی کوردان بکەت، رادەستی دەولەتا ئیرانێ کرن.
پشترە ژی رەوشەک ب هەمان رەنگی ل شەنگالێ ژی پێکهات. چاوا کو په‌كه‌كە ل چیایێ قەرەچۆخێ وەک جەردەڤان هات بجهکرن و دەما ژێ را گۆتین دەرکەڤە ژێ دەرکەت، دێ هەمان تشت ل شەنگالێ رووده‌ت. په‌كه‌كە ب ئیرادەیا خوە نەچوو شەنگالێ. په‌كه‌كە ژ ئالیێ ئیرانێ ڤە هات شاندن بوو شەنگالێ. گەر ئیران ژێ را ببێژیت دەست ژێ بەردە، ئەو دێ دەست ژێ بەرده‌ن.
ب ڤێ پەرسپەکتیڤێ ڤە گاڤا ئەم ل بریارا قەرەچۆخێ بنێرین ب زەلالی دهێته فێمکرن. پرۆژەیەک هەیە کو کوردستانێ یەک ب یەک دۆرپێچ بکەت. ئەگەر په‌كه‌كە پارتیەکا راستەقینە یا کوردستانی با، دەما ئەو قاس ئێریش ل سەر کوردان دهاتن کرن، ئەوێ دا هزرا رادەستکرنا چەپەرێن خوە ژ بۆ پێشمەرگە كه‌ت. ل گۆر گۆتنێ چه‌وا کو ژ مەخموورێ دەرکەت ب به‌هانه‌یا کو ترک نه‌هێنه تێدا، وی دەمی بۆچی ئەڤ هشیاری بۆ دەڤەرێن دی نیشان نەکر. واته بۆچی شەکف، رۆژهلاتێ مەتینا، خانتوور، زنارێ کێستە، کورەژار و لێلکان رادەستی پێشمەرگێ کوردستانێ نەکر کو ترک داكو ترك نه‌هێنه وان ده‌ڤه‌ران؟ لێ په‌كه‌كێ هەموو هەولێن پێشمەرگێ کوردستانێ بۆ ئەولەهییا خەلکێ دەڤەرێ وەک «ئێرش ل سەر خوە» پێناسە کرن. هەموو سینۆرێ باکوور رادەستی ئارتێشا ترک کر ڤێجا نوکە ژی خەتێن باشوورێ هەرێمێ رادەستی دەولەتا ئیراقێ دکەت. په‌كه‌كە هێزەکا کرێگرتییە کو تەنێ دەستکەفتێن باشوور تێکببەت. ژ بەر کو د ڤێ یاریێ دا په‌كه‌كە «هەڤالێ خوادنێن پرۆژەیا دۆرپێچکرن و وێرانکرنا کوردستانێ یە». رادەستکرنا چییایێ قەرەچۆخ بۆ حه‌شدا شه‌عبی ل سەر ڤێ پلانێ پێک هاتییە.
