دامەزرێنەرێن کو په‌كه‌كێ ئەو وەکە خائین راگهاندین کینە؟
ئەم ب بەردەوامی ڤە دبێژن کا چ هاتیە سەرێ ئەندامێن دامەزرێنەرێن په‌كه‌كێ. په‌كه‌كێ د دیرۆکا خوە دا گەلەک دامەزرێنەرێن خوە وه‌كه خائین راگهاندن. لێبەلێ خائینێن کو وەک لەهەنگ ژی هاتینه راگهاندن هەنە. ئەم گۆتنا خوە به‌رده‌وام بكه‌ین.
13- حسێن تۆپگیدەر (بیلگە):
حسێن تۆپگیدەر کو د ناڤ په‌كه‌كێ دە بەرناڤێ «بیلگە» ب کار ئانیە ژ باژارێ ئەلعەزیزێ یە. حسێن د دەما 12ێ ئیلۆنێ دا هاتە گرتن لێ پشتی هاتی بەردان دیسا چوو ناڤ په‌كه‌كێ. ل باشوورێ کوردستانێ، بۆتانێ و گەلەک جهێن دن رێڤەبەری کرییە. هەروه‌ها د ناڤا په‌كه‌كێ دا ئەرکا کۆمیسەرێ سیاسی ژی وەرگرتییە. ژ بەر کو د دەما مانا خوە یا د ناڤ په‌كه‌كێ دا نەئالیگرێ ئۆجه‌لان بوو، وەزیفەیێن پایە بلند ژێ رە نەهاتنه دان. پشترە شاندن رووسیایێ و په‌كه‌كە کەسێن کو دخوەستن ژ خوە دووربخە رێدکرن رووسیایێ. ل سالا 1999ێ هەلوەستا ئۆجه‌لان ل دادگەهێ راست نەدیت و ژ په‌كه‌كێ ڤەقەتیا.
په‌كه‌كێ ڤەقەتاندنا حسێن کر مژارەکا بێواتە داکو هەلوەستا وی یا دژی – ئۆجه‌لان ڤەشێرە. لێ بیلگە ب سەدەمێن سیاسی ڤەقەتییا بوو. ل گۆری په‌كه‌كێ حسێن تۆپگدەر خائینە. حسێن وە دفکرە کو ئۆجه‌لان ل ئیمرالیێ خیانەت لێ کریە، له‌وما ژی ده‌ست ژ په‌كه‌كێ بەردا.
14- باقی قارەر:
یەک ژ دامەزرێنەرێن ترک یێن په‌كه‌كێ یە. ژ باژارێ ئۆردویێ ل هەرێما دەریایا رەشە. برایێ حه‌قی قارەرێ کو یەک ژ پێشەنگێن دەستپێکێ یێن په‌كه‌كێ یە. حه‌قی د دەمەکێ کێم دا کارێن پر مەزن بۆ په‌كه‌كێ کر بوون. باقی قارەر پشتی سالا 1980ی ل دژی هەولدانێن عه‌بدوللا ئۆجه‌لان یێن ژ بۆ دەستەسەرکرن و یەکیتیا په‌كه‌كێ دەرکەت. باقی قارەر کو د ناڤا کۆما موخالف یا ل دژی ئۆجه‌لان دا جهـ دگرە، هەری داوی ل باشوورێ کوردستانێ ل هەرێما لۆلانێ هاتە گرتن. قارەر فێم کر کو دێ هێته کوشتن، رەڤیا و خوە گهاندە ئەورۆپایێ. هەتا سالا 2010ێ ب دزی ژیا و تێکلیا وی ب ل گه‌ل چ کەسه‌كی نەبوو. په‌كه‌كێ باقی قارەر وەک خائین راگهاند.
15- عه‌لی چەتینەر:
چەتینەر خەلکێ مەرەشێ یە، ل سالا 1976ێ تەڤلی په‌كه‌كێ دبە. هەم ل مەرەشێ و هەم ژی د ناڤا گرسەیێن مەرەشێ یێن ل ئەورۆپایێ دا رۆلەکێ گرنگ دیت و چاڤکانیێن مادی یێن مەزن بوو په‌كه‌كێ پەیدا کرن. د سالێن 1980ان دا ئەورۆپا ژ بۆ هەموو رێخستنێن کوردان بوو جهێ ستارگەهـ و قادێن زمان، وێژە و سیاسەتێ. گەلەک رێخستن ل ڤێرێ جهـ بوون. لێ په‌كه‌كێ ئەورۆپا ب ئاوایەکی دی ب کار د ئانی، ب کوشتن، تجارەتا هێرۆینێ، باجە ستاندن، دکان دشەوتاندن و …هتد. په‌كه‌كێ هەم هێزێن موخالف یێن ل دژی خوە و هەم ژی یێن ژ په‌كه‌كێ ڤەقەتییایی د ناڤا کۆلانێن ئەورۆپا دا د کوشتن و تەرۆر د ئافراند. عه‌لی چەتینەر ل فرانسایێ د کامپەکا پەروەردەیێ دا تێ گرتن و دەربارێ وی دا جەزایێ کوشتنێ تێ دایین. ل سالا 1987ێ چەتینەر ژ دەستێ په‌كه‌كێ د رەڤە و خوە رادەستی دەولەتا سوێدێ دکە. په‌كه‌كە هێژان ژی ل دووڤ چەتینەر دگەرە. چەتینەر نوکە ل کیڤەیە کەس نزانە.
16- شاهین دۆنمەز:
د دیرۆکا په‌كه‌كێ دا یەک ژ ناڤێن کو هەری زێدە تێ سەرزمان شاهینە. ناڤێ وی و خیانەتێ وەکهەڤ تێ دیتن. د کۆنگرەیا یەکەم یا په‌كه‌كێ دا ژ بۆ کووردیناسیۆنێ ل گه‌ل ئۆجه‌لان تێ وەزیفەدارکرن. بوو مرۆڤێ هەری نێزیک یێ ئۆجه‌لان. ل گه‌ل ئۆجه‌لان د کوشتنا جەلال ئایدن و هنه‌ك وەلاتپارێزان هەڤکاری کرییە. شاهین دۆنمەز ل گولانا 1979ێ هات گرتن. په‌كه‌كێ کۆنگرەیا خوە پێک ئانی لێ داخویانی نەدا بوو. دۆنمەز نکارە ل بەر ئیشکەنجەیێ ل بەر خوە بدە و دبە ئیتیرافکار. دامەزراندنا په‌كه‌كێ رادگهینە و دانپێدانێ ب گەلەک جنایەتێن په‌كه‌كێ یێن وەک کوشتنا جەلال ئایدن دکە. دەربارێ په‌كه‌كێ دا ئاگاهیێن نهێنی یێن پر گرینگ ددە دەولەتێ. مالا کو ئۆجه‌لان لێ دمینە ژی دبێژە. پڕ بالکێشە کو دەولەت ئۆجه‌لان ناگرە.
شاهین دۆنمەز د ناڤا په‌كه‌كێ دا تەڤلی ته‌سفیه و كوشتنێن ناڤخوەیی بوویە و هەڤالێن خوە دکوژە. شاهین دۆنمەز پاشی دەمەکێ تێ بەردان. د ناڤا هه‌ژاریێ دا دژی. ل سالا 1990ێ دەما ل دکانەکا کەلوپەلان كار دكر ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤە تێ کوشتن. په‌كه‌كە چاوا خوە گهاندیە دۆنمەز کی جهێ وی ژ وان ره گۆت، جهێ پرسێ یە.
17- عه‌باس گۆکتاش:
ژ سه‌رحه‌دێ یە. د دەما دەربەیا 12ێ ئیلۆنێ دا دەرکەتن چییا، لێ پشترە هات گرتن. د دەما گرتنێ دا دبە ئیتیرافکار. ژ گرتیگەهێ دەردکەڤە تەڤلی په‌كه‌كێ نابە. ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤە وەکە خائین تێ راگهاندن و وی دکوژن.
18- عه‌بدوللا ئۆجه‌لان:
ئه‌ندامێ گرووپا دەسپێکێ ئا په‌كه‌كێ یە. ل سالا 1949ێ ل خلفه‌تێ یا سەر ب رهایێ ڤە ل گوندێ ئاممارا ژ دایک بوویە. نها ژی سەرۆکێ په‌كه‌كێ یە. ئۆجه‌لان ناڤێ هەری ب گومانێ په‌كه‌كێ یە و دەربارێ وی دا گەلەک ئیدیعا و دەلیل هەنە کو ئەو سیخۆر بە. گەلەک ئاگاهی و بەلگە هەنە نیشان ددن بەرییا ئاڤابوونا په‌كه‌كێ ئۆجه‌لان د ناڤا سازیێن میتێ دا كار دكر. دەربارێ ئاپۆ دا گەلەک تشتێن ب گومان هەنە، وەک هەڤالێ وی یێ میتێ پیلۆت (نەجاتی کایا) و زەواجا وی یا ل گه‌ل کچا رێڤەبەرەکێ میتێ.
بەشەکێ گرنگ یێ ئۆجه‌لان کو نەهاتیە زەلالکرن، ئه‌وه کێ ئۆجه‌لان بریە سووریێ. ئۆجه‌لان ل شامێ ژی ل گەل ئاتاشە یێ دەولەتا ترک د هەمان ئاڤاهی دا بوو.
ئەڤ تێکلیا ئۆجه‌لان و میتێ هەتا کو ل سالا 1999ێ هاتیە گرتن ژی ڤێ مژارێ مەژیێ گەل تەڤلیهەڤ دکر. لێ ب تایبەتی هەلوەستا ئۆجه‌لان یا دادگەهێ، دلسۆزێن خوە هەم حێبه‌تی هێلان و هەم ژی شاش کرن. دەما کو ئۆجه‌لان ل گه‌ل هێزێن تایبەت یێن ترک د بالافرێ دا دبێژە، «دایکا من ترکە، ئەز دخوازم خزمەتێ ژ دەولەتێ رە بکم». د ئیفادەیێن خوە دا ناڤێ هەر کەسێ کو پاره داینە په‌كه‌كێ دبێژه و دەربارێ هەموو رێڤەبەریا په‌كه‌كێ ئاگاهی دانە دەولەتێ. ل دادگەهێ لێبۆرین ژ دایکێن لەشکەرێن ترک خواست.
دەولەتا ترک و په‌كه‌كه هەول ددن کو ژ ڤی ئۆجه‌لانی سەرۆکەکێ ئه‌فسانه‌یی بئافرینن. په‌كه‌كە ئێدی ب تێگینێن وەکی «رێبەرێ گەلان، رێبەرێ گەردوونی» ئۆجه‌لان پێناسە دکە. لێ دەما ئەم ل ژیانا راست یا ئۆجه‌لان دنێرین، ئەڤ پرسە تێ بیرا مە: گەلۆ ئەم ئۆجه‌لان د کاتەگۆرییا دامەزرێنه‌رێن په‌كه‌كێ دا دئێخینه ناڤا رێزێن سیخۆران یان ژی یا ئیترافکاران؟ دەربارێ سیخۆرییا ئۆجه‌لان ئیدیعایێن گه‌له‌ك مجد هەنە لێ بەلگەیێن فەرمی د دەستێ مە دا نینن. لێ ل سەر ئیترافکارییا ئۆجه‌لان د دەستێ مە دا قەیدێن دادگەهێ، ڤیدیۆ و دەستنڤیسا وی هەنە. ئیتیرافکاری ب بەلگە مسۆگەرە.
19- مازلووم دۆغان:
ل سالا 1958ێ ل قاراقۆچانێ هاتیە دنیایێ یەک ژ دامەزرێنه‌رێن په‌كه‌كێ یە. د مژدارا 1979ێ دا دەما ژ رهایێ دچوو مێردینێ هات گرتن. د گرتنا وی دە تلییا جەمیل باییک هەبوو. ژ بەر کو د ئۆتۆمۆبیلا جەمیل بایک دا چ بەلگە نینن، ژ بۆ کۆنترۆلکرنا رێ دچە پێش. لێ دەما کو چ نیشانەک نەدا کو ل سەر رێ پۆلیس هەنە، مازلووم دۆغان ب بەلگەیێن په‌كه‌كێ ڤه دکەڤە کەمینێ و دهێت گرتن.
ل گرتیگەها ئامەدێ تەسلیمی دژمنی نابه. ل دادگەهێ پاراستنا سیاسی دکە. ل دژی پێناسەیا ئاپۆچێتیێ دەردکەڤە دبێژە «ئەم نەئاپۆچی نە» مە ب کەسەکی ڤە پێناسە نەکن.
ل 21ێ ئادارا 1982ێ د حوجرەیا خوە دا خوە د خه‌ندقینه. هه‌ر چه‌ند کو د سالێن ئەول دا په‌كه‌كێ ژی دگۆت مازلووم دۆغان خوە ب دار ڤە کریە ژی، لێ ب بۆرینا دەمی دەست ب گۆتنا «مازلوم دۆغان د رۆژا نەورۆزێ دا خوە شەوتاند». په‌كه‌كێ ب ڤێ یه‌كێ جورێ چالاکییا مازلووم گوهارت و رێ ل به‌ر چالاکیێن خوە شه‌وتاندنێ ڤەکر.
ناڤێ سەمبۆلا بەرخوەدانا زیندانا ئامەدێ یە. ئۆجه‌لان د بێژە ئەز مازلووم دۆغان بۆ خوه دكه‌مه نموونه، لێ ل زیندانێ مازلووم دۆغان لەهەنگ بوو، ئەو ژی بوو ئیترافکار.
20- م.خه‌یری دورمووش:
د سالا 1955ێ دا ل چەولیکێ هاتیە دنیایێ. یەک ژ پێشەنگێن بەرخوەدانا ل دژی ئیشکەنجەیێ یا ل گرتیگەها ئامەدێ یە. ل 13ێ ئیلۆنا 1982ێ د رۆژا 60. یا بەرخوەدانا گرەڤا برچیبوونێ دا شەهید بوو. هەموو بەلگەیێن کۆنگرەیا په‌كه‌كێ وی ئامادە کرنە.
21- ساکینە جانسز:
ل سالا 1958ێ ل دێرسمێ ژ دایک بوویە، یەک ژ وان دو ژنێن بەشداری کۆنگرەیا په‌كه‌كێ بوویە. ل سالا 1979ێ هات بنچاڤکرن و بەرخوەدانەکا گرینگ نیشان دا. ناڤێ ساکینە دبە سەمبۆلا بەرخوەدانێ. دەما د گرتیگەهێ دا یە، دبە ئەڤیندارا مەهمەت شەنەرێ کو پشترە ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤە هات قەتلکرن. ل سالا 1991ێ دەما هات بەردان، دەرباسی گەل ئۆجه‌لان دبە. ئۆجه‌لان سیاسه‌تا شکاندنا ئیرادەیا بەرخودانڤانێن زیندانێ دمەشینە. ڤێ سیاسه‌تێ ل سەر ساکینه جانسز (سارا) ژی دمەشینە. ساکینە جانسز زوو خوە رادەستی ئۆجه‌لان دکە. دەربارێ کوشتنا هەڤژینێ خوە مەهمەت جاهیت شەنەر ژی تشتەکی نابێژە.
ساکینە جانسز پشتی وێ بوویەرێ ب سالان هەول دا کو ئۆجه‌لان وێ قەبوول بکە. هەر کو دچە لاواز دبە، تەنێ وەکە بەرخوەدانڤانا زیندانێ تێ دیتن. دبە کەسەکا بێهێز. ئەو ناڤێ سەمبۆل ب زانەبوون تێ ژناڤبرن.
ل 9ێ چلەیا 2013ێ ل پاریسێ ژ ئالیێ کادرۆیێ په‌كه‌كێ عومەر گونەی ڤە هات قەتلکرن. گومانێن دەربارێ کوشتنا وێ هێژ ژی دەوام دکن.
22: عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان:
عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان (فوئاد) ل سالا 1952ێ ل دێرسمێ هاتیە دنیایێ، یەک ژ کەسێن د ناڤا په‌كه‌كێ دا خوەدی چارەنووسەکێ بالکێشە. ل گه‌ل ئۆجه‌لان، بایک و دوران کالکان د یەکەمین گرووپا بچووکا په‌كه‌كێ دا، ئانكو کۆما ئەنقەرەیێ، جهـ گرتییە. هەتا کو ئەڤ رێز تێن نڤیساندن ژی چارەنووسا عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان نەدیارە. چارەنووسا 21 ئەندامێن دامەزرێنه‌ر وەک خائین، کوشتی، تاسفیەکار تێ بناڤکرن. لێ تەنێ ئەم دکارن ژ بۆ عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان ببێژن ئاقووبەتا وی نە دییارە.
ژ سالا 2019ێ په‌كه‌كە وەکە كو عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان نه‌یی تەڤدگەرە. دەولەتا ترک دبێژە مە ب ئێرشەکی هەوایی ئەو کوشتییە. لێبەلێ، چاڤکانیێن رێخستنی ڤێ یەکێ دبێژن؛ عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان پرسگرێکێن گران یێن دەروونی و فیزیکی هه‌بوون. ل گارەی ل شکەفتا کو ئەو تێدە گرتی بوو قالا سەرپێهاتییێن خوە دکر و سەرێ خوە ل کەڤرێن شکەفتێ ددا. د داویێ دا ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤە هات کوشتن.
عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان کەسکێ ب هەر ئاوایی کەتبوو خەفکا شەرێ دەروونی یێ ئۆجه‌لان و خوە رادەستی ئۆجه‌لان کر بوو. ژ فاتما یلدرم حەز دکر، لێ ئۆجه‌لان فاتما ژ وی وەرگرت. ل گه‌ل سەحەرێ زەوجی، په‌كه‌كێ سەحەر ژ دەستێ وی ده‌رێخست. ئۆجه‌لان ب سالان حەنەکێن خوە ب وی دکرن و د گۆت «فووئا د وارێ ژنێ دا کەتییە و د خوازە ببە خوەدی زارۆک» «ژن ژنە و زارۆکان دخوازە». قەیتان هەموو زۆردەستییا ئۆجه‌لان ل سەر خوە قەبوول کر و بوو کەسێ یەکەمێ کو درووشما “بژی سەرۆک ئاپۆ” بەرز کری.
رەغمێ کو عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان ب هەموو ئاوایی خوە رادەستی خەتا ئۆجه‌لان ژی کر بوو، لێ ڤێ یەکێ تێرێ نەکر کو قەدەرا قەیتان بگوهەرە. عه‌لی حه‌یده‌ر قەیتان ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤە هات کوشتن.
بەشا پێنچەمین: دێ ژمارە راستیان دیار كه‌ین
