تێ چاڤەرێکرن کو ئەنجامێن داوی یێن هه‌لبژارتنێن ئەنجومەنێن پارێزگەهێن ئیراق کو د 18ێ کانوونێ دا هاتن لدارخستن، رۆژا یەکشەمێ 24ێ کانوونێ ب فەرمی بێن ئاشکەرە کرن.
ژ ساعەتا دەستپێکا ڤەبوونا سندۆقان، چاڤێ کوردان ل دەنگێن مووسلێ و کەرکووکێ بوو. ب تایبەتی ژ بۆ کوردان زۆر گرنگ بوو کو ل کەرکووکێ ببن پارتیا یەکەم و ل مووسلێ ژی ببن پارتیا دویەمین. ب ڤێ ئەنجامێ هەموو کورد کێفخوەش بوون. لێ مخابن کێشەیا کوردستانێ و پرسا ناڤخوە یا کوردی پر ئالۆزە و ب کێفخوەشیا خەلکێ و ئەنجامێن سندۆقان چارەسەر نابیت. دێ نه خەلەت بیت کو مرۆڤ ببێژیت؛ پشتی راگهاندنا ئەنجامێن هه‌لبژارتنێ ئێریشەکا ستراتەژیک دێ ل سەر کوردان هێته مەشاندن. هەلبەت هەمبەر ڤێ ئێریشا ستراتەژیک ب بەرخوەدانەکا ستراتەژیک کورد دکارن بەرسڤەک ستراتەژیک بده‌ن.
گەلۆ دێ راست بە کو مرۆڤ ببێژیت «ئیران ل سەرانسەرێ ئیراقێ ب سەر کەت»؟
سەدەما کو پارتی ل ئیراقێ ئەوقاس هەڤرکیێ دکه‌ن، ب ئەرکێ بەرفرەهـ یێ جڤاتێن پارێزگەهان ڤه گرێدایە. هه‌لبژارتنێن ئەنجومەنێن پارێزگەهان نەتەنێ وەک ئەرکێ رێڤەبەریا خوەجهی یە. ب راستی ژی ڤێ هه‌لبژارتنێ په‌یوه‌ندییه‌كا نێزیك ب ناکۆکیێن ل هەرێمێ و شەرێ دەستهلاتێ ڤە هه‌یه. ژ بەر ڤێ یەکێ ئەم دکارن ببێژن کو هه‌لبژارتن ژ بۆ دەولەتێن هەرێمێ ترکیە و ئیرانێ پر گرنگ بوون. ب تایبەتی ژ بۆ ئیرانێ گرنگتر بوون.
ئیرانێ نه تنێ ژ نێزیك ڤە چاڤدێرییا هه‌لبژارتنان كر، به‌لكو هه‌لبژارتنێن پارێزگەهێن ئیراقێ ب دیرەکتیفێن فەرماندارێ موحافزێن شۆرەشا ئیرانێ ئیسماعیل قائانی هاتن برێڤەبرن. قائانی ب تایبەتی ژ بۆ هه‌لبژارتنێن پارێزگەهێن کورد لێ مووسل، کەرکووک و هەرێمێن سونه‌یان گه‌له‌ك كار كر.
قائانی ل 8 جۆتمەها 2023ێ سەردانا کەرکووکێ کر و خەباتێن هه‌لبژارتنێ دەستپێ کرن. د ناڤ باژارێن كو هه‌لبژارتن لێ چێبووین ب تایبەتی مووسل و کەرکووکێ گه‌له‌ك د گرنگ بوون. ژ بەر کو ئەنجامێن هه‌لبژارتنێن جهێن مایی کێم – زێدە دیار بوون.
نە شاشە کو ئەم ببێژین ئیران د هه‌لبژارتنێن ئیراقێ دا ب سەر کەت. بەلێ، هەر تشت وەک وان دخوەست نەچوو؛ سەرکەفتنا په‌ده‌كێ ل مووسلێ و پارتیا حەلبووسی «ته‌قه‌دوم» دەنگێن باش ل بەغدایێ بدەست خستن، نە ئەنجامێن هێڤیکری بوون بۆ ئیرانێ. لێ ب گشتی ئەنجامێن هه‌لبژارتنێن مەجلسێن گشتی یێن پارێزگەهان وەک کو ئیرانێ دخواستی ب داوی بوون.
موقته‌دا سه‌در هه‌لبژارتن بایکۆت کرن. د ئەنجامێ دا ڤێ هەلوەستێ دەستێ ئالیگرێن ئیرانێ خورتر لێ کر.
کۆردیناسیۆنا شیعه‌یان یا سەر ب ئیرانێ ڤە پشتی 48 دەمژمێران داخویانیەک دا و راگهاند کو دێ د هه‌لبژارتنێن ئەنجومەنێن پارێزگەهێن ئیراقێ دا هەڤگر بن. بێ گومان د ناڤبەرا خوە دە ناکۆکیێن دەستهلاتداریێ دێ چێببن، لێ ئەڤ رەوش تشتەکی نا گوهۆریت. راستیا ستراتەژی ئەڤەیه؛ هه‌لبژارتن ب گشتی ل گۆری خواستەکێن ئیرانێ بداوی بوون.
ئەم دکارن ببێژن کو سەرکەفتنا ئیرانێ خزمەتا کوردان ناكه‌ت. د ڤێت د ڤێ چارچووڤه‌ی دا مرۆڤ ل رەوشا مووسلێ و کەرکووکێ بنێریت.
كاندیدێ په‌كه‌كێ د کۆتایا حه‌شدا شه‌عبی دا هاتە هه‌لبژارتن
بەریا هەر تشتی دەنگدێرێن کورد هەم ل کەرکووکێ و هەم ژی ل مووسلێ خودان هەلوەستەکێ ب روومەت بوون و ئەڤ یەک بوومە جهێ شانازییێ یە. لێ ژ بلی ڤی ئالیێ پرۆسێسا دەنگدانێ، د هه‌لبژارتنێن کەرکووکێ دە یاریێن مەزن ژێ دەرکەتن.
ل باشوورێ کوردستانێ دو چەکێن سەرەکی یێن ئیرانێ هەنە: یەک ژ وان یه‌نه‌كه‌یه و یا دی ژی په‌كه‌كە. د دەما هه‌لبژارتنان دا ئیرانێ ئەرکێن نوو ژ بۆ ڤان هەر دو پێکهاتەیێت خوە دانابوون.
په‌كه‌كە ل هەرێما کوردستانێ تو پۆتانسیەلا دەنگدێران نینە. هەتا نها د چ هه‌لبژارتنان دا نەکاریە یەک كاندیدی ژی دەربخێت. لێ ئیران ژ بلی بکارئینانا په‌كه‌كێ وەک هێزا خوە یا پارامیلیتەر، دخوازیت د سیاسەتێ دا ژی په‌كه‌كێ ئەرکدار بکەت. ژ بۆ ڤێ یەکێ ژی حەشدا شەعبی هێلا کو تەڤلی هەڤپەیمانیا نەینەوا ببیت. كاندیدێ په‌كه‌كێ قاسم کەشکۆ کو په‌كه‌كێ د گۆت ل شەنگالێ هاتیە هه‌لبژارتن، لێبەلێ د سندۆقێن شەنگالێ دا پر کێم دەنگ وەرگرتنە. لێ ب دەنگێن جهێن کو حەشدا شەعبی لێ هەیە، هات هه‌لبژارتن. واته ب راستی ژ د کۆتایا حه‌شدا شەعبی و ئیرانێ دا هاتیە هه‌لبژارتن.
یه‌نه‌كێ کەرکووک ب ئیمزایان رادەستی شیعەیان کربوو، گەلێ کورد ژی ب سندۆقێن دەنگدانێ ڤه‌گه‌راندڤه
ئیران هەلوەستا ئەخلاقی یا دەنگدەرێن کورد ب تایبەتی خەلکێ کەرکووکێ د دەربارێ ناسنامەیا کوردی دا باش دزانی. ژ بۆ ڤێ ژی ل شوونا کو کوردان ژ دەرڤە بهێلیت، یه‌نه‌كه وەکە نوونەرێ کوردان دەستنیشان کر. ئیرانێ ژ دەسپێکێ ڤە پلانا خوە ژ بۆ کو «په‌ده‌كه ب سەر نه‌كه‌ڤیت» دارێشت بوو.
ژ بۆ ڤێ ژی هەموو هەولدانێن په‌ده‌كێ یێن ژ بۆ ڤەگەرا کەرکووکێ د هاتن ئاستەنگ کرن. ژ بۆ كو په‌ده‌كە ڤەنەگەریت کەرکووکێ پرۆڤۆکاسیۆنەکا مەزن هات چێکرن. د ڤان بوویەران دا ل 2 ئیلۆنێ 4 جوانێن کورد ب چەکان هاتن قەتلکرن.
ئیران ژ سالا 2013ێ ڤە خودان هێزا لەشکەری یە ل کەرکووکێ و ڤێ هێزا خوە ب هەماهەنگیا یه‌نه‌كه‌كێ ل وێرێ دهێلیت. واته ژ خوە د ناڤبەرا یه‌نه‌كێ و ئیرانێ دا تفاقەکا ستراتەژی هەیە.
بافل تالەبانی ل 10ێ ئیلۆنێ، بەری پرۆسەیا هه‌لبژارتنان دەست پێ بکەت چووبوو تەهرانێ و مەدیایا ئیرانێ یا ب ناڤێ «نوور نیۆز» راگهاندبوو، کو تالەبانی “ژ بۆ گۆتووبێژکرنا مژارێن گەلەک ستراتەژیک ل تەهرانێ یە.”
هێژایی گۆتنێ یە د وێ دەمی دا دارکا مازی دیار کربوو کو مسته‌فا قاراسوو ژی ل 15ێ ئیلۆنێ د هەمان وەختی دا ل تەهرانێ بوو.
مستافا قاراسوو ل تەھرانێ یە
یەنەکە ل کەرکووک و ئیراقێ ل دەرڤەیی بەرژەوەندیێن ئیرانێ سیاسەتێ ناکەت
پشتی داگیرکرنا کەرکووکێ د ئۆكتۆبه‌را 2017ێ دا، سەرۆکێ نها یێ ینکێ بافل تالەبانی، تێکستا رێکكەفتنا رادەستکرنا کەرکووکێ ل بەر کامیره‌یان نیشان دا و گۆت، وان هندە ؟؟ ئیمزا کۆم کرینە کو کەرکووکێ رادەستی حه‌شدا شه‌عبی بکه‌ن». ل وی دەمی ژی یه‌نه‌كه ل کەرکووکێ پارتیا یەکەم بوو و پارێزگارێ کەرکووکێ نەجمەددین کەریم ژی ئەندامێ یەنەکێ بخوە بوو. رەحمەتی نەجمەددین کەریم ل دژی فرۆتنا کەرکووکێ دەرکەت، له‌وما ژی ژ یه‌نه‌كێ هات ده‌رێخستن.
ژ بەر ڤێ یەکێ ئەم دزانین کو یه‌نه‌كێ کەرکووک ب ئیمزایان رادەست کر، کوردان ژی ب دەنگێن خوە کەرکووک ڤه‌گه‌راند. د سه‌ر هەلوەستا یه‌نه‌كێ ژی را خەلکی هەلوەستەکێ نشتمانپەروەری رابەر کر. هەلوەستا خەلکێ کەرکووکێ ژ هەلوەستا یه‌نه‌كێ جوداترە. واته کەرکووکا كو یه‌نه‌كێ ب ئیمزایان رادەستی ئیرانێ کری، خەلکی ب دەنگێن خوە ژێستاند.ل سەر ڤێ راستیێ، دڤێت ب زەلالی بهێته گۆتن کو یەنەکە ل کەرکووک و ئیراقێ ل دەرڤەیی بەرژەوەندیێن ئیرانێ سیاسەتێ ناکەت.
بەریا هه‌لبژارتنان پێشبینیا وێ یەکێ هەبوو کو یه‌نه‌كه و په‌ده‌كه تفاقێ بکه‌ن و دانوستاندنێن پرئالی بمەشین. ب راستی سەرۆک مەسعوود بارزانی راستەراست دەستوەردانا رەوشێ کر و گەلەک ته‌عویز دانه یه‌نه‌كێ. لێ بریارا ستراتەژی یا ئیرانێ یا ئاشکەرە بوو: «دخواست د ناڤبەرا کوردان دا تفاق چێنه‌بیت». ژ بەر کو یه‌نه‌كێ ئەڤ یەک زانیبوو، د دەما پێش هه‌لبژارتنێ دا ب زانەبوون ئالۆزی چێکرن و بوو سەدەم کو دانوستاندنێن ناڤمالا کوردی بهێن ئاستەنگکرن. واته یه‌نه‌كه بخوازیت ژی نكاریت، ل گه‌ل په‌ده‌كێ تفاقێ بکەت.
ل گۆری ئەنجامێن هه‌لبژارتنێن نها، کورد ب تەنا سەرێ خوە نکارن پارێزگارێ کەرکووکێ دیار بکه‌ن.
گەلۆ د هه‌لبژارتنێ دا ترکیێ پشتگری دا په‌ده‌كێ؟
بەریا هه‌لبژارتنان راگەهاندنا شیعە یا حه‌شدا شه‌عبی پرۆپاگاندا دکر کو ترکیە ل کەرکووکێ پشتگریا په‌ده‌كێ دکەت. لێ ئەنجامێن هه‌لبژارتنێ ژی نیشان دا کو ئەڤ ئیدیعا نه‌راستە. هەروه‌ها هەم باسکێ شیعه یێ ترکمەنان کو سەر ب ئیرانێ ڤەنە و هەم ژی باسکێ سوننی کو ل گه‌ل ترکیێ نە، ب هەڤرا ل دژی په‌ده‌كێ تەڤدگەرن.
ترکیێ ل مووسلێ نه‌هێلا عەرەبێن سوننی یێن کو په‌یوەندی ل گه‌ل په‌ده‌كێ هه‌یی، هه‌ڤكارییا وێ بكه‌ن.
په‌ده‌كە کو ئەڤه دەمەکێ درێژە نە ل کەرکووکێ بوو، لێ دیسا ژی دەنگێن خوە یێن ل کەرکووکێ زێدە کرن. لێ شیانێت وێ یێن مەزنتر ژی هەبوون. د دەما داویێ دا تەڤلی بانگەشەیا هه‌لبژارتنێ بوو، دەزگەهێن پرۆپاگاندایێ کێم بکار ئینان و ئەو ئێرشێن ل سەر وان دهاتن كرن نه‌هێلا کو ئەنجامێن باشتر بدەست بێخیت.
ئەم نەتەوپەرەستێن کورد پڕ شانازین کو کورد ل کەرکووکێ چوونە سەر سندۆقان و وەکە پارتیا یەکەم دەرکەتن. لێ ئەڤه نه‌شێت مە بەر ب خەونێن رۆمانتیک ڤە ببه‌ت. ژ بۆ کو ل هەرێما کوردستانێ تفاقەک د ناڤبەرا کوردان دا چێببیت، دڤێت یه‌نه‌كه په‌یوه‌ندیێن خوە یێن ل گه‌ل ئیرانێ و ئەنیا حه‌شدا شەعبی قوت بکەت. كادرێن کو دشیان ڤێ یەکێ د ناڤا یه‌نه‌كێ دا بکه‌ن هەموو ژ کار هاتن دورخستن و ئەندازیارێن خیانه‌تا کەرکووکێ دەست دانانه سەر رێڤەبەریێ. واته تەنێ تشتێ کو یه‌نه‌كه دکاریت بکەت ئەوە کو د ناڤ خەتێن کو ئیرانێ بۆ ده‌ستنیشان كرین، تەڤبگەریت.
پشتی ڤێ پێڤاژۆیێ، ئیران دێ د هەولدانێن خوە یێن ژ بۆ ژ نوو ڤە دیزاینکرن و برێڤەبرنا ئیراقێ دا گرنگییەکا مەزن ده‌ته کێ. هەموو هێزێن کو تەسلیمی ئیرانێ نەبن؛ چ سوننی، چ شیعە و چ کورد، دێ راستی ئێریشەکا مەزن یێن ئیرانێ هێن.
ل هەمبەری ڤان ئێرشێن ستراتەژیک یێن ئیرانێ کورد تەنێ دکارن ب هەلوەستەکێ هەڤگرتی – ستراتەژیک بەرسڤێ بده‌ن. هەلوەستا ستراتەژیک کوردستانیبوون و یەکیتیا کوردانە.
