ژ دوهـی ڤە کوردەکێ ب ناڤێ «سه‌نانیک ئۆنەر» هه‌م ل سەر مەدیایا جڤاکی و مەدیایا کوردی و هەم ژی یا ترکی بوویه رۆژه‌ڤ. هات ئیدیعا كرن کو سه‌نانیک ئۆنەر ل سوێدێ چوویه د جهه‌كێ خودانكرنا هەسپان دا و دەما «ده‌ستدرێژی ل ماهینه‌كێ کری» ژ ئالیێ پۆلیسان ڤە هاتیە گرتن. هەلبەت ئەڤه مژارەکا گرنگە، لێ یا گرنگتر ناسنامەیا سیاسی یا سه‌نانیک ئۆنەر بوو. سه‌نانیک ئۆنەر کارمەند و رێڤەبەرەکێ په‌كه‌كێ یە کو ل سوێدێ یە و هەتا نها ژی چالاکە.
ل گۆری نووچەیێن چاپەمەنیا سوێدێ، دهێته گۆتن کو ل هێلسنگبۆرگێ ل 24ێ شباتێ کەسەکێ ب ناڤێ سه‌نانیک ئۆنەر ل جهه‌كێ نێزیكی خوە دەستدرێژیا سكسی ل «ماهینه‌كێ» کریە و پشتی کو ب کامیره‌یان ئاشكه‌را بووی رەڤیایە و پشترە بۆ هەمان مه‌به‌ستێ 2 جاران ڤەگەریایە و ل دوماهیێ هاته گرتن.
سه‌نانیک ئۆنه‌ر ل 28ێ شباتێ هاته گرتن. دەما ئه‌و دهێته گرتن کێرێ بۆ پۆلیسان دكێشیت و به‌رگریێ دكه‌ت. د ئەنجامێ دا هاته گرتن و نها ب داخوازا 30 سال زیندانكرنێ ل دژی وی دۆز هاتیە ڤەکرن.
هەموو وەشانێن وەکی ئانفێ، ئاژانسا مەزۆپۆتامیا، ئۆزگور گوندەم و …هتد کو ئۆرگانێن سەرەکی یێن په‌كه‌كێ نە، دوهی بلەز و به‌ز وێنە و نووچەیێن سه‌نانیک ئۆنەر ژێبرن.
سه‌نانیک ئۆنەر کی یە؟
سه‌نانیک ئۆنەر ناڤەکە کو ژ سالێن 1970یێ ڤە ل گه‌ل په‌كه‌كێ تێکلدارە و د گرتیگەهێ دا مایە. ئۆنەر پشتی 20 سالان د گرتیگەهێ دا مای، ل سالا 2004ێ ژ گرتیگەهێ دەردكه‌ڤیت و د ناڤ تركیێ دا ئه‌ركه‌كێ گرنگ یێ په‌كه‌كێ وه‌ردگریت.
ئۆنەر ئەندامێ کۆمیتەیا رێڤەبەر یا هەرێمی یا ده‌ته‌پێ بوو و ئەرکا وی ل ڤێرێ كۆمركرنا ئیحالەیێن شارەدارییان بوو، د ڤێ مژارێ دا راستەراست ب ته‌علیماتێن رێڤەبەرییا په‌كه‌كێ یا قەندیلێ كار دكر.
ئۆنەر وه‌ك هاریكارێ شارەدارێ قۆسەرێ هات وه‌زیفه‌داركرن، پشتی كو د هلبژارتنان دا سه‌ركه‌فتی، ل سالا 2009ێ د ئۆپەراسیۆنه‌كا ناڤخوه‌یی یا ل دژی په‌كه‌كێ/كه‌جه‌كێ دا هاته گرتن. ئۆنەر ل سالا 2013ێ ژ گرتیگه‌هێ ده‌ردكه‌ڤیت، بۆ په‌روه‌ردێ دچیته قەندیلی و ژ وێرێ ژی دچیته رۆژئاڤا، پاشی بۆ ئه‌ورۆپا دهێته هنارتن.
ل ئەورۆپایێ د سازیێن په‌كه‌كێ یێن ل سوێدێ هه‌م وه‌ك رێڤەبەر و وەکە ئەندامێ کۆمیتەیا په‌كه‌كێ یا سوێدێ كار دكه‌ت.
سه‌نانیک یان په‌كه‌كە سووچدارە؟
سه‌نانیک ئۆنەر یێ 72 سالی ناڤەکێ گه‌له‌ك کەڤنە و گەلەک سالان د گرتیگەهێ دا مایە. ل سالا 1970 زه‌واج كریه و زارۆک و نەڤی هەنە. 40 سالێن ژیێ خوه ل گه‌ل په‌كه‌كێ دەرباس کرینه، پشتی كو ل سالا 2004ێ وەکی كادره‌كێ په‌كه‌كێ هاتیە قەبوولکرن رێخستنێ نه‌هێلا ئه‌و ل گه‌ل مالباتا خوه بژیت، ژ به‌ر ڤێ ئه‌گه‌رێ ئه‌و نه‌چار بوو وەک هەموو کادرێن په‌كه‌كێ مالباتا خوە رەد بکەت.
چاڤکانیێن نێزیكی په‌كه‌كێ کو ده‌ربارێ ڤێ مژارێ مه په‌یوه‌ندی ب وان کریه دیار کرن کو سه‌نانیک ئۆنەر پشتی کو ل سالا 2004ێ ل ترکیێ پێشەنگیا کۆمیتەیەکا په‌كه‌كێ کری، ب دەهان کادرێن کو ل هیڤیێ بوون ژ گرتیگەهێ دەرکەڤن و “بزەوجن” ئاشكه‌را کرن و وەک خائین راگه‌هاندن. واته ئۆنەر ژ وێ ده‌می ڤە بوو پارچەیەک ژ «دژمناتیا پێكئینانا خێزانێ» یا په‌كه‌كێ.
ئەندەزیاریا مرۆڤان یا په‌كه‌كێ
جڤاکا کو ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤە هاتیە چێکرن، مرۆڤان په‌ریشان دکەت
ئاوایێ کو «پرسگرێکا سه‌نانیک ئۆنەر و ماهینێ» ژ ئالیێ فاشیستێن ترک ڤە ل دژی کوردان هاتیە بکارئینان ب راستی گەلەک خەمگینە. لێ تەنێ ژ بەر کو فاشیستێن ترک ڤێ یەکێ ب کار دئینن مه‌حاله کو مرۆڤ بێدەنگ بمینیت. مرۆڤ دشێت وه‌سا ئانالیزه بكه‌ت کو «د شەخسێ سه‌نانیک ئۆنەر دا ژیانا په‌كه‌كێ و رەوشا کادرێن وێ ئه‌وا د جڤاکی دا پێ هاتینه مه‌حكووم كرن هه‌یه».
د ناڤا په‌كه‌كێ دا د گەلەک مژاران دا، ب تایبەتی ژی د په‌یوه‌ندیێن ژن و مێران دا گەندەلییەکا جددی هەیە. ل چیا و باژاران ئەندامێن په‌كه‌كێ تووشی گەلەک بوویەرێن وەک هەڤزاینده‌یی و ده‌ستدرێژییا ل سه‌ر حەیوانان دبن. په‌كه‌كه رێ نادەت کو ئەڤ بوویەره بۆ رایا گشتی بهێنه ئاشكه‌را كرن.
گەر کەسێن تووشی ڤان بوویه‌ران دبن رێڤەبەرێن پایەبلند بن، مالباتێن وان د گرنگ بن، یان ژ بۆ په‌كه‌كێ د گرنگ بن، د ناڤ په‌كه‌كێ دا چ كێشه چێنابن و بوویەر دهێته ڤه‌شارتن. کەسێن فەقیر ژی دهێنه دادگه‌هـكرن و مەحکوومکرن.
گەر ئەڤ بوویەره د چاپەمەنیێ دا بهێنه به‌لاڤ كرن، په‌كه‌كه دبێژیت «ئەڤه کێماسیا گەلە، نە یا پارتیێ یە». به‌لێ د سیسته‌مێ په‌كه‌كێ دا كه‌سه‌ك هه‌ر كی بیت ده‌ما دمریت دبێژیا شەهیدێ منه، دەما شەری دکەت دبێژیا گەریلایێ منه، لێ دەما خرابیه‌كێ دكه‌ت دبێژیت نه‌خێر چ په‌یوه‌ندییا ڤی کەسی ب من ڤه نینە.
وەکی دی، دەما کو چیرۆکا ئۆنەر بەلاڤ بووی، مەدیایا په‌كه‌كێ هەموو نووچەیێن دەربارێ ئۆنەر ژ مالپەرێن خوە ژێبرن. به‌رێ خوه بده‌نێ سه‌نانیک ئۆنەر 72 سالی یە و 44 سالان د ناڤا په‌كه‌كێ دا یە. ئەو هاته زیندانکرن، ئه‌شکەنجە کرن، ل به‌ر خوه دا، لێ ل دوماهیێ خوە لاییقێ دوماهیه‌كا وه‌ها بێروومەت دیت. چیرۆکا سه‌نانیک ئۆنەر کورتەیا وێ ژیانێ یه یا کو ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤە هاتیە ئافراندن، ئه‌و ژیانا كه مرۆڤان بەرۆڤاژی دکەت. دەما مرۆڤ نەهێلیت تشتێن کو د سروشتێ خوە دا هەنە ب رێكێن سروشتی بهێنه كرن، ئاراسته دێ بۆ رێكێن نه‌سروشتی چیت.
دنیایەکا بێ ژن، بێ زه‌لام، بێ خێزان و بێ دەولەت
پشتی ل سالا 1986ێ عه‌بدوللا ئۆجالانی هەڤژینا خوە «کەسیرە یلدرم» به‌ردای، د ناڤا په‌كه‌كێ دا ده‌ربارێ «ژن و خێزانێ» ب دەهان ئانالیز هاتن كرن، په‌یوه‌ندیێن ژن-زلام و پێكئینانا خێزانێ وه‌ك سیخۆریێ هاتنه پێناسە کرن.
ئەو هەتا وێ دەرێ چوو کو پێكئینانا خێزانێ وەکی «دۆزا تایبەتی یا بۆردەلێ» ب ناڤ کر، ژ بلی ڤێ «ئه‌و» چ جاران بێ ژن نەما، لێ ژن ل هەر کەسه‌كی قەدەغە کرن، وی خوە وەکە زلامێ بێهەمپا یێ کو ژن ئازاد کرین ناساند و ل شامێ هه‌ره‌مه‌ك ئاڤا کر.
پشترە و د ڤێ چارچۆڤه‌ی دا کادرێن د ناڤا په‌كه‌كێ دا ژ نوو هاتن ئاڤاکرن، ژ وی دەمی په‌كه‌كێ ب شێواز و نیقاشێن جودا یێن ئیدۆلۆژی دەست ب تێکبرنا په‌یوه‌ندیێن خێزانی و ژن و مێران کریە. بۆ نموونه رێڤەبەرێ په‌كه‌كێ مسته‌فا قاراسوو ل سالا 2017ێ گۆتبوو: «ئەم جارەکا دی تەکەز بكه‌ین، دەم هاتیە کو ئەم هزر د جیهانەکا بێ ژن و مێر دا بكه‌ین. حکوومەتا بێ دەولەت و ژیانا هەڤبەش یا ئازاد بێ ژن و مێر مه‌حاله. ئەڤ ئاخفتن فۆرمولا سەرەکی یا گەندەلیا من یا تاکەکەسی-جڤاکی نە. نە دەولەت بۆ خه‌لكی، نە زلام ژ بۆ ژنێ، نە ژن ژ بۆ مێران. وەرن ئەم ڤێ ب جوورەکێ فەرزکرنا ئانارشیست یان فەرمانەک نەناس ناڤ بكه‌ین.
ئه‌ڤ گۆتنه هەم ل دژی کادرێن په‌كه‌كێ و هەم ژی ل دژی تەڤگەرێن دی یێن کورد وەکی چەک بکار ئینان. ل گۆری په‌كه‌كێ ژ بلی خوە هەموو تەڤگەرێن ژنان، سادە، خراب و بێئەخلاقن. وەک نموونه زەواجا سەرۆکێن رێخستنێ یێن رۆژهلاتێ كوردستانێ وەک خەمساری د هه‌ژمێرن و ل هەمبەری خوە وەک چەکەک ب کار دئینن. یەکەمین پەیڤا کو په‌كه‌كه ژ بۆ بچووكرنا کەسەکی بکار دئینیت ئەڤەیه: «ئەڤیندارێ ژن و مێران، سیخۆرە».
هەلبەت ئەڤه نە تەنێ ل دژی ئالیێن دەرڤەیە، دەما کو په‌كه‌كه دخوازیت ل کارمەندەکێ خوه یێ د ناڤ رێزێن خوه دا بده‌ت، یەکەم تشتێ کو دكه‌ت ئەڤەیه كو دبێژنێ: هوون حه‌ز ژنەکێ یان هه‌گه‌ر ژن بیت تو حه‌ز مێرەکی دكه‌ی. ب كورتی «سێكس» چەکێ هەڤدوو خرابکرن و پێشبازییا د ناڤا رێخستنێ دا یە.
ب سه‌رڤه گۆتنێن گەش، ئیدۆلۆژی و سلۆگانێن ئازادیێ ب دەنگەکی بلند دهێنه گۆتن، ژ بنڤه بێئه‌خلاقی هەیە. مەسەلا، ژ بەر کو ل چیایان رێیەکا دی نینه، هەڤزاینده‌یی چه‌ند پاشتره به‌ربه‌لاڤتر لێ دهێت. بەشەکێ کادرێن په‌كه‌كێ یێن کو چووینە ڤێ رەوشێ ب کورتاسی دبێژن، «ژ بەر بەلاڤبوونا په‌یوه‌ندیێن هۆمۆسەکشوەل ئێدی کەس ب ل گه‌ل كه‌سێ نارازێت، قه‌ده‌غه‌یه».
ل ئەورۆپایێ هنده‌ك ئەندامێن په‌كه‌كێ یێن بریندار هەنە کو نه ده‌ست و نه‌چاڤ ماینه، یان ژی ب ئاوایەکی دی بریندار بووینە و ب تنێ نه‌شێن ژیانا خوە به‌رده‌وام بكه‌ن. ئەڤ کەسه دخوازن خێزانێ پێكبینن، لێ په‌كه‌كە ڤێ یەکێ قەبوول ناکەت و ڤان داخوازیێن وان ب “گەندەلی، خیانەت” ناڤ دكه‌ت. ل رۆژئاڤا ب دەهان کەسێن وه‌ها هەنە.
په‌كه‌كه وی زه‌لامێ كو ب تەنێ نه‌شێت بچیتە ته‌والێتێ له‌و بۆ خوه ل هەڤژینه‌كێ دگەریت به‌رناده‌ت. ئه‌و زه‌لامێ تێر خزمەتا رێخستنێ کری و دەست و چاڤێن خوە داین، ژ به‌ر كو ئەگەر ده‌ست ژێ بەردا، ئەو ئێدی نه‌شێت حكومی بکه‌ت. رێڤه‌به‌رێن وێ یێن ل گه‌ل ئه‌ڤیندارێن خوه د ڤیلایێن لوکس و خوارنگەهێن مارسیلیا و هنده‌ك باژارێن بەلجیکا دا بژین، دیسا رێڤەبەریا بلند یا په‌كه‌كێ ل چیایێ سێکسی بکەت.
د راستیێ دا دوورپێچا کو په‌كه‌كێ ل سەر زاینده‌ی و په‌یوه‌ندیێن ژن-زلام ددانیت ئەوە کو خه‌لكی ئێخسیر بكه‌ت. ل گۆری کو دخوازیت یاریا ب جڤاکێ بكه‌ت. په‌كه‌كێ ب شەرێ خوه یێ ل دژی هەموو سازیێن جڤاكی یێن کوردستانێ یێن وەکە خێزانێ، مرۆڤ ژ هەموو نرخێن جڤاکی دوور ئێخست.
دۆرهێلا په‌كه‌كێ ب وێ قه‌ده‌رێ کۆرەیه دێ بینی ئۆجالان وەکو «خودا-پێغەمبەر» هاتیه راگه‌هاند كو ئه‌ڤه ژی هه‌ر ب ڤێ جڤاكا خرابوویی ڤه گرێدایه ئه‌و جڤاكێ په‌كه‌كێ ئافراندی.
له‌وا نێرینا په‌كه‌كێ یا ل سەر ژن، مێر، جڤاکی و خێزانێ چه‌ند خه‌ملی ژی بیت، لێ ئەم دبینین کو ل دوماهیێ هه‌ر دبیته ئه‌گه‌رێ خرابیێ. پرسگرێکا سه‌نانیک ئۆنەر تەنێ پرسگرێکا کەسەکی یه. تشتێ کو د سەنانیکی دا دهێته دیتن، نیشانا ئیدۆلۆژیا په‌كه‌كێ یا خرابکەر، پەریشان و قرێژە.
