وەلاتێ ئانگۆلا ل دژی کۆلۆنیالیزما پۆروتگالی، د دەسپێکا سالێن 1950 هه‌تا 1974 ێ دا تێکۆشینەکا مەزن كر، پشتی بەرخوەدانا ب پێشەنگیا رێخستنێن ب ناڤێن ،UNITA، FNLA، MPLA پۆروتگالی ھەری داوی د سالا 1974 دا نەچار مان کو وەلاتێ ئانگۆلا تەرک بکن. ئەڤ سەرکەتنا ئانگۆلا ئیلھام دا گەلێن بندەست کو ژ بۆ تێکۆشینا رزگارییا نەتەوەیی شەر بکن. مخابن، وان نە تەنێ ژ بۆ تێکۆشینا ل دژی داگیرکەریێ میراس ھشت، ھەمان وەخت ژ بۆ شەرێ ناڤخوەیی ژی تێگەهەک نوو ژ جیھانێ رە ھشتن: یونیتاچیتی.
دەولەمەندییا خوەزاییێن بنئەرد و سەرئەرد، ئاڤا پاقژ و سه‌قایێ کو ژ بۆی مەزنبوونا قەھوێ گونجای دکارە ئانگۆلایێ دەولەمەند بکەت. لێ ئەڤ یەک پێک نەھات، پشتی کو داگیرکەر دەرکەتین، «یونیتا»یێ دەست ب ئێریشا ل سەر حکوومەتا ناڤەندییا ژ کۆلۆنیالیزما پۆروتگالێ رزگار بوویی، کر. حکوومەتا کو ل گۆری «یونیتا» یێ ھاتیە ئاڤاکرن، ب به‌هانه‌یا سەدەمێن ئایدۆلۆژی و جوداھییا فکری ئێریش دکر و وان ئیدیعا دکر کو ئەو دێ ئانگۆلایەکا ئازاد و دەولەمەندتر ئاڤا بکن. لێ ئارمانج قەد ئەڤە نەبوو. مەسەلە ئەڤ بوو کو جیھانا پربەندی ل سەر ئانگۆلایێ شەرێ ھەڤ دکرن.
«یونیتا» بێی کو ئاگربەستێ قەبوول بکەت یان ژی تشتەکێ داخواز بکەت تەنێ ئێریش دکر، یەکانە ئارمانجا وان ئەو بوو کو «MLPN»ێ خراب بکەت. د ڤان پەڤچوونێن کو «UNITA» تێدا وەکە کرێگرتییێن کۆلۆنیالیستان تەڤدگەری 27 سالان دەوام کر و د ڤی شەری دا 0.5 ملیۆن وه‌لاتیێن ئانگۆلایی مرن، وەلات وێران و کاڤل بوو. «یونیتا»یا کو ب خەتا «چەپ-ماویست» دەست ب تەکۆشینێ کری، خوە سپارت ئەمەریکا و بوو ھێزەکا کو تەنێ عه‌سكه‌ر و پۆلیسێن وەلاتێ خوە دکوشتن و وەلاتێ خوە وێران دكر، ڤێ رەوشێ ھەتا سالا 2002 ده‌ما سەرۆکێ «یونیتا» جۆناس ساڤمب مری ژی، بەردەوام کر.
پشتی ڤی شەرێ ئالۆز كو د بن پەیڤێن ئایدۆلۆژی دا پشتگرییا ھێزێن بیانی و قاچاخچێتییا ئەلماسی دھاتە کرن، جیھانا سیاسەتێ ل پەی خوە تێگەهەک نوو ھشت ئەو ژی «یونیتا» بوو. خەتا خیانەت و جەحشاتیێ د بن ڤی ناڤی دە خوە ب رێخستن کربوو.
جورێ یونیتاچییا پەکەکێ
دەما ئەم ل دیرۆکا کوردان یا سەد سالێن داویێ دنێرین، دیار دبیت کو ب گشتی وه‌ك پێڤاژۆیێن ئانگۆلایێ یه. ب تایبەتی کریزا رۆژھلاتا ناڤین كو پشتی سالا1990 ێ بۆ شەرێ ناڤخوەیی هاته گوهارتن، ئەڤ یەک مینا مێژوویا ئانگۆلا یه.
د دیرۆکا مە دا رۆلا یۆنیتیزمێ یا کو ھەول ددەت دەستکەفتێن کوردان تێک ببەت پەکەکە دگێریت. ژ سالا 1974ێ پەکەکێ ژ داگیرکەران پتر ئێریشێن ئایدۆلۆژی، لەشکەری و سیاسی ل دژی رێخستن و کەسایەتیێن کوردان كرینه، ب تایبەتی ل باشوورێ کوردستانێ شێوازێ یونیتاچییا پەکەکێ پتر ب زەلالی دهێته دیتن.
ئیرۆ دژایەتیا ب ئیستیقرار و رێخستنکری یا رێڤەبەری و مەدیایا پەکەکێ یا ل ھەمبەر پەدەکێ و بارزانی و ل سەر ئەساسێ ئارگومانێن سیاسی – ئیدۆلۆژی ژ راستیا پەکەکێ یا یونیتاچیێ دەردکەڤیت.
ژ دەما کو شۆرەشا باشوور یا د سالا 1991ێ دا ل دژی فاشیزم – کۆلۆنیالیزما سەددام سەرکەفتنەک ب دەست خوە ڤە ئینای ل خەتا سلێمانی، دھۆک و ھەولێرێ داگیرکەری ژ ھۆلێ ھات راکرن. ژ وێ دەمێ ھەتا رۆژا ئیرۆ پەکەکێ بەرێ لوولییا تڤەنگا خوە زڤراندیه سەر باشوورێ کوردستانێ. ژ وێ دیرۆکێ ھەتا نھا چ رێخستنێن باشوور ئێریشی پەکەکێ نەکریە. لێ بەلێ پەکەکێ ھەموو ئێریش ل سەر وان كرینه و ھەرده‌م ب فەرمانا داگیرکەران تەڤگەریایە.
پەکەکێ د سالا 1992ێ دا په‌رله‌مانێ کوردان ل ھەولێرێ یا کو د بن دۆرپێچێ دا ب زەحمەت تێدکۆشی وەکە کەڤنەپەرەستی راگه‌هاند و ل دژی باشوور دەست ب ئێریشێن خوە کر و گۆت: «ھێزێن باشوور دخوازن پێشییا دەولەتبوونا کوردان بگرن». پشتی ئۆجالان ژی چوویه ئیمرالیێ گۆت: «پەدەکە دخوازیت دەولەتەکێ ئاڤا بکەت و سنۆران بگوھۆریت، ئەڤه ژی پاشڤەروویی یە» ب ڤێ به‌هانه‌یێ ئێرشی حکوومەتا هەرێما کوردستانێ کر.
ئیرۆ پەکەکە ب گۆتنا «پەدەکە ھەڤکارێ دەولەتا ترکە» ئێریش دکەت. لێ پەکەکە د بن باسکێ شیعەیێن ئیراقێ دا یە کو دخوازن دەولەتا ئیراقێ پارچە نەبیت، پەرلەمان، حکوومەت، دادوەری، لەشکەری و ئابۆری یا د بن ناڤێ ستاتویا کوردستانێ دا ژ ھۆلێ راکه‌ن. پەکەکە ل دژی دەولەتبوونا کوردستانێ یە، لێ نە ل دژی دەولەتا ئیراقێ یە و ھەموو دەرفەتێن خوە بۆ ڤێ ئارمانجێ بکار دئینیت.
پەکەکە ل دژی شەری یە، لێ ب ھەموو ئیمکانێن دەولەتا ئیرانێ ئێریشی پەدەکێ دکەت. ل سەر سنۆرێ رۆژھلاتێ کوردستانێ و ئیرانێ رێ ل تەڤگەرا «پەدەکە-ئیرانێ» و ھێزێن کۆمەلەیێ دگریت. پەکەکە بسپۆرێ تێکبرن و ھەرفاندنا تەڤگەرێن کوردستانی یە. نھا ژی ڤێ بسپۆریێ ل دژی پێکھاتەیێن سەرەکی یێن رۆژھلاتێ کوردستانێ مینا «پاک، کۆمەلە و پەدەکە-ئیران» ب کار دئینیت و ڤان تەڤگەران بەردەته ھەڤ. پەکەکێ ب ئاوایەکی ڤەشارتی د مەدیایا خوە دا دگۆت کو ئەڤ تەڤگەرێن رۆژھلات پاشڤەروو و کەڤنەپەرەستن، د راستی دا پەکەکە شەری ل دژی ڤان ھێزان رادگەھینیت.
ژ سالێن 1970ێ ھەتا ئیرۆ ل باکورێ کوردستانێ ل دژی رێخستنێن وەکە «کوک، کاوا، ئالا رزگاری، دەدەکەدە و ھتد..» شەرێ چەکداری مەشاند و تێکۆشەر و رێبەرێن وەکە «فەرید ئوزون و عەلائەدین کاپلان» قەتل کرن.
ژ سالا1986 ێ ب دەھان کوردێن ل سەر رێبازا بارزانی ل رۆژئاڤا ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ھاتن قەتلکرن. پشتی سالا 2002ێ ئەڤ پێڤاژۆیا دژە کورد ھێژ زێدەتر بەرز بوو. پەکەکێ یەک ئاژان و بەرپرسەکێ دەولەتا سووریێ نەکوشتیە. لێ ژ «بەھزاد دوورسون ھەتا نەسرەدین برھک» گەلەک خەباتکارێن «پەدەکە-سووریێ» کوشتن. ھەتا ئیرۆ پەکەکێ و پێکھاتەیێن وێ یێن بەشێ رۆژئاڤا یەک سازی و دەزگەھێن دەولەتا سووریێ نەشەوتاندینه. ھوون نابینن کو پەکەکێ ئالایێ داگیرکەران شەوتاندبیت، ھوون نکارن ببینن کو پەکەکە ئالایێ سووریێ و ئیرانێ دشەوتینیت، لێ ھوون دبینن کو پەکەکه ھەر رۆژ ئالایێ کوردستانێ دشەوتینیت.
د DNA پەکەکێ دا تێکبرنا پێشکەتن و سازی و دەستکەفتێن گەلێ کورد ھەیە. ئەڤ شێوازێ پەکەکێ یێ یونیتاجیتیێ یە.
بێی دیتنا ڤێ راستیا پەکەکێ چ پارچەیەکا کوردستانێ نکاریت ل سەر لنگێن خوە بسەکنیت. «یونیتا»یا ئانگۆلا پشتی کو 0.5 ملیۆن مرۆڤ کوشتین و وەلاتێ خوە کاڤل کری، ھلوەشیا. گاڤا دزانی دێ هەلوەشیت پتر توند دبوو. لێ گەلەک ڤەبژارکێن پەکەکێ ھەنە، ھەکە ئیران چێنەبیت، دچیتە ئیراقێ، گەر ئیراق چێنەبیت دێ چیته گەل ترکیێ. پەکەکێ ھەر داگیرکەرەکێ ل دژی پێکھاتەیا رەوایا ل ھەولێرێ ب کار دئینیت. ل کو دەرێ ژ بلی رێخستنەکا کوردی ھەبە پەکەکە دژمنێ وا نە. شێوازێ پەکەکێ یێ یونیتاچیێ ژ یونیتاچییا ئانگۆلایێ یە. یەکیتییا پەکەکێ مەترسیدارتر و رێخستنکریترە.
پێدڤییە کو جڤاکا کورد خوە ژ ڤی شێوازێ یونیتاچییا پەکەکێ یا کو بوویە ئێشا پەنجەشێرێ رزگار بکەت.
