پشتی دەستدایینا باخچەلی لگەل ئەندامێن پارتیا دەمێ و دووڤرە داخویانیا وی یا “بلا ئۆجالان وەرە و ل مەجلسێ باخڤە”، نیقاشا “پرۆسەیا چارەسەریێ” ب لەزگینی زێدە دبە. ئەڤ پرۆسەیا نوو یا چارەسەریێ کو ئەم دێ ناڤێ پەیمانا خەلاتێ لێ بکن، دێ بێتر وەرە نیقاشکرن. ئەڤ نە ژ بۆ کوردان، لێ گاڤەکە کو دەولەتا ترک ژ بۆ پێشەرۆژا خوە دهاڤێژە.

د 953یەمین سالڤەگەرا کەتنا کوردستانێ دە پەیمانا خەلاتێ، ئەندامەتیا برجس و نیقاشا پرۆسەیا چارەسەریێ

لھەڤکرنا پرۆسەیا کو باخچەلی د 1ێ جۆتمەھێ دە دەست پێ کر، د 25ێ تەباخێ دە ل جڤینا کابینەیێ یا ل خەلاتێ پێک ھات. ئەگەر وەرە بیرئانین، د 953یەمین سالڤەگەرا کەتنا ترکا یا ئانادۆلێ، یان ژی راستر بێژن کوردستانێ دە، کابینەیا دەولەتا ترکیەیێ پشتی 21 سالان ل دەرڤەیی ئەنقەرەیێ جڤینا کابینەیێ ل دار خست. ھەمان رۆژێ باخچەلی و ئەردۆگان ب ھەڤ رە جڤیان و ل سەر مژارێن ستراتەژیک بریار دان. ھەر وھا د ھەر دو جڤینان دە وەزیرێ کارێن دەرڤەیێ نوو ھاکان فیدانێ کو سەرۆکێ بەرێ یێ میتێ ژ ئەمەریکایێ ڤەگەریابوو، ئەنجامێن ھەڤدیتنێن خوەیێن لگەل وەزیرێ کارێن دەرڤە یێ ئەمەریکایێ ئانتۆنی بلنکەن راگھاندن.

د ڤێ جڤینێ دە دەولەتا ترک ل سەر سێ خالان ل ھەڤ کر: ل رۆژھلاتا ناڤین پێڤاژۆیەکا نوویا شەری دەست پێ دکە، دبە کو دەستوەردان د ئیران و سووریەیێ دە بێ کرن. ترکیە ب تەنێ ب ئەندامەتیا ناتۆیێ نکارە یەکگرتییا خوە و سینۆرێن خوە بپارێزە. ژ بۆ شیانا تەڤگەرەکە بەرفرەھتر، ئەندامەتیا BRICS پێویستە. ژ بۆ کو کورد ژ پەڤچوونێن سەردەمەکە نوویا رۆژھلاتا ناڤین سوود وەرنەگرن، دڤێت لگەل دەولەتا ترک د پێڤاژۆیەکە نوو دە جھ بگرن.

(BRICS، واتە پلاتفۆرما برازیل، رووسیا، ھندستان و چینێ، د سالا 2009 دە ژ ئالیێ رووسیایێ ڤە وەک بەرەیەک نە فەرمی ھات ئاڤاکرن دا کو بکاربن ل ھەمبەری سیستەما جیھانێ یا کو ئەمەریکا و ھەڤالبەندێن رۆژئاڤایی لێ سەردەستن، دەرکەڤن. ئەو وەک ئالتەرناتیفەک ل ھەمبەری جیھانا کو ناتۆ و وەلاتێن رۆژئاڤایی سەرۆکاتیا وێ دکن تێ پێشکێشکرن. ئەڤ ھەلوەستا دەولەتا ترک ژ ئالیێ ئەمەریکایێ ڤە وەک لیستکەکە دوسەری ھات نرخاندن.)

ب کورتاسی، تشتێ کو ژێ رە دبێژن پرۆسەیا چارەسەریێ نە پێڤاژۆیا روومەتدایینا کوردان و ئاشتیا لگەل کوردانە، بەرۆڤاژی پێڤاژۆیا تەپەسەرکرنا کوردانە د رەوشا پەڤچوونێن رۆژھلاتا ناڤین دە. د راستیێ دە ئەڤ پێڤاژۆیا ئاستەنگکرنا ئیحتیمالا دەولەتبوونا کوردانە د دەمەکێ دە کو گوھەرینا نەخشەیا رۆژھلاتا ناڤین تێ پلان کرن.

سەدەما دەستپێشخەریا لەزگین یا دەولەتا ترک، تەڤگەرا نوو یا رۆژھلاتا ناڤینە کو ئیسرایل و جیھانا رۆژئاڤایی دەست پێ کریە. لێ تشتێ کو دڤێت کورد د ڤێ پێڤاژۆیێ دە ژ بیر نەکن پێڤاژۆیەکە کو ژ 1999 ڤە بەردەوام دکە. ئەم ڤێ پێڤاژۆیێ ب چەند سەرناڤێن سەرەکی بینن بیرا خوە.

ئۆجالان چ جاران د تەجریدێ دە نەبوویە، ئۆجالان شێورمەندێ دەولەتا ترکە

گۆتنا کو ئۆجالان د بن تەجریدێ دەیە تەنێ گۆتنەک بوو کو ژ بۆ جەماوەری دھات گۆتن و ئۆجالان چ جاران د بن تەجریدێ دە نەبوو. ئەم نکارین یاسایا تێکلیا د ناڤبەرا ئۆجالان و دەولەتا ترک دە وەک ھەڤدیتن ب ناڤ بکن ژی. ئۆجالان ژ سالا 1999 ڤە شێورمەندیا دەولەتا ترک دکە. د ھەموو ھەڤدیتنێن ئۆجالان یێن نڤیسکی و یێن کو ئەم دکارین بگھیژن دە ژ سالا 1999 ڤر ڤە، ئۆجالان ل سەر گەلەک مژاران وەک “دەولەتێن رۆژئاڤایی دخوازن دەولەتەکە کورد یا ناڤەندی ل ھەولێرێ ئاڤا بکن، ئەورۆپا دخوازە کورد خورت ببن؛ ھوون (ترک) کوردان بگرن و ببن حاکمێ جیھانێ؛ نەتەوەپەروەریا کوردی خەتەرناکە؛ دخوازن ترکیەیێ بچووک بکن و سینۆران بگوھەرینن، دەولەت من ئەرکدار بکە ئەزێ ئاستەنگ بکم” دەولەتا ترک ل سەر مژارێن بۆ وێ خەتەر ھشیار کر. مژارا تەجریدا ئۆجالان تەنێ گاڤەکە کو ھاتیە ئاڤێتن ژ بۆ شێورمەندیا وییا ژ بۆ دەولەتا ترک وەرە ڤەشارتن و دەما پێویست بە وەک پێشەنگەکی مەخدوور و سەربلند ل پێشیا کوردان وەرە پێشکێشکرن.

یێن کو باوەر دکن ئۆجالان د بن تەجریدێ دەیە، نکارن پرۆسەیا چارەسەریێ راست فێم بکن.

ھەلوەست و دیمەنێن ئۆجالان یێن کو تێ خوەستن ژ بیرا مرۆڤان بچن

ھەموو ئالی ل سەر داخویانیێن داوی یێن باخچەلی سەناریۆیان دنڤیسن، پێشبینیان دکن و دبێژن کو ئەو دانەیێن ھەری راستین و زانستی پێشکێش دکن. لێ د راستیێ دە بەلگەیەک و دەلیلەک پر گرینگ ھەیە کو ژ ئالیێ ھەرکەسی ڤە تێ پاشگوھ کرن: گۆتنێن ئۆجالان یێن “ئەز دخوازم خزمەتا دەولەتا خوە بکم” دەما کو ل کینیایێ سواری بالافرێ بووی و پاشێ ھەڤدیتنێن وی یێن کو ل ئیمرالیێ ھاتین تۆمارکرن. ئۆجالان د ڤان ھەڤدیتنان دە ژ دەولەتا ترک رە دگۆت “دەرفەتێ بدن من ئەزێ ھەموو کوردان ب وە ڤە گرێدم، ئەز پێشنیار دکم ھوون ھەولێرێ بگرن، ئەم دێ رێگریێ ل ئاڤاکرنا دەولەتا کوردان کن”. نھا دەما رۆلا ئۆجالان تێ نیقاشکرن، تێ خوەستن کو ئەم ڤان پەیڤ و سۆزێن ئاپۆ دایینە دەولەتێ نەبینین. نە ئالیێ کورد نە ژی ئالیێ ترک ناخوازە ئەم ڤان ھەر دو دەلیلێن مەزن ببینین. لێ بەلێ بێی کو مرۆڤ ڤان ھەر دو دەلیلان و پێشنیارێن کو ئۆجالان ژ ترکیەیێ رە کریە ب بیر بینە، چ پرۆسەیا چارەسەریێ نکارە راست وەرە نرخاندن.

تێکلیێن ئۆجالان-ئەنقەرە-قەندیلێ بێ ناڤبەر بەردەوام کرن

تێکلیا قەندیلێ لگەل ئۆجالان چ جار نەھات برین. ھەر دەم کو ئۆجالان و دەولەتێ پێویست دیت، تێکلیا قەندیل-ئۆجالان بەردەوام کریە. بنێرن، د دەما کو دھات گۆتن ئۆجالان د تەجریدێ دەیە و د پێڤاژۆیا داگیرکرنا عەفرینێ دە، راست د 25 ئادارا 2018 دە فەرماندارێ ھەپەگێ مراد قارایلان گۆت “رووس چوون ئیمرالیێ، ل سەر سەرۆکێ مە زەخت ھات کرن کو ژ عەفرینێ ئەم ڤەکشین”. مادەم تەجرید ھەبوو، مراد قارایلان چاوا دزانی کو ئۆجالان لگەل رووسان ھەڤدیتن کریە؟ ھەلبەت ئۆجالان ژ وان رە نامە نڤیسی. ب ھەمان ئاوایی موراد قارایلان د 25 چلەیا 2021 دە گۆت کو “ئەردۆگان گۆتیە مە، ل باکورێ کوردستانێ شەری راوەستینن، ل وەلاتێن دن ھوون چ دکن بکن ئەم تێکلی وە نابن”. ھەر وھا تێکلیێن د ناڤبەرا دەولەتا ترک و قەندیلێ دە چ جار ب تەڤاھی نەھاتن برین. تێکلیێن د ناڤبەرا ھەم سەرکردایەتیا پەکەکێ یا ترکیەیێ ھەم ژی رێڤەبەریا پەکەکێ یا ل ئەورۆپایێ و دەولەتا ترک دە ھەر دەم راستەراست یان ژی ب ئاوایەکی نەراستەراست بەردەوام کرن. تەنێ و تەنێ دەما کو بەرژەوەندیێن دەولەتا ترک پێویست دکر ئەڤ پێڤاژۆ لگەل رایا گشتی ھات پارڤەکرن. بۆ نموونە د سالا 2010 دە دەما کو ھەڤدیتنێن ئۆسلۆیێ بەردەوام دکرن، جوانێن کورد ھەر رۆژ ل بۆتان و دێرسمێ دھاتن کوشتن. واتە شەر تەنێ ژ بۆ ژ گەل رە ببێژن ئەم شەر دکن بوو، لێ ل پشت پەردێ تشتێن دن دقەومین.

ژ بەر ڤێ راستییێ، یێن کو دفکرن کو چ جار ھەڤدیتن د ناڤبەرا قەندیل و دەولەتا ترک دە چێنەبوونە ژی نکارن نرخاندنەکە ڤێ پرۆسەسێ بکن.

چ راستی بوو نینە کو پەکەکێ ترکیە مەحکوومی پرۆسەیا چارەسەریێ کریە

شیرۆڤەیێن کو سەدەمێن دەستپێکرنا پرۆسەیا چارەسەریێ یا 1ی جۆتمەھێ دسپێرن دیتنا “دەولەتا ترک یا کو نکاری ل ھەمبەری بەرخوەدانا پەکەکێ بسەکنە لۆما مەحکوومی پرۆسەیا چارەسەریێ بوو” چ راستیان ئیفادە ناکن. چ چالاکیێن پەکەکێ یێن کو نھا ترکیەیێ بخن تەنگاسیێ تونە نە. ل باکورێ کوردستانێ پەکەکە و گەریلا قەدیانە. پەکەکە ل باشوورێ کوردستانێ ژی نکاریە وارگەھێن خوە یێن 40 سالا کو تێدەبوون بپارێزە و د ئەنجامێ دە ل ھندەک ھەرێمێن گارێ یێن ئاسێ مایە. چ گەفا پەکەکێ یا لەشکەری ل ھەمبەری دەولەتا ترک تونەیە. گەریللایێ پەکەکێ بنکەتییە و رووح لێ بوویە بەلا.

سەدەما سەرەکەیا کو ئیرۆ مژارا کو ژێ رە دبێژن پرۆسەیا چارەسەریێ خستنا رۆژەڤا کوردان، ھەبوون و بەرژەوەندیێن بلندێن دەولەتا ترکن.

ھەیا کو بریارا دەستپێکرنا شەری یا پەکەکێ یا 1ێ خزیرانا 2004 و راستیا بداویبوونا پرۆسەیا چارەسەریێ ل سالا 2015 نەیێ فامکرن، نیقاشێن پرۆسەیا چارەسەریێ یا 2024 ژی نایێن فێمکرن.

د نیقاشێن پرۆسەیا ئاشتی-ئاگربەس-چارەسەریێ یا کو ژ 1999 ڤە د ناڤبەرا دەولەتا ترک و پەکەکێ دە بەردەوام دکە دە ھندەک دەمێن دییارکەر ھەنە. بێی کو راستیا ڤان پرۆسەیان وەرە زانین، ئەم نکارین پرۆسەیا نھا فێم بکن.

د 2یی تەباخا 1999 دە دەرباسبوونا گەریلایان یا ژ باکورێ کوردستانێ بۆ باشوورێ کوردستانێ ب تەعلیماتا کو دەولەتا ترک دایە ئۆجالان پێک ھات. ب ھەمان ئاوایی، پرۆسەیا دەستپێکرنا شەری یا پەکەکێ یا 1ێ خزیرانا 2004 ژی ب تەعلیماتا کو دەولەتا ترک دایی ئۆجالان پێک ھات. ژ بەر کو رۆژھلاتا ناڤین دکەلیا، ل باشوور مەجالێ ئاڤاکرنا دەولەتەکا کوردی ھەبوو و دەولەتا ترک پەکەکە خست تەڤگەرێ و رێ ل بەر تەڤگەرینێ ل رۆژھلاتا ناڤین ڤەکر.

ڤێ جارێ ژ بۆ ئاستەنگکرنا بھارا عەرەبی یا کو د 2011 دە دەست پێ کر، د 2012 دە پرۆسەیا کو ژێ رە دگۆتن پرۆسەیا چارەسەریێ دەست پێ کر. پەکەکێ ژ بۆ باندۆرا بھارا عەرەبی ل سەر تەڤگەرا دەولەتخوازا کوردی ئاستەنگ بکە پرۆسەیا چارەسەریێ دا دەستپێکرن. د ڤێ پرۆسەیا کو 3 سالان بەردەوام کر دە، دەولەتا ترک رێگری ل باھۆزا بھارا عەرەبی کر کو دەرباسی ترکییێ ببە.  و د 2015 دە ھەر دو (پەکەکە-دەولەتا ترک) ئالیان ب ھەڤ رە مێزەیێ چارەسەرییێ قوولباند. پەکەکێ ل بەر چاڤێن دەولەتا ترک خەندەک کۆلان. گەریلا ب وەساییتێن دەولەتا ترک ل باژار و تاخان ب جھ دبوون. ب ڤی ئاوایی ترکیەیا کو بھارا عەرەبی ژ ئاخا خوە دوور گرتی، پشتی 2015 دەست ب داگیرکرنا ئاخا باشوورێ کوردستانێ کر. ئەگەر میزەیێ چارەسەریێ ھەبوویا، ئیرۆ ل عەفرین، گرێ سپی، بەھدینان و زاپێ لەشکەرێن ترک نەدبوون. وەک کو تێ دیتن، د پەڤچوونێن پەکەکێ و ئارتێشا ترک و پرۆسەیێن چارەسەریێ دە کۆنترۆل ھەر تم د دەستێ دەولەتا ترک دە بوویەە، چاوا دخوەست ب وی رەخی ڤە باددا.

نھا ژی کۆنترۆل د دەستێ دەولەتا ترک دەیە و مرۆڤێ ھەری نەتەوەپەرەستێ دەولەتا ترک دەولەت باخچەلی دۆکمێن کۆنترۆلی لێ ددەت.

بێگومان گەلەک خالێن کو بهێن نیقاشکرن ھەنە، لێ ئەڤ خالێن کو مە بەحسا وان کرین خالێن بنگەھینن. ئەرکا ئۆجالان، پەکەکێ و دەولەتا ترک دیارە. ب ڤێ ئەرکێ نە موومکنە کو چارەسەرییەکا د بەرژەوەندییا کوردان دە چێببە.