دورزیێن پارێزگەھا سوەیدایێ پرۆژەیا فەدەرالیزمێ ژ خوە رە وەکە مافەکی خوەزایی دبینن و ددن زانین کو ئەو سیستەم دکارە مافێن وان و ھەموو پێکھاتەیێن سووریێ گارانتی بکە.
خەلکێ پارێزگەھا سوەیدایێ و چیایێ عەرەبان (چیایێ دورزیان) ئیرۆ 18 بەرچلە د داخویانیەکێ دە نەرازیبوون نیشانی شاندا خەلکێ سوەیدایێ یا کو چوویە ھەڤدیتن لگەل ئەحمەد شەرع کریە دان و د داخویانیێ دە ھات گۆتن، شاندەیێ 500 ھەزار دۆلارێن ئامەریکی د ڤێ سەردانێ دە وەرگرتنە.
د داخویانیێ دە ھات دیارکرن، “ئارمانجا ڤێ پێنگاڤێ ژی ئەوە کو ھەلوەستا سیاسییێن گەلێ مە ل سوەیدایێ بکرە و ھەول بدە پشتگریا وان ژ بۆ ئەنیا ئەل-نوسرە بدەست بخە.”
فەدەرالیزم مافەکی رەوایە
ھەروھا گۆتن: “ئەم ڤان تەڤگەران وەک مەترسیەکا راستەراست ل سەر دەستکەفتیێن خوەیێن نیشتیمانی و ھەولدانەک ژ بۆ بنپێکرنا مافێن گەلێ سوەیدا و چیایێ عەرەبان دبینن، ب تایبەت کو ھەیەت تەحریر ئەل-شام مەترسیا خوە ل ھەمبەر پرۆژەیا فەدەرالیزمێ نیشان ددە. فەدەرالیزما کو گەلێ سوەیدایێ داخوازا وێ دکە، مافەکی خوەزایی یێ خوە دبینە، ژ بۆ گارانتیکرنا مافێن خوە و مەفێن ھەموو پێکھاتەیێن سووریێ.
د داخویانیێ دە ھات گۆتن ژی، ئەڤ گاڤا ھەتەشێ ژ بۆ تێکدانا ڤان خالێن ل ژێرن:
1- بنپێکرنا دەستکەفتیێن گەلێ سوەیدا و چیایێ عەرەبانە:
پرۆژەیا فەدەرالییا کو ئەم دخوازن، بەشەک ژ تێکۆشینا مەیە ژ بۆ گارانتیکرنا مافێن ھەموو سووریان و نە ئاموورەکە ژ بۆ خزمەتکرنا ئەجیندایێن دەرڤە یان ژی دوبارە فەرزکرنا دەستھلاتداریا ناڤەندییا زۆردارە.
2- قەلسکرنا ھەلوەستا مەیا نیشتیمانی:
دانوستاندن لگەل کەسایەتیێن مینا جۆلانی یێن کو ب تەرۆر و توندرەویێ ڤە گرێدایی نە، مەترسیێ ل سەر ھەلوەستا مەیا نیشتیمانی و تێکۆشینا مەیا رەوا چێدکە.
3- کشاندنا سوەیدایێ ب ناڤ ناکۆکیێن گومانبار:
ئارمانجا ڤان پێنگاڤان ئەوە کو سوەیدایێ بخە ناڤ حەسابێن ھەرێمی و ناڤدەولەتی یێن کو خزمەتا بەرژەوەندیێن مە ناکە، دێ ھەرێما مە ل سەر حەسابا ماف و داخوازێن مەیێن نیشتیمانی، ڤەگوھەرینە قادا ئالۆزیان.
بانگا مە وەک خەلک سوەیدایێ
1- رەدکرنا ھەر ھەڤکاریەکا لگەل جۆلانی و ھێزێن توندرەو:
ئەم خەلکێ سوەیدایێ ب توندی ھشیاریێ ددن ل ھەمبەر قەبوولکرنا ھەر پشتگری و ھەڤکاریەکێ لگەل ھەیەت تەحریر ئەل-شام و ھەر ئالیەکی کو ئەجیندایێن وان یێن گومانبار ھەنە، ژ بەر کو ئەڤ یەک تەنێ دێ بنپێکرنا ماف و دەستکەفتێن مە بکە.
2- پابەندبوون ب داخوازێن دارشتنا دەستوورەکە نوو:
ئەم تەکەز دکن کو یەکانە چارەسەری ژ بۆ پاشەرۆژا سووریەیێ و گارانتیا مافێ گەلێ سوەیدایێ و ھەموو سووریان، ئامادەکرنا دەستوورەک نوویە ژ بۆ گارانتیکرنا دادپەروەری و وەکھەڤیێ د ناڤبەرا ھەموو پێکھاتە و مەزھەبان دە.
3- خورتکرنا یەکتیا ناڤخوەیی یا خەلکێ سوەیدایێ:
ئەم بانگ ل گەلێ خوەیێ سوەیدایێ دکن کو ب ھەڤ را ل دژی ڤان تەڤگەرێن ب گومان راوەستن و ژ بۆ پاراستنا یەکتیا ناڤخوەیی و دەستکەفتیێن نیشتیمانی، یەکرێز بن.
ئەم وەک کور و نەڤیێن سولتان پاشا ئەل-ئەتراش ل سوەیدا و چیایێ عەرەبان ب ئاوایەکی توند، ھەر ھەولدانێن ژ گرێدانا مە ب پەیمانان لگەل جۆلانی یان ژی ھێزێن دن یێن توندرەو رەد دکن. ئەم ڤان گاڤان وەک خیانەتا ل داخوازێن خوەیێن نیشتیمانی دبینین. ئەم قەبوول ناکن کو ھەرێما مە ببە قادەکا ھەژموونا کۆمێن تەرۆرست، یان ژی ببە پلاتفۆرمەک تا کو ژ نوو ڤە دەستھلاتداریا ناڤەندییا زۆردار ل سەر سووریەیێ بێ فەرزکرن.
مافێن مەیێن رەوا تەنێ ب پرۆژەیەکا نیشتیمانی یا بەرفرەھ کو مافێن ھەموویان د بن سیوانا دەستوورەک دادپەروەر دە گارانتی دکە، دێ بێن پاراستن. چیایێ عەرەبان دێ بمینە کەلەھا روومەت و ئازادیێ و میرات و دیرۆکا وێ ب سۆزێن دەرەوین و پەرەیێن گومانبار نایێ فرۆتن.
باژارێ سوەیدایێ
سوەیدا ل سەر چیایێ عەرەبانە و ب چیایێ دورزیان و چیایێ حۆرانێ ژی دهێت بناڤکرن. باژارێ سوەیدایێ 100 ک.م ل باشوورێ شامێیە. نێزێ نیڤ ملیۆن کەسان ل وێ پارێزگەھێ دژین، پرانیا خەلکێ وێ ژ پێکھاتەیا دورزی نە و ھندەک کرستیانی ژی لێ ھەنە.
