شەیخمۆس ئۆزەنگین
ئانالیزەک ل سەر ستراتەژیێن رزگاریێ ب پەرسپەکتیفا کوردی
داگیرکاری، د دیرۆکا مرۆڤاھیێ دە، یەک ژ وان دیاردەیێن ھەری وێرانکەرە کو ملەتێن بندەست لگەل سیستەمێن بیانی رووبروو ھشتیە.
ل سەر ئاخا داگیرکری، ھەبوونا داگیرکاران، چ ب ھێزێن لەشکەری، چ ب سازیێن پەروەردەیی، ئۆلی، حقووقی و پارلەمەنتۆیی، ئارمانج دکە کو خوەدیێن رەسەنێن وێ ئاخێ ئەنتەگرەیی دەولەتا خوە بکە، ئاسیمیلە بکە و داویێ ل ناسنامەیا وان یا نەتەوی بینە.
ئەزێ د ڤێ نڤیسێ دە، ب تایبەتی ل سەر تێکۆشینا رزگاریا نەتەوی، رەدکرنا ھەبوونا داگیرکاران و چارچۆڤەیا تێکۆشینا کورد و کوردستانێ بسەکنم.
ب ئانالیزکرنا پرەنسیبێن تێکۆشینا نەتەوی و نیشتمانی، ب میناکێن دیرۆکی، ئەز دێ لێکۆلینێ دەولەمەند بکم؛ کا رەدکرنا سیستەما داگیرکاران چاوا دکارە ببە بنگەھا سەرکەفتنا ملەتێ کورد و کوردستانێ!
رەدکرنا داگیرکاریێ:
یەکەم سەرەتایا رزگاریا نەتەوی؛
ل گۆری پرەنسیبێن تێکۆشینا نەتەوی، قەبوولکرنا ھەبوونا داگیرکاران ل سەر ئاخا داگیرکری، ھەر چقاس ب ناڤێ “گوھەرتن و ژیانا ھەڤپار” بە ژی (وەک کو نھا عەبدوللاھ ئۆجالان/دەم پارتی و پەکەکە دمشینە)، ب خوە پەژراندنا سیستەمێن ئاسیمیلاسیۆن و ئەنتەگراسیۆنێ یە.
داگیرکار، ب رێیا ئارتێش، پۆلیس، ھێزێن پارامیلیتەر، سیستەما پەروەردەیی، سازیێن ئۆلی و حقووقێ، ھەول ددن کو ملەتێ کورد و کوردستانێ بندەست، د ناڤ سیستەما خوە دە بھەلینن.
ئەڤ یەک رێ ل بەر وەندابوونا چاند، زمان و مافێن نەتەوی یێن ملەتێ کورد و کوردستانێ ڤەدکە. رەدکرنا ڤان سازیان، وەکی یەکەم پێنگاڤا تێکۆشینا رزگاریا نەتەوی، ژ بۆ پاراستنا ناسنامەیا ملەتی و ئاڤاکرنا ژیانەکا سەربخوە ل سەر خاکا خوە پێویستە.
ئەڤ رەدکرن، نە تەنێ ل دژی ھێزا لەشکەری، لێ ل دژی ھەموو سیستەمێن داگیرکارێن کو “نیرێن کۆلەتییێ” ل سەر ملەتێ کورد و کوردستانێ فەرز دکن، تێ مەشاندن.
د چارچۆڤەیا تێکۆشینا رزگارییا کورد و کوردستانێ دە، ئەڤ پرەنسیب ب تایبەتی گرینگە. کورد، ل چار پارچەیێن کوردستانێ (ترکیە، ئیران، ئیراق و سووریە)، لگەل سیستەمێن داگیرکارێن کو زمان، چاند و ناسنامەیا وان تەھدید دکن رووبروو نە.
میناک، ل ترکیێ، پۆلیتیکایێن ئاسیمیلاسیۆنێ یێن دەولەتێ، وەکی قەدەغەکرنا پەروەردەیا ب زمانێ کوردی، یەک ژ وان ئاموورانە، کو ھەبوونا داگیرکاران مەشرووع دکە و ناسنامەیا کوردی دخە بن مەترسیێ.
ستراتەژیێن تێکۆشینێ:
رەدکرن یان گوھەرتن؟
د ناڤبەرا دو نێزیکاتیێن سەرەکی یێن تێکۆشینا نەتەوی دە جوداھیەک بنگەھین ھەیە:
“گوھەرتن و ژیانا ھەڤپار” لگەل داگیرکاران، کو ب گشتی رێ ل بەر قەبوولکرنا سیستەما داگیرکار ڤەدکە و “رەدکرنا تام” یا ھەبوونا داگیرکاران، کو ئارمانج دکە سیستەما داگیرکاریێ ژ کۆکێ ڤە ھلوەشینە.
یا یەکەم، ب پەژراندنا سازیێن داگیرکاران، ملەتێ بندەست دخە ناڤ پرۆسەسەکا ئەنتەگراسیۆنێ، کو داویێ ل سەرھلدانێن نەتەوی تینە.
یا دویەم، ب رەدکرنا ھەر جورە ھەبوونا داگیرکاران، بنگەھا سەروەرییا نەتەوی و ژیانەکا سەربخوە داتینە.
میناکەک دیرۆکی یا ڤێ یەکێ تێکۆشینا ڤیەتنامێ ل دژی داگیرکاریا فرانسی و پاشێ ئامەریکییە. ڤیەتنامییان، ب رەدکرنا سیستەما کۆلۆنیال و ب یەکیتییا نەتەوی، کاریبوون داگیرکاران تێک ببن. ستراتەژیا وان، کو تێکۆشینا چەکداری، بەرخوەدانا سیڤیل و دیپلۆماسیا ناڤنەتەوی لێ دھەواند، نیشان ددە کو رەدکرنا تاما داگیرکاران دکارە سەرکەتی بە.
ژ بۆ تێکۆشینا رزگارییا کورد و کوردستانێ، ئەڤ میناک دەرسێن گرینگ ددە:
یەکیتییا نەتەوی، بەرخوەدانا ل دژی سیستەمێن ئاسیمیلاسیۆنێ و ئاڤاکرنا ئالتەرناتیفێن سەربخوە (میناک، سیستەمێن پەروەردەیی یێن کوردی) دکارن بنگەھا تێکۆشینەکا سەرکەتی بن.
لێ بەلێ، رەدکرنا داگیرکاران، ھەر گاڤ نایێ واتەیا تێکۆشینا چەکداری. میناک، تێکۆشینا ئافریکایا باشوور ل دژی ئاپارتایدێ نیشان ددە کو بەرخوەدانا سیڤیل، بایکۆتێن ئابۆری و پشتگریا ناڤنەتەوی ژی دکارن ببن رێیێن ب باندۆر ژ بۆ رەدکرنا سیستەما داگیرکار.
د ڤێ تێکۆشینێ دە، یەکیتییا نەتەوی و ستراتەژیێن جھرەنگێن بەرخوەدانێ (ژ بایکۆتێن کارکەران، ھەتا کامپانیایێن دیپلۆماتیک) رۆلەک سەرەکی لیستن.
ژ بۆ کوردان، ئەڤ یەک دکارە وەرە واتەیا ئاڤاکرنا سازیێن چاندی و پەروەردەیی یێن سەربخوە، خورتکرنا یەکیتییا ناڤبەرا پارچەیێن کوردستانێ و بکارئانینا پلاتفۆرمێن ناڤنەتەوی ژ بۆ بدەستخستنا پشتگریێ.
تێکۆشینا رزگارییا کورد کورد و کوردستانێ دە: رەدکرنا ئاسیمیلاسیۆنێ و ئاڤاکرنا ژیانەکا سەربخوە!
د چارچۆڤەیا تێکۆشینا رزگارییا کورد و کوردستانێ دە، رەدکرنا سیستەما داگیرکاران تێ واتەیا پاراستنا زمان، چاند و ناسنامەیا کوردی ل دژی پۆلیتیکایێن ئاسیمیلاسیۆنێ. میناک، ل ترکیێ، قەدەغەیێن ل سەر پەروەردەیا ب کوردی و بکارئانینا زمانێ کوردی د قادا گشتی دە، ئاموورێن سەرەکی یێن ئاسیمیلاسیۆنێ نە.
ل ئیرانێ، سیستەما مەزهەبی ب رێیا سازیێن ئۆلی ھەول ددە ناسنامەیا کوردی قەلس بکە.
ل باشوورێ کوردستانێ ھەرێمەک فەدەرال ھەیە و د دبستان و ئاکادەمییێن کوردستانێ دە خەباتێن ل سەر چاند، زمان و دیرۆکا ملەتێ کورد و کوردستانێ دە، دکارن ژ بۆنا پەروەردەیا ب زمان و ھشمەندییا کوردی باندۆرێن ئەرێنی ل بەشێن دن بکە.
ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ ژی ئەگەرا ھەرێمەک ئازاد و فەدەرال ھەیە، کو بێت ئاڤاکرن، دێ باندۆرا وێ ژی ل سەرانسەرێ کوردستانێ رۆلەک ئەرێنی ھەبە.
ژ بۆ پاراستنا زمان و چاندا کوردی، گاڤێن پراکتیکی یێن وەکی ئاڤاکرنا دبستانێن کوردی، وەشانا پرتووک و کۆڤارێن ب کوردی، ئۆرگانیزەکرنا فەستیڤالێن چاندی و بکارئانینا مەدیایا دیجیتال ژ بۆ بەلاڤکرنا زمانێ کوردی گرینگن. میناک، ل رۆژئاڤا و باشوورێ کوردستانێ سیستەما پەروەردەیی یا ب زمانێ کوردی، ھەر چەند د بن شەرتێن زەحمەت دە بە ژی، نیشان ددە کو ئالتەرناتیفێن سەربخوە دکارن بێن ئاڤاکرن.
ل ئالیێ دن، ل ترکیێ و باکورێ کوردستانێ، تێکۆشینا ژ بۆ مافێن زمانی ب رێیا کامپانیایێن خورت و بباندۆر دڤێت بێن مەشاندن. رێیێن حقووقی و چالاکیێن مەدەنی دڤێت بەردەوام بکە.
یەکیتییا نەتەوی و ستراتەژیێن مۆدەرن:
یەک ژ ئاستەنگیێن ھەری مەزن د تێکۆشینا کوردی دە، نەبوونا یەکیتییا نەتەوییا تام د ناڤبەرا چار پارچەیێن کوردستانێ دەیە. یەکیتییا نەتەوی، وەکی د میناکێن ڤیەتنام و ئافریکایا باشوور دە ھاتە دیتن، ژ بۆ سەرکەفتنا تێکۆشینا نەتەوی شەرتەکی بنگەھینە. ژ بۆ ئاڤاکرنا یەکیتییا نەتەوی د ناڤ کوردان دە، دڤێت سازیێن ھەڤپار یێن سیاسی، چاندی و ئابۆری وەرن دامەزراندن.
میناک؛ ئۆرگانیزەکرنا کۆنگرەیەکا نەتەوی یا کوردی، کو نوونەرێن ژ ھەر چار پارچەیان لێ ئامادە بن، دکارە ببە پێنگاڤەکە گرینگ. ھەروھا، خورتکرنا تێکلیێن د ناڤبەرا جڤاکێن دیاسپۆرایا کورد دە ژی دکارە پشتگریێ بدە ڤێ یەکیتیێ.
د جیھانا ئیرۆیین، کو گلۆبالبوون و باندۆرا دەولەتێن ب ھێز گەلەکی زێدەیە، رەدکرنا داگیرکاریێ ب رێیا دیپلۆماسیا ناڤنەتەوی، تێکۆشینا حقووقی و بەرخوەدانا چاندی ژی موومکنە. ملەتێ کورد دکارە پلاتفۆرمێن وەکی نەتەوەیێن یەکبوویی یان دادگەھا مافێن مرۆڤان یا ئەورۆپایێ بکار بینن، ژ بۆ بدەستخستنا پشتگریا ناڤنەتەوی. ھەروھا، مەدیایا دیجیتال و تۆرێن جڤاکی دکارن ببن ئاموورێن ب ھێز ژ بۆ بەلاڤکرنا تێکۆشینا کوردی ل جیھانێ.
رەدکرنا نیرێن کۆلەتییێ:
تێکۆشینا رزگاریا نەتەوی، ب رەدکرنا ھەبوونا داگیرکاران دەست پێ دکە. ئەڤ رەدکرن، نە تەنێ ل دژی ھێزا لەشکەری، لێ ل دژی ھەموو سیستەمێن داگیرکارێن کو ناسنامەیا ملەتی تەھدید دکن، تێ مەشاندن. د چارچۆڤەیا تێکۆشینا رزگارییا کورد و کوردستانێ دە، ئەڤ تێ واتەیا پاراستنا زمان، چاند و سەروەرییا کوردی ل دژی پۆلیتیکایێن ئاسیمیلاسیۆنێ.
میناکێن دیرۆکی یێن وەکی ڤیەتنام و ئافریکایا باشوور نیشان ددن کو یەکیتییا نەتەوی، ستراتەژیێن جھرەنگێن بەرخوەدانێ و پشتگریا ناڤنەتەوی دکارن تێکۆشینەکا سەرکەتی بافرینن.
ژ بۆ کوردان، ل سەر ئاخا کوردستانێ ئاڤاکرنا ژیانەکا سەربخوە ب چاند، زمان و سەروەرییا خوە، ب رەدکرنا سیستەما داگیرکاران و ب ئاڤاکرنا ئالتەرناتیفێن سەربخوە موومکنە. ئەڤ رێ، ھەر چەند دژوار بە ژی، رێیا ئازادی و سەرخوەبوونا نەتەوییە و نە جیھێ موناقەشێیە.
وەکی کو من ل ژۆر گۆت؛ “نیرێن کۆلەتییێ” تەنێ ب رەدکرنا تاما داگیرکاران دکارن بێن شکاندن.
