د 27ێ مژدارێ دە ئێرشەرکا مەزن ل سەر ساحا گازا کۆرمۆر ھات کرن. کۆرمۆر د ناڤبەرا سالێن 2022 و 2025ێ دە 11 جاران راستی ئێریشان ھاتیە.
ئاژانسا ئەنەرژیێ یا ناڤنەتەوەیی (IEA) سەدسالا 21ێ وەکی “سەردەما زێرین یا گازێ” دنرخینە. ئەڤ تێ ڤێ واتەیێ کو ھێزێن سەروەرییا گازێ دکن د جیھانێ دە دکارن چارەنووسا خوە بگوھەرینن. ژ بەر ڤێ یەکێ، دڤێت ئێریشا کۆرمۆر ب بەرفرەھی وەکە دۆسیایەک وەرە لێکۆلین کرن.
چما زەڤییێن گازا کۆرمۆر گرینگن؟
ھەرێما کوردستانێ ل دەرڤەیی ھەرێمێن کو د بن مادەیا 140 دە نە، پێنج زەڤیێن گازێیێن گرینگ ھەنە. کۆرمۆر یا ھەری مەزن و بەھرەمدارە.
ب پرۆژەیا بەرفرەھکرنا KM250 زەڤیا گازا سرووشتی یا کۆرمۆر، دێ بکاربە رۆژانە 865 ملیۆن فیت کووپ گازا سرووشتی بەرهەمبینە. ئەڤ تێ ڤێ واتەیێ کو، دگەل زەڤیێن دن یێن گازێ یێن ھەرێما کوردستانێ، بەرهەمانینا گشتی دێ رۆژانە 1 ملیۆن فیت کووپ گاز بە. ئەڤ ئاستا بەرهەمانینێ زەڤیا کۆرمۆر دکە یەک ژ مەزنترین پرۆژەیێن گازێ ل رۆژھلاتا ناڤین و باکورێ ئەفریقایێ، کو دکارە ب پرۆژەیێن وەکی کاززان ل عۆمانێ، زۆھر ل مسرێ، و لیڤاتھان ل دەریایا سپی رە وەرە بەراوردکرن.
مەزناھیا زێدەتر یا گازا کۆرمۆر ب ئاوایەکێ بنگەھین رەوشا ئەنەرژیێ یا ھەرێما کوردستانێ و ڤیزیۆنا وێ یا ژ بۆ رۆژھلاتا ناڤین دگوھەرینە.
گەلۆ کی ژ گازا کوردستانێ و کۆرمۆر نیگەرانە؟
ژ بەر ڤێ یەکێ، ھەم وەلاتێن کو ژ گازێ سوود وەردگرن و ھەم ژی یێن کو فۆبیا وان ژ کوردستانێ ھەیە، کۆرمۆر و گازا کوردستانێ ژ نێزیک ڤە دشۆپینن.
ئیراق یەک ژ وان وەلاتانە کو پۆتانسیەلا ئەنەرژیێ یا ھەرێما کوردستانێ وەکی گەفا ھەری مەزن ل سەر خوە دبینە.
ل گۆری دانەیێن ئۆپکێ و ئەنستیتویا ئەنەرژیێ، ھەرێما کوردستانێ رۆژانە ژ ئیراقێ پتر ئەنەرژیێ بەرهەم دئینە. کوردستان ب تەنێ د 18 سالان بۆری دە د بکارئانینا ئاموورێن نووژەن د بەرهەمانینا گازێ دە ژ ئیراقێ دەرباس بوویە.
ل شوونا کرینا گاز و ئەلەکتریکێ ژ کوردان، رەژیما شیعە یا ئیراقێ دخوازە ژێدەرێن داھاتێ کوردان داگیر بکە و گازا کوردان دەستەسەر بکە.
ڤەگوھەستنا داعشێ بۆ سەر کوردستانێ، بجھکرنا پەکەکێ ل کەرکووک، گەرمیان و شنگالێ ژ ئالیێ ئیران و ئیراقێ ڤە، دژمناتیا یەنەکێ ل ھەمبەر ھەولێرێ و ئێریشێن تێکلداری مووچە-بودجەیێ یێن ژ بەر ڤێ یەکێ، ھەمی بەشەک ژ پلانا دەستەسەرکرنا پۆتانسیەلا ئەنەرژیێ یا کوردستانێ نە.
سەرنجا ل سەر دەما ئێریشا کۆرمۆر چیە؟
دەما ئێریشا کۆرمۆر پر راماندارە. ب رێزێ رە…:
1-د 11ێ مژدارێ دە ھلبژارتنێن پارلەمانێ ئیراقێ ھاتن لدارخستن. لیستکا ئیراقێ د ڤان ھلبژارتنان ئەو بوو کو دەنگان ب پەدەکێ بدە وەنداکرن و یەنەکێ بھێز بکە کو بکاربە وەزارەتا ناڤخوەیی یا ھەرێما کوردستانێ بدەست بخە. لێبەلێ، ئەو پلان بسەرنەکەت.
یەنەکەیا، کو ئیراقێ دخوەست وەکی ھەسپێ تروادا بکار بینە و د وەزارەتا ناڤخوەیی یا گرینگ یا ستراتەژیک دە بجیھ بکە، لێ یەنەکێ دەنگ وندا کرن. پەدەکە بوو پارتیا یەکەم.
2- د 19ێ مژدارێ دە، فەرماندارێ گشتی یێ ھەسەدێ مەزلووم عەبدی بەشداری جڤینا مێپس2025ێ یا ل دوھۆکێ بوو. ئەڤ یەک بوو وەسیلە بۆ یەکیتیا کوردان و ھەم ژی رۆلا ستراتەژکا پەدەکێ د قادا سیاسی-دیپلۆماسی دە نیشان دا.
3- د 26ێ مژدارێ دە، ئیراقێ راگھاند کو “ئەرکا ھەڤپەیمانیا ناڤنەتەوەیی ب داوی بوویە.”
ئێریشا ل سەر کۆرمۆر، پشتی ڤان سێ بوویەرێن گرینگ، نە تەسادوف بوو. ب مەبەستا گەفخوارن و ئاستەنگکرنا پێشکەفتنێن ھەرێما کوردستانێ بوو.
کێ ل کۆرمۆر خست؟
دەما کو مرۆڤ ل ڤان ھەموو پێشکەتنان بنێرە، ئەشکەرەیە کو کێ ئێرشی کۆرمۆر کرییە.
شەرمەزارکرنا ئێریشێن کۆرمۆر ژ ئالیێ دەولەتا ئیراقێ و رێبەرێن شیعە ڤە تەنێ تاکتیکە. ھەلوەستا وان دوروویە. بەرپرسیارێ سەرەکی یێ ڤێ ئێریشێ ئەون. کۆمێن چەکدار یێن گرێدایی رەژیما شیعە یا ئیراقێ ئەڤ ئێریش پێک ئانین. نوونەرێ دەولەتێن یەکبوویی یێن ئامەریکایێ ل ئیراقێ، ساڤایا، بال کشاند سەر “کۆمێن چەکدار”ێن ئیراقێ.
ھەر چەند ئەڤ رەوش ئەوقاس ئەشکەرە بە ژی، ھندەک دەزگەھێن مەدیایێ ھەول ددن کو رەوشێ ب نووچەیێن “ترکیێ ئێریش کر، ترکمەنان ئێریش کر” تەڤلیھەڤ بکن. ھەر چەند ھێزێن ترکمەن ئێریش کربن ژی، ئەو ژی مینا رەیان کلدانی، ھێزێن سەر ب حەشدا شەعبی ڤە نە.
رۆلا یەنەکێ د ئێریشان دە چیە؟
یەنەکە ژ سالێن 1960 ڤر ڤە ل کێلەکا دەولەتا ئیراقێ ل دژی پەدەکێ تەڤگەرییایە. بافل تالابانی ھەمان سیاسەتێ ب ئاوایەکی ھین مەترسیدارتر ددۆمینە. د بانگەشەیا خوەیا ھلبژارتنێ یا 11ێ مژدارێ دە، بافل گەف خوارن و گۆت؛ “گاز ل بن دەستھلاتا مە دایە، ئەم دێ وێ ڤەمرینن، ئەم دێ وێ ژناڤ ببین” و ھەڤکارێن وی یێن ستراتەژیک ئەڤ ئەمرێ وی پێکانی و ئێرشی ساحا ئەنەرژییێ یا کۆرمۆر کر.
د سالا 2012ێ دە، ئەندامێ سەرکردایەتیا یەنەکێ عادل موراد ژ سەرۆکوەزیرێ وێ دەمێ یێ ئیراقێ نووری مالکی رە گۆت، “مووچەیان ببرن، خەلک دێ ل دژی رێڤەبەریا ھەولێرێ راپەرە، و ھوون دێ ببینن کا پەدەکە چاوا تێ سەر رێ…” بافل تالابانی دبێژە، “گازێ ببرن، ئەلەکتریک دێ قود ببە، و ھەولێر دێ تەسلیمی بەغدایێ ببە.” و ب ڤێ سیاسەتێ، سەرۆککۆماریا ئیراقێ و ھندەک وەزارەتان ژ ھەرێما کوردستانێ دخوازە.
یەنەکە ھەم ب ئاوایەکی ئۆبجەکتیف و ھەم ژی ب ئاوایەکی سوبجەکتیف ل جەپھێ ھێزێن ئێرشی زەڤییێن گازا کۆر-مۆر کری دە جھ دگرە.
د ئێرشا ل سەر ساحا کۆر-مۆر دەستێ شیعەیێن ئیراقێ، ئیران و ھەڤکارێن وان یەنەکێ تێ دایە.
