پرسا کو دڤێ بێ پرسین: گەلۆ عهبدوللا ئۆجالان سیخۆرە؟
ب ههلوەشاندنا پهكهكێ د 7ێ گولانێ دا، پێدڤی ب سهر و ژ نوو شرۆڤەکرنا دیرۆکا کوردان یا ڤێ دوماهیێ هەیە. ب تایبەتی ل باکورێ کوردستانێ، دیرۆکا کوردان یا دوماهیێ ژ بەر ئێش، مرن و زلمێ، د ناڤ مژێ دا مایە لهوما ناهێته دیتن. دیرۆکا دوماهیێ یا باکورێ کوردستانێ ژ بەر پرۆپاگاندا و حەماسەتێ راست ناهێته زانین.
ل باکورێ کوردستانێ، رهوشهكا وهها هاتیە ئافراندن کو پرسینا هندهك پرسان، نیقاشکرن و گۆتنا تشتێن نوو وەک “خیانەت” دهێته ههژمارتن. پرسا “گەلۆ عهبدوللا ئۆجالان سیخۆرە”؟ یەک ژ ڤان دەڤەرێن قەدەغەیه كو هاتییە پەرژانکرن.
ژ سالێن 1980ێ ڤە، ئۆجالان هێدی هێدی بوویە رێبەرەکێ دەستنەدایی، بێ هەڤال و بێ شریک، کو هەر تشتی دزانیت، هاتە پیرۆز کرن. لێ، راستیا سیاسی پیرۆزیێ ناس ناکەت. گەر پراكتیک، ئەنجام و رۆلا دیرۆکی یا رێبەرەکی ب بەردەوامی ل دژی بەرژەوەندیێن گەل بن، ئەڤ پرسه نەتەنێ رەوایە لێ پێدڤی و گرنگە ژی.
کەسێن کو د ناڤ پهكهكێ دا رەخنه ل ئۆجالان دکرن وەک خایین و تهسفییەچی دهاتنه ب ناڤ کرن، کەسێن ل دەرڤە کو رەخنە ل ئۆجالان دکرن وەک سیخۆر یان کەسێن ب دەولەتێ ڤە گرێدایی دهاتنه ب ناڤ کرن. لێ، ئیرۆ، د رایا گشتی یا کوردی دا زێدهتر مرۆڤ شکا ژێرین تینن زمان: بەردەوامییەک هەیە کو راڤەکرنا وێ زەحمەتە، پاراستنەکا عەجێب هەیە، و زنجیرەیەکا ئەنجامێن کو د هەر قۆناغەکا کریتیک دا ل دژی کوردان كار دكهت هەیە. د ناڤەندا ڤێ زنجیرێ دا عهبدوللا ئۆجالان هەیە. ما ئەڤه نۆرمالە؟ ئۆجالان ژ دەستپێکێ ڤە “کەسەکێ کو ژ هێلا دەولەتێ ڤە دهێته ئاراسته کرن” بوو؟
پشتی داخویانیا ئۆجالان د 27ێ سباتا 2025ێ دا، و پشتی هلوەشاندنا پهكهكێ، پێدڤییه میسیۆن و رۆلا ئۆجالان د پێڤاژۆیان دا پر زێدهتر بهێته پرسین.
گەلۆ ئۆجالان ب راستی سیخۆر بوو؟
گەر ئەم دیرۆکا بوویەر، راستییان و پێڤاژۆیێن کو بنگەها ڤێ پرسێ پێک دئینن د 3 سەردەمێن سەرەکی دا ب کورتی بەحس بکهین:
سالێن 1970ێ: زایینا کەسایەتیەکێ دەستنەدایی
سالێن 1970ێ ترکیە ژ بۆ تەڤگەرێن کورد و چەپگر كوشتارگههـ بوو. کادر دهاتن قەتلکرن، رێخستن دهاتن پەلچقاندن، رێبەرێن وان یان دهاتن کوشتن یان ژی ب سالان دهاتن زیندانی کرن. لێ، بلندبوونا ئۆجالان د ڤێ سەردەما ئالۆز دا ب رحەتیەکا بەربچاڤ یا “بێی پرسگرێک” پێک هات. وی د گهنجاتییا خوە دا ل گهل سازیێن نەتەوەپەرەست یێن ترک كار كر. ژ بەر بهشداربوونا خوە د مەشەکا تەڤگەرێن چەپگر دا هاتە گرتن، لێ ب فەرمانا دەولەتێ هاتە بەردان.
ئهو ل گهل کەچا رایەدارەکێ میتێ (رێخستنا ئیستیخباراتا نەتەوەیی یا ترکیەیێ) زەوجی، و ل گهل پیلۆت (نەجاتی کایا) كو کەسەک بوو کو ژ بۆ میتێ كار دكر هەڤال بوو. و د دهمهمێن هەره خەتەرناک دا، بێی کو بێژیته هەڤالێن خوە، ئەو ب تنێ سەێ دەرباسی سووریێ بوو و خوە خلاس کر… د ناڤا ڤان ئالۆزییان دا دهربازكرن و بۆراندنا هنده بێی پرسگرێك گهلهك بالکێش بوو…
د ناڤا ڤێ کورتەیێ دا، پرسا ژێرین رەوایە: چما دەولەتێ، ل شوونا کو ژ دەستپێکێ ڤە سەرۆکێ تەڤگەرەکا چەکداری یا کورد ژ ناڤ ببت، دەستوور دا کو ئەو مەزن ببت؟ راستیەک دهێته زانینە کو دەولەت هەر گاڤ بژاردهیێن هەره ب کێرهاتی تهرجیح دکهت، نە یا “هەره خەتەرناک”. ئۆجالان هەولەکا تایبەت دا کو خوە وەک رێبەرەکێ ژیر نیشان بدەت کو “وی دەولەت ژ بۆ ئاڤاکرنا تەڤگەرەکا شۆرەشگێری” بکار ئینایه. لێ، ل گهل دەمی، هندهك ئالیێن جودا یێن پهیوهندییا د ناڤبەرا ئۆجالان و دەولەتا ترکیێ دا ئاشكهرا بوون.
سالێن 198ێ: دەستەکێ ڤەشارتی ئۆجالانی دپارێزیت
د سالێن 1980ێ دا، دەولەتا ترکیێ دەست سهر و ژ نوو ئاڤاکرنا هەموو تەڤگەرێن سیاسی یێن ترکیێ کر. کەسایەتیێن نه د بن کۆنترۆلا دەولەتێ دا نە تەنێ ژ رێخستنێن چەپگر، د هەمان دەمی دا ژ یێن راستگر ژی پاقژ کرن. تەنێ “هێمانێن کۆنترۆلکری و بێ زیان” دەولەتێ ساخ هێلان.
هەموو کادرێن پێشەنگ یێن رێخستنا ئەرمەنان ئاسالا د ئۆپەراسیۆنێن دەرڤەی وهلاتی دا کوشتن. لێ، ڤان ئۆپەراسیۆنێن نوو دزاینکری د سالێن 80ێ دا كارتێكرن ل ئۆجالان نهكرن. د هەمان دەم دا، ئەوی ب رحەتی بێی پاراستن د شیا ب تنێ ل گهل یەک یان دو کەسان، د ناڤبەرا لبنان و شامێ دا بگهریت. ب راستی، پشتی سالا 1987ێ، ئەو د هەمان ئاڤاهی دا دژییا، ئهوێ باسكێ لەشکەری یێ دەولەتا ترک تێدا دژییا.
پشترا ژی، کەسێن کو دشیان رهوشا رێبەرییا یەکانە و بێ شریک یا ئۆجالان د ناڤ پهكهكێ دا ئاستهنگ بکهن، د ڤێ پێڤاژۆیێ دا ب ئاوایەکی سیستەماتیک یەک ب یەک ژ هۆلێ هاتنه راکرن. هەر چەنده هندهك ژ لایێ ئۆجالان ب خوە ڤە هاتنه کوشتن ژی، لێ دەولەتا ترک کەسایەتیێن بهێز یێن وەکی مهزلووم دۆغان، خەیری دورمووش و کەمال پیر ژی ژ هۆلێ راکرن. وان کەسایەتییان ئۆجالان وەک “هەڤال عەلی” ددیتن، وەک “ئەندامێ رێخستنێ” و وهك هەر کەسهكی قەبوول دکرن.
ب راستی، سالێن 1980ێ ئهو سەردەمم بوو کو سەرۆکبوونا ئۆجالان ژ کورکبوونێ دهركهتی و هێدی هێدی مەزن دبوو.
سالێن 1990ێ: سەرۆکێ کو نەهێته تهسفییەکرن
سالێن 1990ێ ئەو سەردەم بوو کو دەولەتا ترک رێبازێن خوە یێن هەره دژوار ل دژی تەڤگەر و گەلێ کورد ب کار ئینان. گوند هاتنه سۆتن، سیاسەتمەدار هاتنه سێداره دان، رۆژنامەڤان بێسەرووشوون د بوون. د سهر ڤێ یەکێ را، ئۆجالان ب سالان د شیا ب ئازادی ل رۆژهلاتا ناڤین بگەریت. ب سالان، ئەو بێی کو قەت چەکی ههلگریت، د ناڤبەرا بەیرۆت، شامێ، حەلەب و لازقییێ دا، ب تنێ ل گهل شوفێرێ خوە د گهریا.
ئەڤ تابلۆ پهیوهندییا ئۆجالان ل گهل دەولەتا ترکیێ هێژ گومانبارتر دکەت. و بالێ دكێشیته سەر پهیوهندییا تەڤلیهەڤ یا د ناڤبەرا وان دا: رێبەریەک کو د ناڤ سنۆرێن دیارکری دا مفادار دهێته دیتن، دهێته کۆنترۆلکرن و برێڤە برن.
هەتا ڤان سالان، کوردان زێدە تشتەک ل سەر ئۆجالان نهدزانین. ل شوونا ئاپۆ، ناڤێن وەک مەهمەت شەنەر، ساکینە جانسز، مهزلووم دۆغان، کو ل زیندانا دیاربەکرێ ل بەر خوە دان، دهاتنه زانین. دەولەتێ ئەڤ رەوش د سالێن 1990ێ دا گوهارت. مەدیایا ترکیێ هەر رۆژ وێنەیێن ئۆجالان بهلاڤ دکرن. هەردهم ئەو وەک کەسەکێ کو دهولهتێ دخواست بکوژیت نیشان ددان، هەردهم دگۆتن “ئەم دێ وی کوژین.”
ل ڤێرێ، دڤێت ئەم راوەستین و هزر بكهین: گەر ئۆجالان “دژمنەکێ موتلەقێ” دەولەتێ بوو، بۆچی ئەو نەکوشتن؟ بۆچی دەولەتێ ب دەهان سیاسەتمەدارێن کورد بێدودلی کوشتن؟ بۆچی، کەسێن پایەبلندێن تەڤگەرێ ههردهم ساخ هێلان. بۆچی ئۆجالان ژ ئالیێ لایەنەکێ دەولەتێ ڤە د سالا 1996ێ دا ل سەر هەولدانەکا کوشتنێ یا پلانکری هات هشیار کرن؟. د ڤێ هەیامێ دا، دەولەتێ، ب تایبەتی چەپگرێن ترک، رۆلەکێ گهلهك كاریگهر گێران. ژ ئالیەکی ڤە، وان ئۆجالان وەک «سەرۆک» ب رێیا چاپەمەنییا خوە پێشکێشی جڤاکێ کرن. ژ ئالیێ دی ڤە، وان بەردەوامییا بێناڤبەر یا پهیوهندییا وی ل گهل دەولەتێ مسۆگەر کر، ڤێ پهیوهندیێ وەک “دانووستاندنەکا رەوشەنبیری” یا نۆرمال نیشان دان.
د سالێن 1990ێ د، ئۆجالان هێدی هێدی ئارمانجێن کوردان یێن نەتەوەیی بەر ب نەرمبوونەکێ ڤە برن و سنۆرێ خەتێن سۆر یێن دەولەتێ خێز کر، ل شوونا کو دژبەریێ بکەت. کەسێن کو ژ بۆ ئاڤاکرنا دەولەتەکا کوردی دچوون، ئۆجالان ئەو ب ئاوایەکی، ب تێگەهێن وەک ئەڤین، ژن، ژیانا جڤاکی، پهیوهندیێن ئازاد و ژنا وهك خوەداوەند و …هتد د کەزاختن.
سەردەما ئیمرالیێ: سەرۆکاتیەک بێ داخوازی
ڤەگوهەستنا ئۆجالان بۆ ئیمرالیێ و تشتێن کو پشترە چێبووین گهلهك بالکێشن. شەرێ ل باکورێ کوردستانێ د راستیێ دا د سالا 1999ێ دا شكهست. دەولەتێ ڤیابا دشیا پهكهكێ ژ هۆلێ راکەت. لێ نە ئۆجالان و نه ژی پهكهكه ژ ناڤ نهبرن. بەرەڤاژی ڤێ، ئۆجالان ژ هێلا دەولەتێ ڤە سهر و ژ نوو ڤە هاتە ئافراندن. دەولەتێ ئۆجالان سهر و ژ نوو خولقاند، ئۆجالان ژی پهكهكه ژ نوو ڤە ئاڤا کر، و پهكهكێ ژی رێژەیهکا بلند یێن کوردێن باکوور ل گۆری ڤێ بێئارمانجیێ ژ نوو ڤە ئاڤا کرن.
د ڤێ رەوشا ژ نوو ڤە ئاڤاکرنا بەردەوام دا، ئێدی “نە سەرخوەبوون، نە ستاتۆیەک بەربچاڤ و نە ژی دەستکەفتیەکێ سیاسی ما” هەر تشت ب پلان هاتن پاشخستن، ئالۆزکرن و د داویێ دا ژی هاتن رزاندن و پووچکرن. شكهستن د شەران ده روو ددهن، ڤەکێشان ئاساییه چێببن، لێ رەوشا پهكهكێ نە ل سەر شكهستنا شەرە. ئەو ل سەر ڤالاکرنا تێکۆشینێ ژ ناڤەرۆکا وێ یە. “داخوازیێن نەتەوەیی یێن کوردان” یێن مەزن ل باکور بوونە کاڤل. یا گرنگتر، ئەم چاوا دشێین راڤە بکهین کو کورد د ناڤ ڤێ زڤرۆکا ئۆجالان دا، کو تشتەکی ناخوازن، ئازادییا خوە ل گەل یا وی هەڤپار دبینن؟
ئەم ڤەگەرینه سەر نڤیسێ و هەمان پرسێ بپرسن: “ما ئۆجالان سیخۆرە؟”
ئەو کەسێن کو سەردەم و قۆناغێن ڤێ دیرۆکێ فام دکهن، ئێدی ڤێ پرسێ ژی ناپرسن، لێ ڤێ شرۆڤەیێ پێشکێش دکهن: “ئۆجالان ژ سیخۆرەکێ پتر زیان دایە کوردان» ژ بەر ڤێ یەکێ، د راستیێ دا، نیقاشا کا ئۆجالان سیخۆرە یان نه تشتەک تالییە ژ بەر کو پرسا ئۆجالان نە پرسا کەسەکی یە، پرسا سەردەمەکی، پرسا رێبازەکێ، پرسا رهگهزهكێ دۆمدار یا شێوەیەکێ رهها یێ تەسلیمبوونێ یە.
