سه‌ر و ژ نوو نڤیسینا دیرۆکێ پێڤاژۆیه‌كا گه‌رمه، کەسێن کو دیرۆکێ د نڤیسن دخوازن دیرۆکێ خۆمالی بکەن، رەوشا ھەستێن خۆ و پاشەرۆژا کو حه‌ز دکەن، تێدا دیار بكه‌ن.
پێڤاژۆیا ئاڤا کرنا دیرۆکێ و ئەو هزرێن دخوازن د گرۆپێن مرۆڤان دا بدەنه قەبوول کرن یا سەردکەڤیت، گەر تێگەھەکێ وه‌سا یێ دیرۆکێ نه‌بیت و بوویەرێن دیرۆکی ژ ئالیێ بەرژەوەندیێن خۆ ڤە ئاڤا نەکەی و کەس و گرۆپێن وه‌سا نه‌بن كو باوه‌ر ب ڤێ دیرۆكێ بكه‌ن، ھوون سەرفراز نابن.
ژ بۆ ڤێ یەکی پێدڤییه، بابه‌تێن دیرۆکی ل گۆرەیی لیتەراتوورا هزری و زانستێ سەردەم بهێته دەربرین، بهێته سیستەماتیك کرن، ڤالاھیێن کو وێ نەرینێ پووچ بکەن پێدڤییه نەبن، پێباوەربوون د ئاستەکێ مەزن دا بهێتە ب جی کرن و ژ بۆ کو ب ئاسانی بهێتە باوەر کرن، ئافراندنا بەلگەنامە و جوان رێزکرنا پەیڤا گەلەک گرینگە.
ئەرکا ھەری مەزن دکەڤە سەر ملێن دیرۆکزانا، نڤیسینا دیرۆکێ جاران ل سەر رەگەزنامه‌یا کەسایەتی و رەوشا شەخسی یا نڤیسەرێ وێ ڤە گرێدایە، لێ گەلەک جاران ژی ب پشتەڤانی کرنا دەستھلاتدارییا سیاسی ڤە ژی گرێدایە، ئانکو گرۆپەک ل سەر بنیاتێ بەرژەوەندیێن خوە پرۆژەیەکی چێدکەن و ل گۆر وی پرۆژەی دیرۆکێ دنڤیسن.
وەکە کورد دیرۆکا مە ژ نوو ڤە دھێتە نڤیساندن، باوەرمەندییەکا نوو و تێگەھەکا نوو دهێتە ئاڤا کرن، ڤان رۆژێن دوماهیێ ل سەر ئەرمەنیان و مستەفا کەمال گەنگەشە ل باکورێ کوردستانێ برێڤە دچن، یا راست ئەڤ گەنگەشە ژ ئالییەکی پەیوەندی ب ژ نوو نڤیساندنا دیرۆکا کورد و کوردستانێ ڤە هه‌یه و ژ ئالییەک دن ژی ئەڤ دیرۆک نڤیساندن ب مەشاندنا سیاسەتا رۆژانە ڤە پەیوەندی ھەیە.
سه‌رۆكێ هه‌ده‌پێ د په‌رله‌مانا تركیێ دا په‌سنا ئه‌تاتۆركی كر
ئەو پەیڤێن ھەڤسەرۆکێ هەدەپێ متھاد سانجار د 23 نیسانێ دا ل روونشتنا پارلەمانێ ترکیێ دا گۆتی د پەسنێن مستەفا کەمال دا، یانی دەما گۆتی «ئاتاتورک پر ھەول ددا کو پرسگرێکا کوردان چارەسەر بکە» د ناڤا کوردان دە بوو جھێ دلگرانییا نەتەوپەروەرێن کورد.
ھەڤسەرۆکێ هەدەپێ متھاد سانجار گۆت: «مستەفا کەمال پاشا» ب شێوەیەک جددی هەول د دان کێشەیا کوردان چارەسەر بکەت، د خوەست ئەڤێ کێشەیێ، ب رەگەزا سەروەرییا دەولەتێ و هزره‌كا دەمۆکراسی یا ھەڤگرتی چارەسەر بکەت، ل وی دەمی گەلەک ھەول دان، لێ بەلێ ئەو رێیا وێ رۆژێ پەژراندی پێ دا هێلان.
ھێزا جڤاکا کوردی د شەرێ رزگارییا ترکیێ دا ھاتە بکارئینان
د راستی دا مستەفا کەمال د پێڤاژۆیا سالا 1919-1921ێ دا ل گەل ھەموو بەشێن جڤاکی یێن ئانادۆلێ په‌یوەندی چێکربوون، ژ ھێزا وان یا لەشکری و سیاسی سوودمەند بوو، مستەفا کەمال ھێشتا ل سالا 1919ان نامەیەک ژ بۆ ئلیاس بەگێ فرێکربوو و تێدا دگۆت: «پێدڤییه ژ بۆ چارەسەر کرنا پرسگرێکا کوردی، مەجال نەھێت ئاڤا کرن»، د راستی دا مستەفا کەمال ھەردەم خواستییە کوردان ژ بۆ خوە بدەتە کاری، دو سەدەمێن ڤێ خواستەکێ ھەبوون:
ئێك: دخاست د شەرێ جیھانیێ ئێكێ دا کوردان وەکە ھێزەکا لەشکری د شەری دا بکار بینیت و خۆرتێن کوردان ببەتە لەشکری یێ.
دوو: دخواست رێکێ ل کوردان بگریت کو چ پەیوەندییان ب بیانییان را نەگرێدەن، داکو ئەو هێز بۆ وان دەولەتا کوردی ئاڤا نەکەن.
ب ڤی ئاوایی ھێزا جڤاکا کوردی د شەرێ رزگارییا ترکیێ دا ھاتە بکارئینان و د وارێ دیپلۆماسی دا ژی پێشی لێ ھاتە گرتن، مستەفا کەمال پشتی کۆمار ئەولە کری دەست ب نه‌ژاد کوژییا کوردان کر.
ئەم دزانین کو ئاتاتورک ب تەنێ ل دێرسمێ 50 ھه‌زار کورد كوشتن و 72 ھه‌زار ژی پەنابەر کرن، ب بالەفران کچا ئاتاتورکی یا مه‌عنه‌وی«سه‌بیحا گۆکچەنی» دێرسم بۆردومان کر، ئاتاتورک کو ب قانوونا «تاکرر-ی سووکون» و «تەنکل» د سەرھلدانا شێخ سه‌عید ئاگری و گه‌لیێ زیلان و دێرسمێ دا ب سەدان ھەزار کورد کوشتن، نھا ژی دڤێن ڤی ئاتاتورکی ب گەلێ کورد را وەک مرۆڤەکێ ماقوول بده‌نه ناسکرن، ئەڤه بێھش کرن و بەرەڤاژی کرنا دیرۆکێ یە.
چاڤکانییا ڤێ تێگەھا بەرەڤاژی کرنێ عه‌بدوللا ئۆجالانە، پشتی ئاپۆ 1999ێ ھاتیه گرتن، ل ژێر ناڤێ رۆناکبیریێ، رینسانسا کوردی و گوھارتنا هزری دەست ب پرۆسه‌یا دامەزراندنا بیر و ھشێن شاش ژ بۆ کوردانكر.
گاڤا ئێکێ: شوپاندنا کەمالیزمێ
بچووك كرنا رۆلێ ئه‌تاتۆركی د كۆم كۆژیێن كوردان دا حه‌زا ئۆجالانه
عه‌بدوللا ئۆجالان د گاڤا ئێكێ دا د بن ناڤێ شۆرشا هزری ڤیا کو ئەو دووراتییا د ناڤبەرا کوردان و دەولەتێ دا نه‌مینیت، ژ بۆ ڤێ ژی ئاپۆی د ئیفادێن خۆ داخواست د کۆمکوژیێن کوردان دا، رۆلێ ئاتاتورکی و دەولەتا ترکیێ بچووک بکەت و ئینگلیزان تاوانبار بكه‌ت، میناک سەرھلدانا شێخ سەعید بەرەڤاژی کر، خواست شەرێ رزگارییا گەلێ کوردیێ کو ل ژێر رێبەرییا «بزاڤا ئازادیێ» ھاتییە دەستپێکرن وەکی سەرھلدانەکا كه‌ساتی یا شێخ سه‌عید و گرۆپەکی بچووک بدەنه دیار کرن، ئاپۆ ژی وەک دیرۆک نڤیسێن دەولەتا ترک، سەرھلدانا شێخ سه‌عید ب کەڤنەپەرەستیێ تاوانبار کر و وەک بزاڤەکا کەڤنەشۆپ بناڤ کر، ل گۆر ئاپۆی ئێدی مستەفا کەمال کەسەکی بێ گونەھـ بوو، ھەموو کریارێن نەباش هاڤێتنه سەر مللێن دەوروبەرێن وی و کرنه بناسێن عسمەت ئینۆنو، ئنگلیز وەک شەیتانێ د ناڤبەرا ترک و کوردان دا نیشاندا.
د به‌رێ دا کوردان نەدگۆت مستەفا کەمال، دگۆتن مستۆیێ کافر، لێ سه‌رۆكێ هه‌ده‌پێ كو ب دەنگێن کوردان ھاتییه ھه‌لبژارتن دبێژیتێ مستەفا کەمال پاشا
بەرییا 40 سالا کوردان نەدگۆت مستەفا کەمال ژی، دگۆتن مستۆیێ کافر، لێ نھا سەرۆکێ وێ پارتییا ب دەنگێن کوردان ھاتییه ھه‌لبژارتن دبێژیتێ مستەفا کەمال پاشا، د سه‌ر ڤێ یه‌كێ ژی ب هه‌لكه‌فتا رۆژا دامەزراندنا پارلەمانێ ترکیا جەژنا 23 نیسانێ ل کۆلانێن ئامه‌دێ دھاتە پیرۆز کرن.
ئەو شۆرشا هزری ئەوا کو ئاپۆی ئەڤه 20 سالە به‌حسا وێ دکر ئێدی پێکھاتبوو، ل باکورێ کوردستانێ د ناڤا کوردان دا تێگەھا کو کورد نه‌شێن بێ ترک بژین بەلاڤ بوویە، ئەو تێزا ئاپۆی یا رەگەزنامەیا ترکیەبوونێ هێلا کو ناسنامه‌یا کوردان ژ ناڤ بچیت، وەکسه‌رزار ژی گەر تشتەکێ پر گرنگ ده‌ربێخی و پێشچاڤ بكه‌ی، ئه‌و تشت دێ د جهـ دا مینیت، ئەو تشتێ ب سه‌رێ ناسنامه‌یا کوردان دا ژی هاتی، ئه‌ڤ چه‌نده بوویه.
لایەنگرێن ئۆجالان، ئەو تشتێن ئەڤه 20 ساله ئەو دبێژیت وەک پیرۆزییەکێ دبینن و وه‌ها ھزر دکه‌ن کو دێ ئەڤ نه‌رینه دنیایێ رزگار كه‌ت، خەباتکار و کادرێن په‌كه‌كێ دەست د داننه سەر پرتۆکێن ئاپۆی و سووندێ پێ دخۆن و وەکقورئانێدبینن، لێ گەر ئەم ل پاش خوە بنێرین دێ بینین کو ئه‌ڤ پرتۆکێن ئاپۆی د جڤاکا کورد دا تێگەھا «کورد نه‌شێن بێ ترک بژین» ئاڤا کرییە، د نه‌رینا پرانییا کوردان دا مستەفا کەمال وەک کەسەکێ بێ گونەھـ دھێتە دیتن و د بێژن دەوروبەرێن وی نەباش بوون و ئه‌و هاتبوو ناڤیارییا ئنگلیزان.
د زمانێ په‌كه‌كێ یێ سیاسی دا دەولەتا ترک دھێتە شۆپاندن، ئه‌ڤه10 سالن کوردێ باکور د راگه‌ھاندنێ دا ب بەردەوامی فاشیزما ئاکه‌پێ – مه‌هه‌پێ دبھیزن، دەولەت ناھێت تاوانبار کرن، سووچ تنێ دکەڤیتە سەر مللێ ئاکه‌پێ.
ئاپۆ یێ پێڤاژۆیا ترك كرنا كوردان ب باشی ب رێڤه دبه‌ت.
مرۆڤ وه‌ها دبینیت کو، ئەڤه 99 سالن دەولەتا ترک گه‌له‌ك دەمۆکراتیک بوو، ھەموو مافێن کوردان ھەبوون، لێ ئاکه‌په ھات و ھەر تشت ھاتە گوهارتن، دەولەتا ترک ژ دامەزراندنا خۆ هه‌رده‌م دوژمنا کوردان بوویە، نە ته‌نێ کێشە حكوومه‌ته، کێشە فەلسەفە و سیستەما کەمالیزمێ ب خۆ یە، ئاپۆ دخوازیت تێگەھەکێ وه‌ها چێكه‌ت كو تێدا دەولەت یا پاقژه لێ حکوومەت نەیارا کوردانە، وه‌ها دیارە کو ئاپۆ یێ پێڤاژۆیا ترك كرنا كوردان ب باشی ب رێڤه دبه‌ت.
گه‌ر میتھات سانجار كه‌مالیزم نه‌بایه نه‌دبوو سه‌رۆكێ هه‌ده‌پێ، مەژیکێ ئەو ئینایه سەر وێ کورسیکێ ئاپۆ و په‌كه‌كه یه
د جڤاتا ترکیێ دا پەسنا مستەفا کەمال ژ ئالیێ میتھات سانجار ڤە، ئەز وی رەخنە ناکه‌م ژبەرکو متھات سانجار ژ کەمالیزمێ حه‌ز دکەت، لەورا ژی بوویە سەرۆکێ هه‌ده‌پێ، ئەو مەژیکێ ئەو ئینایه سەر وێ کورسیکێ ئاپۆ و په‌كه‌كه یه، ئەو پەیوەندیێن ئاپۆ و په‌كه‌كه ل گەل کەمالیستا ھەیی، د ناڤا جڤاکا کوردی دا رزیبوون و رامانا دوژمنیێ ناهێلیت و لاواز دکەت.
