بەشێ: پێنجی
ھنەک کەس میتۆلۆژی، ئەفەسانە و چیرۆکان پێکەنۆک و دەرڤەیی راستییێ دبینن. دبە کو ھەموو ئەو بوویەرێن دھێنە بەھسکرن نە راست بن لێ، ژ بۆ ئەم ئیرۆ و رابۆرییا خوە فێم بکین پێویستە مرۆڤ میتۆلۆژی و ئەفسانەیا فێم بکە. وەکە چیرۆکا تروڤایا تێدە بەھسا ئەشقا “پاریس و ھەلەنێ” دکە. ھۆمەرۆس د وێ پرتووکا خوە یا بناڤ و دەنگ “ئلیادا” دە بەھسا ژییاندەیێن دناڤا تروڤا دە ئانکو ئەشقێ، ئیخانەتێ، دۆستینیێ، شەرێ دەستھلاتێ، فەتھ و بھێلە ستاندنا قەلھێ دکە.
فەرماندارێ “ئاکھاییان” یێ ژیر “ئۆدیسسەوس” ژبۆ کو “تروڤا” داگیر بکە ب سالان چەندین جار خوە لێ جەرباند لێ نەکاری بستینە. تێگەھەشت کو ئەو ژ دەرڤە نکارە برجان خراب بکە و کەلھێ بستینە. تێدگەھە کو یەک رێکا ستاندنا کەلھا تروڤا ھەیە ئەوژی، ژناڤدایە. ژبۆ ڤێ پلانا خوە ھەسپەکی مەزن ژ دەپکا تێتە چێکرن. ئەو و چەند لەشکەرێن خوە یێن ژیر دناڤا وی ھەسپی دە خوە دڤەشێرن. ئارتێشا وی یا بنکەتی ب تەکتیک شووندا ڤەدکشە، سواری بەلەما دبن و دچن. لەشکەرەکی خوە ل گەل ھەسپێ دھێلە. ئەو لەشکەر ژ خەلقێ تروڤاێ رە دبێژە ئەڤ ھەسپە پیرۆزە. خەلقێ تروڤا ب کەلەجانەکێ وەدزانن کو تشتەکی پیرۆز دەست خوە خستییە و وی ھەسپی دبەن ناڤا کەلھێ دە. شەڤ دەست ب پیرۆزباھیێن سەرکەفتنا خوە دکەن. د ڤێ ناڤبەرێ دە فەرماندارێ “ئاکھاییان” “ئۆدیسسەوس” و لەشکەرێن وی ژ ناڤا ھەسپی دەردکەڤن و کەلھێ ژ ناڤدە داگیر دکن. بەلێ، د سنەتێ سیاسەت و شەری دە ئەڤ تەکتیک پری جاران ھاتییە جەرباندن. ب تایبەت ل سەر مە کوردان ژی ئەڤ تەکتیک گەلەک جاران ھاتە بکارئانین.
ھەسپێ تروڤایێ دەولەتا ترک د سەدسالا ٢١ عبدولله ئۆجەلانە
پەیوەندیێن ستراتەژیکی یێن دناڤبەرا عبدولله ئۆجەلان و دەولەتا ترک دە ھەیا رۆژا مەیا ئیرۆ ژی بەردەوامن. گەر ئەم چالاکی و گۆتنێن عبدولله ئۆجەلانییێن پشتی ١٩٩٩ و ڤر دە لێکۆلین بکین دێ ڤێ ئەنجامێ پر زەلال ببینین: ئۆجەلان ژ بۆ کو گەلێ کورد نەتەوە بوونا خوە ئاڤا نەکە، کەتییە دناڤا خەباتەکی پر بەرفرەھ دە.
تێشتێ ھەری گرینگ ژی ئەوە کو د قادا فکری یا سیستەما رامانا کورد دە شۆل کرییە. گۆتن، چەکەکی پر مەزنە. ئۆجەلان و دەولەتا ترک وەکە ئەندازیارێ جڤاکێ ژ بۆ کوردان ھندەک پەیڤێن نوو خولقاندن. بابەتێ گۆتی و فکری پێویستە تو جاری نەھێ بچووک دیتن. سۆز، تێ واتەیا باوەرییێ. ئۆجەلان ب ھەزاران رووپەل پرتووک نڤیساندن و تێدە بەھسا نەھەوجەئی یا نەتەوە بوونێ کر. بەھسا مافێن مرۆڤا، ئەکۆلۆژ، مافێ ژنێ، مافێ ژینگەھێ و مافێ ھەڤجنسخواز (homosexual)ا کر. رامانەکی ئەکلەکتک و بەرھەڤ کری، ئاڤاکر. فەمنسم، ئەکۆلۆژ، ئانارشزم و پەیڤێن جڤاکی خستن ناڤا تێگەھا کوردان دە. و دناڤا ڤان پەیڤێن وەکە “گرارا گاڤانی” دە مافێ کوردانیێ ب سەرێ خوە رێڤەبرنێ، بەر وان بەرزە کر.
ئۆجەلان ل گۆری ڤان پەیڤان خوەست رێخستنێ ئاڤابکە و مرۆڤان بخولقینە. ئەڤ ٢١ سالە ئەڤ پەیڤە د ناڤا سییاسەتا کوردی دە تەکۆشینا ھێز بوونێ ددە. مسۆگەر ئاپۆ و دەولەتا ترکا داگیرکەر ب ھەڤرا ڤێ خەباتێ د مەشینن. ئەو ب دەڤێ خوە د ھەڤدیتنێن لگەل دەولەتێ دە وھا دبێژە: “گەر ھوون ھشیاری لێبنێرن من وەکە مامۆستەکی ھەموو ئەو تشتێن وە گۆتین سەپاندن و ئەڤ نەشەرەمە ژی. ئەز دێ سبە ڤانا ھەمییان بۆ رێخستنێ ژی ببێژم، دێ بەژم من دەولەت فاھمکر و ئاھا دەولەت ئەڤەیە. نوکە ل ڤردە جھ ناگەھە من. نۆکە ژ من فەیدە کرن ھوندرێ من دخوە. نوکە یێن مە (پەکەکە) نکارن فەھمکن. رۆژەکێ فرسەت بکەڤە دەستێ من ئەز دزانم کا دێ چەوا شەرێ پەکەکێ بکم. دێ ھوون ببینن کو ئەز دێ ژ وە پێتر شەرێ پەکەکێ بکم و دێ خوە ژ بۆ وە ئیسپات بکم، ئینشائەڵاھ”
ب راستی ژی ئۆجەلان ژ دەولەتێ پر تشت فێر ببوو. نەبەس تەنێ فێر ببوو بەلکو دەولەت ژی فێر کربوو. میزانییا دناڤبەرا پەکەکێ دە، بیۆگرافییا سەرکردەیێن پەکەکێ، دەولەمەندێن باجا خوە ددن پەکەکێ، پەیوەندیێن پەکەکێ لگەل دەزگەھێن ئیستخباراتی… و ھەموو د سەر ناڤێ لێپرسینێ دابوون دەولەتا ترک. دەولەتێ ئێدی ب خێرا ئاپۆ ھەموو نھێنییێن پەکەکێ دزانین. لسەر کوردان ژی ببوو مامۆستە و ئاقلمەندێ دەولەتێ. ب تایبەتی ژی گازندە لسەر باشوورێ کوردستانێ ژ بۆ ترکان دکر و دگۆت “ ل باشوور ئیسرائیلەک دویەمین تێ ئاڤاکرن، کوردستانەکە بچووک دھێتە ئاڤاکرن” ب ڤان گازندان دخوەست بەرێ دەولەتا ترک بدە سەر دەستکەفتێن باشوورێ کوردستانێ. وەکە شێورمەندەکێ ژ بۆ دەولەتا ترک کار دکە. ب ڤی شێوازی ژبۆ دەولەتێ شێورمەندی دکە و پەکەکێ ژی رێڤە دبە.
لایەنگرێن پەکەکێ ھەرسال ٤ نیسانێ رۆژبوونا ئاپۆ پیرۆز دکەن و رۆژا ١٥ شباتێ ژی دبێژن مە کۆمپلۆگەر بنخستن. ئاپۆ پارێز ژی وەکە خەلقێ کەلھا تروڤا ھەسپێ دەپی یێ “ئۆدیسسەوس” پاراستی و دەرباسی ناڤا کەلھێ کری. چەوا ت”روڤای” ب پیرۆزکرنا وی ھەسپی ڤە بنکەتبن، گەر کورد ژی خوە ژ وان فکرێن ل دەردۆرا عبدولله ئۆجەلان ئاڤابوویی دوور نەخن دێ ھەرتم بوەرتن.
ژ بۆ ئۆجەلان ئەرکێن ھەسپێ تروڤا بکاربە بلەییزە پێویستی ب ئاڤاکرنا بنگەھەکێ دکە. ھەمبەری ھەڤ باوەری ئاڤاکرن و دەمدرێژی ب ھەڤرا خەباتکرن ئەڤ پێویستە. ژبەر ڤێ، ھنەک پێنگاڤ دھێن ئاڤێتن.
پێنگاڤا ١: تەلیمات و بریارێن ٢ تەباخێ ١٩٩٩- ٢ تەباخا ٢٠٠٢
دەما مرۆڤ ژ دوور ڤە ل ڤان دیرۆکا دنێرە تێ ھزرکرن کو چ پەیوەندی ب ھەڤرە نینن لێ راستی دە ئەڤ ھەردو دیرۆک ب ھەڤرە پر پەیوەندیدارن. لێ دناڤبەرا ڤان تاریخان دە ژەست ھەیە.
دەولەت ب بەردەوامی دپرسە کا ب راستی ژی دەستھلاتا ئۆجەلان لسەر رێکخستنا (پەکەکێ) ھەیە ئان نە. ئۆجەلان د ھەڤدیتنەکا خوە یا سالا ١٩٩٩ان دە ڤێ دبێژە “گوھداری من کرن و نە گوھداری من کرن وێ بجیھ ئانینا سزایێ من دییار بکە”
لەورا ژی ئۆجەلان پێشی پێویستی دبنە کو دەستھلاتا خوەیا لسەر رێکخستنێ، بجەربینە. پێنگاڤا ڤێ یا یەکە بریارا ٢-تەباخ-١٩٩٩ ژ باکوور شوندا ڤەکێشاندنێ یە. ل پاھیزا ١٩٩٩ سەرەرایی کو چ ئەولەھی ژ بۆ ژییانا گەریلایان نەبوون، ب ھەزاران گەریلایان لسەر ئەمرێ ئاپۆ ژ باکور ڤەکێشییان باشوورێ کوردستانێ. د ڤێ شوندا ڤەکێشانێ دە گۆری ھنەک ئامارێن دەست مە دە ١٥٠٠ گەریلایان ژییانا خوە ژ دەستدا. ھێژان نایێ زانین ب سەدان گەریلا چ ل وان هاتیە. وەکە پەزێ بربوویی ب ئەمرەکی نەجیھدە ھەموویان چانتێن خوە دان پشتا خوە و بەرێ خوە دا بێداوییێ. چ بۆ چ چێببوو کەسەکێ نەدزانی ئەمرە و ھەرە. ب ھەزاران وەندایی نە تەنێ ژ بەر تەدبیرێن دەولەتێ وەربوو، پەکەکێ ژی بێ کو ئەولەھییا رێکێ بزانە ب دارێ زۆرێ بەرێ گەریلایان دا باشوور. ل سەر وەنداھییان پارێزەر دەما ئاپۆ ئاگاھدار دکەن ئاپۆ وھا دبێژە “دەما گەریلا دزانی کو دێ شەر دەربکەڤە بلا تەسلیمی قەرەقۆلێن دەولەتا دەمۆکراتیک ببن” بەلێ بەرسڤا ئاپۆ ئەڤە بۆ. پارێزەر ماتمایی دمینن. تەنێ ژ بۆ ئاپۆ ھێزا دەستھلاتا خوەیا لسەر رێخستنێ نیشا دەولەتێ بدە ب ھەزاران چەکدار بێ ئامادەکاری بەر ب مرنێ ڤە هاژۆتن. دکارین وێ زڤستانێ ب رھەتی ل کەمپێن خوە دە ژی ببۆرینن.
ئاپۆ بەرامبەر وێ پێنگاڤا ٢ تەباخا ١٩٩٩ان ئاڤێتی ژ دەولەتێ دییارییا خوە وەرگرت. پشتی شوندا ڤەگەریان تەمام بوو ئێدی پەکەکە ھاتبوو ئاستا کو دەولەت وێ دئەجێبینە. دەولەتێ ژی بەرامبەر ڤێ پێنگاڤا ئاپۆ ٢-٨-٢٠٠٢ێ بریارا سێدارەدانێ ل دەستۆرا بنگەھین دەرخست. ئانکو بەرامبەر ١٥٠٠ کوشتییان ژییانا ئاپۆ ھاتە گارانتی کرن.
ئۆجەلان ئەڤ رۆژا ٢ تەباخێ ١٩٩٩-٢٠٠٢ وەکە رۆژا جەژنا گولا بناڤ کر. گۆت پێویستە رۆژا ٢ تەباخێ ھەموو کورد وەکە جەژنا گولا پیرۆز بکن. لێ رێڤەبەریا پەکەکێ ژبەر ھەساسییەتێن چێبوویی ئەڤ بریارا ئاپۆ جیبەجیھ نەکر.
پێنگاڤ ٢: دیزاینا رێکخستنێ
پشتی ئاپۆ ھاتی گرتن ھەموو بەشێن خەباتێ ئانکو چییا، ئەورۆپا و ترکیا ئەندامێن پارتیێ یێن توندرەو ھاتن ئارمانج کرن. ھەموو ئەندامێن رێکخستنێ یەک بە یەک بەرچاڤ ھاتن دەرباسکرن. ژ ئەندامێن کەڤن یێن کو دەما دامەزراندنا پارتی یێ دە ب ھەڤرە مەشین دەست پێ دکە و وھا دبێژە دەولەتێ “ئەندام ھەموو سفرن لێ گەر ئەز د ناڤەندێ دە نە خویا بم دێ ناڤێ من کاربینن دێ ببێژن ئەم برایێ ئاپۆ نە، ئەم زلامێن پشتی ئاپۆیێن رێزا یەکەێ، دوویێ و سێیێ نە. ل گۆری من جۆمعا (جەمیل بایک) نە زێدە پۆلیتیکە. دێ وی لسەر تلییا خوە بزڤرینن و خەبەرێ وی پێ چێنابە. دێ ژ میراسێ من دوو پشکا سێ پشکا ب وی بدەن کار ئانین. ئەڤ گۆتنێن من ژ بۆ “کانی ” “فایسال دونلایج” و فەرھاد “ئۆسمان ئۆجەلان” دەرباز دبە.”
ئاپۆ وەکە کو ژبۆ ھەڤالێ خوە دبێژە ھەموو ئەندام و ئەرکێن وان ژبۆ دەولەتێ یەک ب یەک ب ھوورگلی ڤە دبێژە. ئێدی دیزاینا رێکخستنێ دەسپێدکە. پەکەکە ژ ئالا وێ ھەیا رەنگ، ئارما، بەرنامە، ئەندام و ئارمانجێن وێ ژ لایێ ئاپۆ دبن چاڤدێرییا دەولەتێ ڤە ژ نوو ڤە دھێتە چێکرن. یێن کو دژی ڤان بریارێن ئاپۆ دەردکەڤن یەک ب یەک تێنە وەندا کرن. میناکیێن بریارا ڤەکشینێ نە قەبوول کری و گۆتی ئەم دخوازین دژی دەولەتا ترک شەر بەردەوام بە ئانکو فەرماندارێن ئەیالەتا دێرسمێ عیسا دێرسم (ئۆرھان ئیلبای) و کەمال زاپ (ھایدار ئالپارسلان) پاھیزا ١٩٩٩ و بھارا ٢٠٠٠ دە ب شک تێنە کوشتن. ئاپۆ و پەکەکێ ب داخویانی یەکێ ڤە گۆت ئەڤ گرووپ نە گرێدایی مەیە و چ پێوەند ب مەرە نینن. ب جانێ خوە، بەدەلێ ڤێ نەقەبوولکرنا شوندا ڤەکێشانێ دا.
ژخوە ئۆجالان د وان نیقاشێن لگەل دەولەتێ دکرن دگۆت ئەز و دەولەت ب ھەڤرە پەکەکێ دێ بمەشینین. و دبێژە “ دەمەکی نێز دە ئەز دێ رێکخستنێ ژی دەرباس بکەم، بەرنامێ داینم ئالییەکێ، ژ بۆ خزمەتکرنا دەولەتێ ئەز ژ ھەر دەمێ ئامادەترم. نوکە مرۆڤەکی ئاقل یێ دەولەتێ لازمە ڤێ ببینە. ئەمێ ڤێ بکین. ژ بۆ رێکخستنەکی پر گرینگ دبێژم پێشی دەولەتا خوە ناس بکە. ما ھەیا تو دەولەتێ ناس نەکی دێ چ دژی وێ رابی ما قەی تو دینی”
دەولەت: دێ ببێژن ئەڤ مرۆڤە دینە
ئاپۆ: مە جارەکێ خەلەتی کر ئەم جارەکە دن نەکین”
پشتی ئاپۆ چەکا خوەیا ھەری مەزن ئانکو رێخستن و ئەندامێن وێ دزاین کر، ئێدی ما پێنگاڤێن رۆژانە باڤێژە.
ئەڤ دیرۆکا کو دھێتە بەھسکرن وەکە ١٥ شبات کۆمپلویا ناڤدەولەتی ژ بۆ ئاپۆ راستییا خوە دە ڤەگەرا مالێ. ئۆجەلان بخوە ژی دبێژە “ڤەگەر”. ئەم د ڤان ٥ بەشێن نڤیسا خوە دە خوەست جەوھەرێ ڤێ دیرۆکێ ژبۆ وە بنڤیسین. یا راستی ڤەگەرا ئاپۆیا ژبۆ ترکیێ خرابییەک لسەر کورد کرییە. دڤێ خەلەکا نڤیسێ دە بەحسا ھەموویێ نەھاتییە کرن. لێ بەلێ وەکە سییاسەتمەدارێ ترک “ئەردال ئنۆنی” ژی گۆتی “راستی، خوەدییێ خوویێ رۆژەکێ ئاشکەرا بوونێ، نە ”پێوەندییێن د ناڤبەرا دەولەتا ترک و عبدولله ئۆجەلان دە ھەیی ژی، ھەرۆژ ژ ئالییێ جوانێن نەتەوەپەرسەت دە دھێنە زەلال کرن و کشفکرن.
داوی
