• بەشا دووەمین

گەلۆ ئەڤ فاشیزما ئاکەپێ و مەهەپێ یە یان ژی عەقلێ دەولەتا کوور یا ترکیێ یە؟

دەولەتا ترک تو جاران ئەو سینۆرێن سالا 1926ان ب پەیمانا ئەنقەرە د ناڤبەرا ئیراق و ترکیێ دە هاتنە چێکرن قەبوول نەکرنە، د هەر دەرفەتەکێ دە ژی نەرازیبوونا خوە ژ بۆ ڤێ پەیمانێ نیشانداییه‌، د 1ی گۆلانا سالا 1995ان ده‌، سەرۆک کۆمارێ وێ دەمێ «سلێمان دەمیرەل» د گۆتارەکا خوە دە ڤێ دبێژە: «سینۆرێ د ناڤبەرا ترکیێ و ئیراقێ ده‌ خەتا پەترۆلێ یە، سینۆرێ ترکیێ جهێ کو پەترۆل خەلاس دبیت دەست پێ دکە»، تشتێ کو سلێمان دەمیرەل باس لێ دکە وەکە جی کەرکووک و مووسلێ یە، ترکیە مووسل و کەرکووکێ هەرتم د ناڤا سینۆرێن خوە دە دبینە، ل سەر ڤێ ژی پەیمانا وان یا «میساقا مللی» هێژان وەکە فایلەک بەردەستە، رەغمێ ڤێ راستیێ هێژان ژی پەکەکە راستییا ترکیێ وەکە فاشیزما ئاکەپێ و مەهەپێ ب ناڤ دکە، ئەڤ بەرەڤاژی کرنا راستییا دەولەتا ترکە، بەرژەوەندیێن پەکەکێ یێن حیزبی و رەوشا عەبدوللا ئۆجالان یا ئیمرالیێ ب ڤێ ڤە گرێدایی یە، د راستی دە بەرژەوەندیێن کوردان یێن ستراتەژیک نەتەنێ ژ ناڤ برنا ئاکەپێ و مەهەپێ پێک دهیت، کێشەیا ئەساس دەولەتا ترک فەلسەفە و مەبدەئێن وێ یێن دامەزراندنێ نە، ئۆپەراسیۆنا حەفتەنینێ ژی نەتەنێ ب عەقلێ ئاکەپێ و ئەردۆغان ڤە گرێدایی نە، پلانا عەقلێ دەولەتا ترک یا کوورە.

ئارتێشا ترک کەتییە کیژان دەڤەرێن حەفتەنینێ؟

ئۆپەراسیۆنا حەفتەنینێ بەردەوامییا ئۆپەراسیۆنا خواکورکێ یا سالا 2017ان و ئۆپەراسیۆنا عەفرینێ یا ب ناڤێ چقلێ زەیتوونێ و بەردەوامییا ئۆپەراسیۆنا مەرتالێ فراتێ یا سالا 2019ان نە، نەفسی پلان ل هەرێمێن جودا دهێن بکارئانین، جهێن کو دهێنە داگیر کرن ب دەم درێژی خوەجی دبن، هەیا نها ل هەرێما حەفتەنینێ دەولەتا ترک ل 12 نوقتەیان ب جی بوویە، ل گەل ئۆپەراسیۆنێ کارێ جیهبوونەکی دەم درێژی ژی وەکە رێک و قەرەقوول چێکرن ژی بەردەوامە، ئانکو ل وەرزێ زڤستانێ دە ژی دێ ل وان هەرێمان بمینە، ژ بۆ بەردەوامییا داگیرکەرییا خوە ژی ژ قلەبانێ هەیا حەفتەنینێ رێیەک مەزن دهێت چێکرن.

 ئارتێشا ترک ل سالا 2019ان ب ئۆپەراسیۆنا پەنجێ شێر یا سسێیان کەفتییە سینۆرێ شەرنەخ و قلەبانێ دە و گەلەک نوقتەیێن ستراتەژیک وەکە دەریێ داوەتییا و مێرگەشیشێ، گویزێ وەکە گاڤا یەکێ بجی ببوون، ئەڤ سال ژی وەکە پێنگاڤا دوویێ ئەڤ هەرێم بەرفرەهـ کر، ل گۆری ڤێ ئەو دەڤەرێن کو دەولەتا ترک ئەڤ سال ب دەست خوە خستی و نوقتەیێن قەرەقوولان تێدە چیکری ئەڤن: «لۆتکەیا خانتۆر، بەردەوامییا وێ یا باشوور گرێ کۆخێ مچوولی، گرێ رەش، گرێ دوپشکی، گەزنکێ، کۆخێ مەلە یەحیا، شەش دارا و شەقۆلە، شەهید بێریڤان، ئانکو بلنداهیێن گەلیێ پزاغا ژ دۆلا کەشانێ هەیا دەشتا تاقا، پەرەخ هەموویان ئارتەشا ترک جی بوویە»، ئەو دەڤەرێن ل سالا 1990ان هەیا نها د دەستێ پەکەکێ دە بوون 80٪ نها د دەستێ ئارتەشا ترکیێ دەنە و وها دیارە دێ ل ور ب جی ببن، ئەو هەرێمێن ل دەرڤەی وان جیێن مە دیار کری ژی یێن د ناڤبەرا دەرکارێ و ناحیا باتووفێ ژی وەکە کەلا شەعبانیکێ، سیارا بەنا، هێزا پاسەوانێن سینۆری یێن ئیراقێ ب جی بوویە، رەوشا داویێ یا حەفتەنینێ یا نها ل بەر جاڤ ئەڤە.

حەفتەنین د بن کۆنترۆلا کێ دە یە؟

سینۆرێ باشوورێ کوردستانێ دگەل باکورێ کوردستانێ ل سالا 1986ان هەیا نها د بن کۆنترۆلا پەکەکێ دە یە، ب تایبەتی ژی پشتی سالا 1990ان ب ئاوایەک سیستەماتیک ل هەرێمێ ب جی بوو، ژ سالا 1992ان ڤڕ دە ژی ل دەرڤەی دەرگەهێن گۆمرکان هەرێمێن سینۆری گرتن بن کۆنترۆلا خوە، سالا 1992ان هەیا 2000ێ جار جار د ناڤبەرا پەکەکێ و پەدەکێ، د ناڤبەرا پەکەکێ و یەنەکێ، شەرێن چەکداری روودانە، لێ بەلێ تو جاری پەدەپێ و یەنەکێ ئارمانج نەکرییە پەکەکێ دەرخن دەرڤەی سینۆران، ب ته‌نێ خواستنە پەکەکە بەرێ خوە بدە باکور، شەرێ خوە ل وڕ بمەشینە و تەداخولی کار و خەبات و ئیدارەیا باشوورێ کوردستانێ نەکەت، هەرچەند پەکەکە ئیدیعا بکە کو ب هێزا خوە ل سەر سینۆر دەستهلاتا خوە بدە مەشاندن ژی، لێ بەلێ د راستییا وێ دا ب قەبوول کرنا پارتیێن باشوورێ کوردستانێ کاری یە ل وڕ بمینن، پەکەکە بێ ناڤبر ئەڤ 30 سالن ل هەرێما حەفتەنینێ ب جی بوویە، ئەو دەڤەرێن ستراتەژیک یێن کو ترکا خستییە دەست خوە وەکە دەریێ داوەتییا، مێرگەشیشێ، خامتوور، شەرانش، شەشدارا، سنەحت ئەڤ 30 سالن پێشمەرگە ل وان دەڤەران نینە، چەند جاران پێشمەرگەیان هەولدابوو بچن دەڤەرێ، لێ پەکەکێ ئەڤ کرییە ئەگەرێ شەرەکێ د گەل پارتیێن کوردی، هەیا ئەو پێشمەرگەیێن نیشتەجیێ وان گوندان ب جلێن فەرمی یێن پێشمەرگەتیێ نەکارینە بکڤن گوندێن خوە، ئەم دکارین ببێژین ژ حەفتەنین هەیا چیایێ زاگرۆس ئەڤ دەڤەرا د ناڤبەرا باشوور و باکور دەرڤەیی دەرگەهێن گۆمرکان هەموو د بن کۆنترۆلا پەکەکێ دە نە، ئەڤ راستی ژی ژ بۆ داگیرکرنا ڤان هەرێمانە، بەرپرسێ یەکەمین پەکەکە یە، مرۆڤ دکارە ڤێ پرسێ ژ پەکەکێ بکە ئەڤ 30 سالن ئەڤ هەرێمە د دەستێن تە دە نە، لێ چما تو نەکاری ڤان دەڤەران ب شەر بپارێزی؟

گەلۆ ل حەفتەنینێ هەیا چیایێ شەکیف دکاری ببا تۆرا بۆرا؟

گەلەک هێزێن کو نەخوەدی دەولەت، هێزا خوە یا شەر ل گۆری زرۆفێن خوە یێن ئەردنیگاری، تەکتیکێن شەر پێش خستنە، شەرێ ڤیتنامێ ل گۆری زرۆف و زەمانێ خوە تەکتیکەکی شەر یێ ناڤ هەڤ دا مەشاندن و دوژمن ژ ناڤ بر میناک، ئافغانستانێ بزاڤا تالیبانێ ئەڤ 41 سالە شەر ددە مەشاندن، هەرێما تۆرا بۆرا کەلها بزاڤا تالیبانێ یە، دەما کو سۆڤییەتێ سالا 1981ێ ئافغانستان داگیر کری وان، سیستەما شکەفتان ل ڤان هەرێمان پێشخست ب خێرا شکەفت تۆنێل و دەپۆیێن ئەرزاق و ئاڤێ پێتر ژ 2000 ئەندامێن خوە ل ڤێ هەرێمێ ب جی کرن، ئارته‌شا سۆر نەکاری بکەڤە تۆرا بۆرا، پشتی وان شەرێ تالیبانان دگەل ئامەریکا ژی دیسان شەر ل وێ هەرێمێ روو دا ب هەزاران بۆمبە تۆپ و تەیارە و ب مۆشەکان نە ئارتەشا ناتۆ و نە ژی هێزێن تایبەت یێن ئامەریکا نەکارین یەک مەتر ل وێ هەرێمێ پێش بکەڤن، بزاڤا تالیبانێ ل ڤێ هەرێمێ خوە پاراست بەردەوامی ب شەر و بزاڤا خوە دا.

دەما ئەم ل شەرێ پەکەکێ دنێرین نە تەکتیکەکی ناڤ هەڤ دە و نە ژی هەرێمێن کو دوژمن نەکاریت بکەڤیتێ ئەساس دگرە، پێویستە کورد بەرسڤا ڤێ پرسێ ژ پەکەکێ بستینە گەلۆ جیهەکێ وەک ئامەدێ ل تاخێ سۆرێ 103 رۆژان پۆلیسان نەکاری بکەڤن وی تاخی، کارێ عەقلی یە کو چیایەکی 300 مەتران بلند و خوەدی هزار دۆل و نه‌هال، شکەفت و زناران، وەکە چیایێ شەکیف د شەڤ و رۆژەکێ دە ب دەست ئارتێشا داگیرکەر یا ترک بەردا، ما قەی شەکیف قاسی تاخێ سۆرێ ئامەدێ سەنگەرێن بەرخوەدانێ نەبوون؟ هەمان دەم جیهەکی وەکە خامتوور کو تو کەس نەکارییە داگیر بکەت، چما 103رۆژان نەهات پاراستن و د دەما 3 رۆژان دە هات تەسلیم کرن؟ پەکەکێ چما ژ ڤان چیا و دۆل و نەهالێن کوور شوون دە ڤەکێشا؟ بێ گۆمان سەبەبێن وێ یێن سیاسی و لەشکەری هەنە، گەر ئەم د ڤێ قونجکێ را لێ بنێرین ئەم دکارین ڤان شیرۆڤان بکین.

تەرزێ شەرێ پەکەکێ

پەکەکێ د تەرزێ شەرێ خوە دە تو جاری ب توندی بنخستنا دەولەتا ترک ژ خوە رە نەکرییە ئارمانج، ئارمانجا شەرێ پەکەکێ ژ بۆ جەماوەرێ خوە پرۆپاگەندا کرن و هندەک پەیڤێن مەعنەوی وەکە باوەری، هەست، گرێدان و هێز ئاڤاکرن و جڤاکا کورد ل دەردۆرا خوە کۆم کرن بوویە، سالانە ژ بۆ تەڤلی کرنا شەرڤانان و سایکۆلۆجییا جەماوەرێ خوە د بن کۆنترۆلا خوە دە بگرە، شەرەکی ئاستا ژێرین ددە مەشاندن، ژ بەر ڤان سەدەمان ژی مرۆڤ دکارە ببێژە قابیلییەتا شەر د پەکەکێ دە نینە، ئەڤ نایێ ڤێ واتەیێ کو ئەم بێ رێزیێ ب خوینا وان 30 هەزار کەسان بکین کو پەکەکێ ئەو کرینە سۆتەمەنییا ڤان شەرا، بەرەڤاژی پەکەکە بێ ستراتەژی بوون و بێ تەکتیک بوونا خوە ب ئیراده‌یا ئینسانان و ل سەر وێرەکییا جوانێن کورد دخوازە بڤەشێرە، ئەم ب تەنێ تەسبیتا ڤێ راستیێ دکین.

ئبن خەلدوون دبێژە: «گەر راستی ب هەژمارا بهێتە ئیسبات کرن، ل وێرێ پێویستی ب خۆرافیا نینە»، گەر ئەم تەرزێ شەرێ پەکەکێ ژی ل دەرڤەی ئەدەبیاتا خوینێ و شەهید و بەرخوەدانێ بگرین دەست و بخوازین ب هەژماران ئیسبات بکەین تۆتال “ئامار” وێ ئەڤ بە: ترکیە پێتری ژ 15 ئۆپەراسیۆنێن مەزن ل سەر باشوورێ کوردستانێ ئەنجام داینە، پەکەکێ تو جاران نەکارییە ب شەر رێگریێ ل وان بکە کو بکەڤن ئاخا هەرێمێ دە، ژ بۆ پرۆپاگاندا شەرەک هاتییە برێڤەبرن لێ وەکە فیزیکی ئارته‌شا ترک گهشتییە هەموو ئارمانجێن خوە، پەکەکێ ئەو هەرێم کو ئەڤ 36 سالن د بن کۆنترۆلا وان دە وەکە خواکورکێ، حەفتەنینێ ب کووراتییا 35 کیلۆمەتران ژ بۆ دەولەتا ترک هێلایە، گەر ل سەر ڤان هەژماران ژی ئەم ژ تەرزێ شەرێ پەکەکێ بنێرین دێ ببینین کو کو تەرزەکی بێ ئەنجام و بەرەڤاژی زەرەر و زیانەک مەزن دگەهینیت گەل و ئەردنیگارییا کوردستانێ.

مە د نڤیسا خوە یا بەشێ یەکەمین دە ب درێژی باس ل گرینگییا جیۆستەراتەژییا حەفتەنینێ و عەقلێ دەولەتا کوور یا ترکیێ کر، ئەڤ قاس مژارەکی هندە گرینگ د ئۆرتێ دە هەیە جڤاکا کورد ب ئاڤێتنا دو سێ فیشەکان ب جۆش دبیت، ل سەر حەفتەنینێ ستران یێن دهێن گۆتن و بیرئانینێن گەریلایێن حەفتەنینێ پارڤە دکن و ل سەر ڤانە پەکەکە ژ بۆ لایەنگر و دلسۆزێن خوە هەوایەکی سەرکەفتنێ دخوازت ئاڤا بکە و دخوازە وەها بدە دیار کرن کو ل ور شەرەکی پڕ مەزن ئەنجام ددە، یا راست ئەڤ نە جەنگا حەفتەنینێ یە بەلکو چەنگا “باسکێ” حەفتەنینێ یە، ژبەرکو رۆژا یێکێ حەفتەنین کەتبوو دەست ترکیێ دە، پەکەکێ ب شەرێ خوە هەیا نها چ نوقتەیێن دوژمنی گرتی نەکارینە پێ بدە ڤالاکرن، گەر بهێ بیرا وە چاخێ چیایێ عەبدال کۆڤی، شەکیف، تەپێ خوەدێ، هاتی گرتن ژی پەکەکێ دگۆت ئەم دوژمنی ل وڕ رەحەت ناهێلین، لێ بەلێ ئەڤ سێ سالە دوژمن ل ور بارەگەهێن خوە ئاڤاکرنە و ب رەحەتی پال دایە، گەلۆ سەبەب چییە کو تەرزێ شەرێ پەکەکێ وها بیت؟ بێ گۆمان سەکناندنا پەکەکێ یا سیاسی و تەرزێ شەرێ وێ ب هەڤرە گرێدایی نە ڤێ مژارێ ژی ئەمێ د نڤیسا خوە یا پێش دە شیرۆڤە بکین.