عەلائەدین دێرکی

ناسنامەیا ھەرێما باشوورێ کوردستانێ و یا پەکەکێ چیە؟

بەریا ھەر تشتی دڤێت ئەم جڤاکا کورد ناسنامەیا ستاتویا ھەرێما کوردستانێ ویا پەکەکێ پێناسە بکەین. دا کو ھوون ببینن و بزانن کی مافدارە، کی ل گەل دزێن مالا کوردا ھەڤپەیمانیی دکەت.

ھەرێما فەدەرالا کوردستانێ ب بزاڤەکا دەمدرێژ بوویە خوەدی ناسنامەیا مەشرووع یا ناڤنەتەوەیی. ل باشوورێ کوردستانێ ب رێبەرتیا مستەفا بارزانی ل سالا 1946ێ پەدەکە ھاتیە دامەزراندن. د ئەنجاما بەرخوەدانا گەلێ باشوورێ کوردستانێ دا دەولەتا ئیراقێ ب پەیمانا 11/3/1970ێ ستاتویا ئۆتۆنۆمیێ ژ بۆ کوردان قەبوول کر.

ل سالا 1991ێ ل دژی  دەولەتا داگیرکەرا ئیراقێ گەلێ باشوورێ کوردستانێ رابوو سەرھلدانێ و ب راپەرینا گەل داوی ل ئیدارەیا داگیرکەران ھات و  وەک دیفاکتۆ ھەرێما سەربخوە هاتە راگەهاندن.

بەرەیا کوردستانی ئانکو سەرکردەیێن پەدەکێ، یەنەکێ و 8 پارتیێن دی د مەھا 12 یا سالا 1991ێ دا بریارا دامەزراندنا پارلەمەنتۆیا کوردستانێ دا. پشتی ھلبژارتنا 4/6/1992ێ پارلەمەنتۆیا کوردستانێ یەکەمین روونشتنا خوە پێک ئانی.

پشتی ھلوەشاندنا دەستھلاتداریا پارتیا بەعس یا سەدام حسێن د 30ێ مەھا12 یا سالا 2005ێ ب رەفەراندوومێ د دەستوورێ بنگەهین یێ نوو یێ ئیراقێ دەولەتا ئیراقێ وەک دەولەتەکا فەدەرال ھات بناڤکرن، ھەر وھا ھەرێما باشوورێ کوردستانێ یا فەدەرال ب ڤی ئاوایی د قادا ناڤنەتەوەیی دا ب خوەدی مەشرووعیەت.

د 25/9/2017ێ دا رێڤەبریا ھەرێما باشوورێ کوردستانێ ب پرۆسەیەکا دەمۆکراتیک و رەوا ژ ھەموەلاتیێن کوردستانێ پرسی ئەو سەرخوەبوونا کوردستانێ دخوازن یان نە. ژ سندۆقێن رەفراندووما سەرخوەبوونا کوردستانێ ژ سەدی 93 دەنگێن ئەرێ دەرکەتن. ملەتێ کورد راگەهاند کو ئەو دەولەتبوونا کوردستانێ دخوازیت.

ئەڤ راپرسیا سەرخوەبوونێ د دیرۆکا کوردستانێ دا و ھەر وسا ژ بۆ رایا گشتی یا جیھانێ بوو بەلگەیەک دیرۆکی. جارا یەکەمین بوو ملەتێ کورد ب رێیێن رەوا داخوازا سەرخوەبوونێ کری.

واتەیا ئەنجاما رەفەراندووما 25/9/2017ێ ئەڤە.

ژ بلی داخوازا سەرخوەبوونا کوردستانێ تو نەرینێن کەس و کۆم و کۆمەلە و پارتیان ئێدی نە مەشرووعە.

ھەرێما کوردستانێ، پارلەمەنتۆ، ئالی، وەک ھێزا پاراستنا کوردستانێ پێشمەرگە، حکوومەت، سەرۆکاتیا ھەرێمێ و ئاساییشا جڤاکا ھەرێما کوردستانێ د یاسایێن ئیراقا فەدەرال دا دیارکری نە.

ژ بۆ دامەزراندنا دەولەتا کوردستانێ ب دەستێ دەستھلاتیا ھەرێمێ بزاڤێن دپلۆماتیک بەردەوام دکەن.

پەکەکە چیە؟ داخوازا چ دکەت؟

پەکەکە ل سالا1978ێ ل باکورێ کوردستانێ ب مانیفێستۆیا سەرخوەبوونا کوردستانێ ھاتیە دامەزراندن.

ل سالا 1984ێ ل باکورێ کوردستانێ دەست ب شەرێ چەکداری کر. ب ھەجەتا شەرێ پەکەکێ دەولەتا ترکیەیێ ل سەرانسەرێ باکورێ کوردستانێ ب یاسایا لەشکەری پۆتانسیەلا ئازادیخوازا جڤاکا کورد تەسفیە کر. ھەری داوی ب پرۆژەیا ھەماھەنگیا ل گەل دەولەتێ دا ل باژێرێن کو ھەستا کوردستانی لێ بلند ل بەر دەریێن کوردان خەندەک کۆلاندن، ناڤێ بەرخوەدانا خەندەکان لێ کرن.  ئارمانج ئەو بوو شارەداریێن ب ھلبژارتنان کەتبوون ئیدارەیا کوردان ھەلوەشینیت.  باژێرێن کوردان ل بەر چاڤێ جیھانێ کرنە ھەدەفا لوولەیێن تانک و تۆپێن داگیرکەران، باژێرێن کوردان وێران بوون، جڤاکا کورد ھاتە چەوساندن.

ھزرا نشتمانی ڤەگەراندن سەر براتیا گەلێن نە کورد.

ب تایبەتی پشتی ئەڤدلا ئۆجەلان گۆت دایکا من ترکە خوە و ناسنامەیا کوردی تونە کر. ب مەژی و روحا خوە تەسلیمی سیستەما دەولەتا ترکیێ بوو، ژ مەھمەت ئاکفێ سروودا ترکا نڤیساندبوو زێدەتر خوە خستە خزمەتا ترکبوونیێ دا.

سۆز دا ترکان ئەو دێ ھەول دەت باکور، باشوور، رۆژئاڤا، حەتا کوردێن ل قەفقاسیا بێخیتە خزمەتا ترکبوونێ دا.

هەر چەند ئۆسمان ئۆجەلانی گۆت “نە، داییکا من کوردە،” لێ بەندک قەتیا.

تەڤگەرا کورد و جڤاکێ کورد ب بێ دەنگیا خوە پرۆژەیا ترکبوونێ ب فەرمی قەبوول کر.

د ڤێت جڤاکا کورد ژ خوە بپرسیت چاوا کەسەکێ وەک ئەڤدلا ئۆجەلان ب رێبەرێ گەلێ کورد ب ناڤ کریە. یەکێ کو خیانەت ل ناسنامەیا داییکا خوەیا کورد کریە دێ چاوا مافێن داییکا گەلێ کورد پارێزیت؟

ئەڤدلا ئۆجەلان ل ئیمرالیێ ب ھەڤدیتنێن ل گەل ئەفسەرێ ترک ئاتلا ئوگور ڤە چەندین جاران پلانگەریێن بەرفرەھ کرنە ب مەبەستا کو رێڤەبەریا پەکەکێ بێخیتە بن کۆنترۆلا دەولەتا ترک و ڤیدیۆیێن وێ ژی د ئینتەرنەتێ دا ئیسپاتکری نە. 20 سال ل سەر ڤیدیۆیێن سەرۆکێ  پەکەکێ دەرباس بوونە، دیار بوویە کو ئەڤ رێخستنە د بن کۆنترۆلا کێ دا دهێتە ب رێڤەبرن. لێ یا ھەری سەیر ئەوە تەڤگەرا کوردی، مەدیایا کوردی و جڤاکا کوردی چاڤێ خوە و زمانێ خوە ژ رویسبوونا قرالێ بێ بنگەھ نقاندییە.

ھەر چەند جارەکێ ئەندامێ مەکتەبا سیاسییا پەدەکێ فازل میرانی د ئاخفتنەکا خوە دا گۆتبوو ئەم دزانین ل ئیمرالیێ تەلەفۆن د دەستێ ئەڤدلا ئۆجەلان دا ھەیە لێ ئەم نزانین مارکا وێ چیە.

ھەر وەھا ھێمن ھەورامی ل سەر مەدیایێ گۆتبوو دەر حەقێ رێڤەبەریا پەکەکێ دا زێدەترین بەلگە بەر دەستێ مە ھەنە، دەما پێویست بیت ئەم دێ ئاشکەرا کەین.

بێ گوومان داکو جڤاکا کورد نەهێتە خاپاندن ل بەر دەستێ کێ چ راستی ھەبن دڤێت بهێنە ئاشکەراکرن دا کو رێگری ل بەر تێکدەریا وان بهێتە گرتن.

باشترین رێباز داکو خوونداری د ناڤا جڤاکا کورد دا پەیدا نەبیت و رێگری لێ بهێتە کرن، ب گشتی دڤێت تەڤگەرا کورد و تایبەتی مەدیایا کورد رۆلا تێگەھشتنا رۆژەڤ و بوویەرێن دقەومن ب ھورگلی ژ بۆ جڤاکا کورد ئاشکەرا بکەت دا کو یاریا تێکدەرا ل سەر جڤاکا کورد ڤالا و پووچ بهێتە دەرخستێن.

جڤاکا کورد ژ بۆ کە راستی و ئارمانجا پەکەکێ بناسیت دڤێت ل ئەنجامێن پراکتیک و ھەڤپەیمانێن پەکەکێ بنێریت.

پەکەکە ل کو دەرێ خوە دیار کربیت خوە ل وێ دەرێ رانەگرتیە د ئەنجامێ دا دەولەتا ترک ل شوونا وان ب جھ بوویە، دەرباسی کودەرێ بوویە دەولەتا ترک ل دووڤ خوە کشاندیە وێ دەرێ.

ب ناڤێ پێڤاژۆیا ئاشیتیێ پەکەکێ ھێزا خوە دەرباسی باشوور کر گاڤ ب گاڤ د کوورانیا باشوور دا ژ لاوازییا رێخستنێن سەرەکی یێن باشوور خوە د نەبوونا سەروەریێ دا ب جھ کر. هەموو پارتیێن کوردان ژی تەماشە کر.

د پێڤاژۆیا ب ناڤێ بھارا عەرەبی ل سووریێ دەما گەل ل دژی رژێما ئەسەد دەست ب خوەپێشاندانان کر ھەرێما رۆژئاڤا ژ بۆ ئازادیا خوە دەرفەت دیت و کورد هەموو ل خوەپێشاندانێن ھەلوەشاندنا رێژیما ئەسەد بوون. رێژیما ئەسەد ژ بۆ سەرکوتکرنا کوردێن ئازادخواز پەکەکە داخوازکرە رۆژئاڤایێ کوردستانێ. ب وەکالەت ھەرێما رۆژئاڤا تەسلیمی پەکەکێ کرن.

پەکەکێ خوە ل پێشیا خوەپێشاندانێن ل دژی رێژیما سووریێ کرە مەرتال، چالاکڤانێن کورد گرتن، کوشتن و کورد ژ رۆژئاڤایێ کوردستانێ تەپەسەر کرن. تەڤگەرا کورد دیسا ب بێدەنگی و ب ستووخواری تەماشە کر.

پەکەکێ ل سەر ناڤێ رێڤەبەریا پەیەدێ ژ بۆ پاراستنا رژێما ئەسەد ھەرێما رۆژئاڤایێ کوردستانێ کۆنترۆل کر.

پەکەکێ و پەیەدێ ل سەر ناڤێ کوردا جوگرافییا کوردستانێ ب جڤینەکێ کرە باکورێ سووریێ!. ب بریارا گوھەراندنا ناڤێ جوگرافییا دیرۆکی خوە ل گەل داگیرکەران و دژبەرێن ناسنامەیا کورد کرە ھەڤپەیمان.

ھەیا وێ رۆژێ ژ بلی رژێمێن داگیرکەرێن عەرەب و عەجەم و ترک کێ د گۆتە رۆژئاڤایێ کوردستانێرا دگۆت باکورێ سووری؟

مخابن ب گشتی تەڤگەرا کورد دیسا بێ دەنگ و بێ ھەلوەست ما.

پەکەکە ل کودەرێ دیار ببیت ل وێ دەرێ ترک عەرەب، ئەرمەنی، سوریانی ل سەر کەدا کوردان د بن ئارگومەنتا براتیا درەو یا گەلان کرنە رێڤەبەرێن کوردان، ژیان و مەنفەعەتا وان ھاتە پاراستن، لێ د ھەمان دەمێ دا کوردێن ئازادیخواز ھاتنە تەسفیەکرن و چەوساندن.

پەکەکە ب مانیفەستۆیا سەرخوەبوونا کوردستانێ ھاتبوو دامەزراندن لێ د پراکتیکا وێ دا ھاتە خویاکرن ژ بۆ کوردان ستاتویا بێ ناسنامەیا کورد، ستاتویا بێ ستاتویێ خواستیە.

پەکەکێ چیایێن عەفرینێ ب وێنەیێن ئۆجەلان خەملاندن، د خوەپێشاندانان دا چوون سەر سنۆرێن ترکیێ ب دروشما “ئەم پەکەکە نە.”

پەکەکە د قادا ناڤدەولەتی دا وەک پارتیەکا تەرۆریست ھاتیە قەبوولکرن.

ئەڤ ژ بۆ ژناڤبرنا مافێن کوردستانیان بۆ دەولەتا ترک بەلگە و دەرفەتەکا گرانبھا و زێرین بوو.

دەولەتا ترک ئەڤ ڤیدیۆیە ژ بۆ خوە کرنە بەلگە و پێشکێشی نەتەوەیێن یەکگرتی، ئەمریکا، یەکیتیا ئەورووپا کرن و گۆت ھوون دبێژن ئەم ل دژی تەرۆریستێن داعشێ نە،  پەکەکە ژی د لیستا تەرۆریستا دایە، من ژی ماف ھەیە ل دژی پارتیا تەرۆریستی یا پەکەکێ ل کودەرێ بیت ئۆپەراسیۆنان بکەم و دڤێت ھوون ژی هاریکاریا من بکەن.

پەکەکە ب سلۆگانێن خاپینۆکێن بەرخوەدانێ عەفرین و سەرێکانیێ تەسلیمی ترکان کرن. د ئەنجامێ دا دەستدرێژی، تالان وێرانی و گوھەرتنا دیمۆگرافیک چێبوو.

پشتی ھاتنا ئەمریکایێ و ھێزێن ھەڤپەیمانا ل دژی داعشێ ھێڤیا ژیانکرنا کوردێن ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ ژ نوو ڤە شین بوو.

دەولەتێن ھەڤپەیمانا ل دژی داعشێ ب تایبەت ئەمریکایێ باش دزانیت پەکەکە چیە. ب سەدەما گەلەک بەرژەوەندیێن خوەیێن ستراتەژیک پاشگوھ دکەت. ئەمریکا چ دەم بخوازیت دکاریت ڤان لیستکان راوەستینیت و ڤالا دەرخینیت.

پەکەکێ خاکا کوردستانێ و جڤاکا کورد باش دشۆپینیت. ل کو دەرێ ڤالاتیەکا تەڤگەرا کوردی ھەبیت د بن ناڤێ کوردایەتیێ دا خوە ل وێ دەرێ ب جھ دکەت.

چاوا کو نھا ل شنگالێ بوویە ھەڤپەیمانا میلیشتایێن ئیرانێ حەشدا شەعبی، ل ھەر دەرێ د بن ناڤێن کوردی دا کوردان ژ ھەرێما فەدەرالا کوردستانێ دوور دکەت. ئەڤ ھەلوەست ب سەرێ خوە پارڤەکرن، پارچەکرن و پاریکرنا کوردستانێ یە.

دەستھەلاتداریا کوردستانا فەدەرال رەد دکەت و ل گەل میلیشیایێن داگیرکەران دبیتە خوەدی یەک ھەلوەست.

ھەر وھا ژ بۆ ویلایەتا مووسل بکەڤیتە ناڤ سینۆرێن میساقا ملی یا ترکان دا پەکەکە ل چیایێن شنگالێ ئالایا خوە بلند دکەت، دبێژیت ئەڤە ئەز ل ڤێ دەرێ مە. دەولەتا ترک وەکی ل ھەر دەرێ ھەول ددەت ب ھەجەتا پەکەکە د لیستا تەرۆرێ دایە رێکێ ل بەر دەرباسبوونا خوە ڤەدکەت. ب ھەلوەست و پراکتیکێن خوە دژبەریا سەروەریا باشوورێ کوردستانێ دکەت.

ل هیچ وەلاتەکێ کەس، پارتی یان گرووپەکێ نە مەشرووع مافێ نینە سەروەری و ئاساییشێ تێک بدەت.

ئەنجامێن پراکتیکا پەکەکێ باش ھاتنە خویاکرن، ل کودەرێ دەرفەتا بدەستخستنا مافێ ستاتویا ناسنامەیا کوردی ھەبیت خوە ل وێ دەرێ ب جھ دکەت حەتا دەولەتا ترک ب بەلگەیێن خوە ئامەدەکاریێن خوە ب داوی بینیت و دیسا ب فیلم و یاریا کێڤریشک دێ رەڤیت تاژی ژی دێ ب تەق و رەقان وێ گریت، ب رژاندنا خوینێ پۆتانسیەلا کوردان پووچ بکەت و دەولەتا داگیرکەر ل شوونا خوە ب جھ بکەت.

پەکەکێ 18/7/2019ێ ب ناڤێ ھێزا پاراستنا باشوور ل ھەولێرێ کارەکێ چەکداری ل دژی کارمەندێ کۆنسۆلخانەیا ترکیێ ل دار خست، عوسمان کۆسە کوشت.  پشتی دەمەکێ کورت کوژەر ھاتنە گرتن و دانپێدان کرن کو فەرمان ژ قەندیلێ وەرگرتیە.

ھەر وسا 8/10/2020ێ بەرپرسەکێ ئاساییشا ھەرێما کوردستانێ تەرۆر کر.

18/10/2020ێ بۆریا پەترۆلا رسقێ ملەتێ باشوور ل ھەرێما باگۆکا مێردینێ تەقاند و پەکەکێ ئەو ئێرش ب داخویانیان ل خوە گرت.

4/11/2020ێ پەکەکێ ل ھەرێما ئامێدیێ، چەمانکێ بۆمبە ل پێشیا پەشمەرگەیان تەقاندن. پەشمەرگەیەک شەھید بوو و چەندێن دی ژی بریندار بوون.

ئەڤ پراکتیکێن پەکەکێ تاوانن ل دژی مافێن مرۆڤان و خیانەتە ل دژی بزاڤا رزگاریخوازا کوردستانێ.

پەکەکە ل باشوورێ کوردستانێ ھەرێمێن لێ ب جھ دبیت چاوا گورگ، پەزی ژ ھەڤ بژالە دکەت و دخەندقینیت دکەڤیتە ناڤبەرا گەل و سەروەریا ھەرێما فەدەرالا مەشرووع دا. ئەڤ ھەلوەست کریارێن ھلوەشاندنا حکومەتا مەشرووعا کوردستانێ یە.

بەردەوامیا چالاکیێن تەرۆری مافی ددەتە ئاساییشا ھەرێما کوردستانێ د ھەر واری دا تەدبیرێن تێکدەران راوەستینیت و تەھددێن ل سەر سەروەریا کوردستانێ ژ ھۆلێ راکەت.

دڤێت جڤاکا کورد پرسیارێ ژ دەستھلاتداریا باشوورێ کوردستانێ بکەت. دەولەتا ترک ژ بۆ ژناڤبرنا ماف، ناسنامە و ستاتویا کوردان ھەبوونا ناڤێ پەکەکێ یا د لیستا تەرۆرێ دا ژ بۆ خوە دکەتە ھەجەت، بۆچی دەستھەلاتداریا باشوورێ کوردستانێ ژ بۆ سەروەریا خوە و پاراستنا ستاتویا کوردستانێ مافێ پاراستنا خوە ل دژی ڤان ئێریش و دەستوەردانێن ل سەر گوندان و ئاساییشا ھەموەلاتیێن خوە هاریکاریێ ژ ھێزێن ھەڤپەیمانا ب سەرکێشیا ئەمەریکایێ ناخوازیت؟

گەلۆ ئەو دەستێ پەکەکێ د ناڤا رێڤەبەریا ھەرێما کوردستانێ دا دپارێزیت ژی ھەیە؟