بەشا یەکەم

نڤیسکار، جڤاکناس و سیاسەتمەدار فوئاد  ئۆنەن د ریپۆرتاژەکێ دا ب مانشێتێ “ئێکەتیا کوردان و حیزبێن کوردان جودایە” باس ل ئێکەتیا دناڤبەرا کوردان و حیزبێن کوردی دکەت. ئەڤ ریپۆرتاژە ھەر چەند ل سالا 2017ێ ھاتیە بەلاڤکرن ژی لێ بەلێ ژبەرکو حەتا نها ئەو شیرۆڤەیێن تێدا پڕ گرنگن مە ب فەر دیت ڤێ ریپۆرتاژێ ژ بۆی وە وەرگێرینە سەر زمانێ کوردی. ئەم دێ ڤێ نڤیسێ د چەند بەشان دا بەلاڤ کەین.

فوئاد ئۆنەن کییە؟

فوئاد ئۆنەن وەکو نڤیسکار،جڤاکناس و چاڤدێرەک سیاسی تەڤ دگەریت. ئەو ل باکورێ کوردستانێ، ل مێردینێ ژ دایک بوویە. سالێن 1970یێ هێڤە د ناڤ سیاسەتێن کوردستانی دا رۆلەک ئەکتیف گێرایە. سالێن درێژ د زیندانان دا مایە. لێ بەلێ ل سەر “پرسگرێکا ب دەولەتبوونا کوردا” دا گاڤەک پاشڤە نەهاڤێتیە. خوەدیێ گەلەک پەرتووک و مەقالایە. نڤیسینێن وی ب کوردی و ب ترکی ژی ھەنە. حەتا نها ژی وەک شرۆڤەکار و چاڤدێرەک سیاسی د خاباتێن خوە دا بەردەوامە. ئەم دکارین بێژین فوئاد ئۆنەن ب فکر و رامانێن خوە ژ بۆی رینیساسەکا سیاسی یا کوردان خزماتەک گەلەک مەزن کریە. ل سەر نەتەوەبوون، دیرۆک و پرسگرکێن رۆژانە یێن سیاسەتا کوردان دا شرۆڤەیێن گەلەک گرنگ بەرچاڤ کرینە.

ئێکەتیا کوردان و حیزبێن کوردان ژ ھەڤ جودایە

بەشا 1: “ئالترناتیڤا پەکەکێ یا ل بەرامبەر دەولەتان نە بێ دەولەتییە، بەلکو ژێر-دەولەتەکا حیزبی یە”.

“ھەبوونا گەلەک حزبێن جودا تشتەکێ سرۆشتی یە. کوردستان وەلاتەکێ بەرفرەھ و نەتەوەیا کورد نەتەوەیەکا کەڤنارە. ئەڤ نەتەوە د ناڤا حیزبەکێ دا ھلنایێت. ژ خوە حیزب ب رامانا ل سەر ھندەک جوداهییان خوە ب رێخستنکرنێ دهێت.”

“مژارا ئێکەتییا کوردان و ئێکەتیا حیزبێن ھەیی دو تشتێن ژێک جودا نە. د ناڤ کۆمان دا ھێڤی و داخوازا ئێکەتییا حیزبان و ئێکەتییا کوردان ژی تشتەکێ سرۆشتی یە و نیشانەیا نرخێن نەتەوەیی یە.”

“گەر ل ڤێرە ئەم نەتەوەیێن ئۆتۆکتۆن (رەسەن) و ئالاکتۆن ژ ھەڤ جودا بکەین ئەم دکارین بێژین کو د نەتەوەیێن ئالاکتۆن دا ئاڤاکەری، د یێن ئۆتۆکتۆن دا ئاڤابوون تەعیینکەرە.”

“سیستەمەکا کو مرۆڤ داخواز بکەت، سیستەما کوردستانا سەربخوە و ئێکگرتی یە. لێ نها ئەم ژ وێ ئارمانجا خوەیا ستراتژک دوورین. حەتا ئەم بگەهینە وێ ئارمانجێ ئەم دێ گەلەک سیستەمێن رێڤەبرییێ ل پارچەیان ببینن و ئەم دبینن ژی.”

“گەلەک خوەندەڤانێن مە ل نەبوونا دەولەتەکا ناڤەندی دنێرن و وە ھزر دکەن کو مە میراتەکێ خوە ب خوە رێڤەبرنێ نینە و د وارێ خوە برێڤەبرنێ دا ژی خوە مەحکوومی ژ سفرێ دا دەستپێکرنێ دبینن. ئەڤە نەرینەکا رۆژهەلاتناسا یە.”

“ژ نھا دا ژ بۆ سیستەما رێڤەبرنا کوردستانەکا سەربخوە و ئێکگرتی ئەم نەشییابین سیمایەکێ سییاسەتان فەرز بکەین ژی، ئەم دکارین چارچۆڤەیەکێ ژ بۆی دانین.”

“کوردستانا سەربخوە و یەکگرتی دڤێت نە ئونیتەر “سیستەما دەولەتەکێ کو هەموو دەستهەلات تێدا هاتبنە مەزرکەزی کرن” بیت و د ناڤخوەدا گەلەک شێوازێن خوە ب خوە رێڤەبرنێ بحەوینیت. ل گۆر شەرت و مەرجێن دامەزراندنێ و پێڤاژۆیا تێکۆشینێ د ناڤ پارچەیان دا فۆرمێن فەدەرال، کۆنفەدەرال، ھەرێمێن ئۆتۆنۆمی دکاریت ببیتە پارچەکێ مۆدێلا رێڤەبرنا مە.”

“د ناڤ تەڤگەرێن رزگارییا نەتەوەیی دا کەسێ ب قاسی تەڤگەرا رزگارییا نەتەوەیی یا کوردان نیقاشێن تیئۆری نەکرینە. ئەم د نڤیسارێن ھۆ شی مین، ئامیلکار جبرائیل، ماھاتما غاندی، فیدێل کاسترۆ ویێن وەکی وان دا تووشی نیقاشێن تیئۆری ل سەر نەتەوە یان نەتەوەپەروەرییێ نابین. ل گۆرەیی وان ئەو نەتەوەنە و مافێ وان ھەیە کو نەتەوەیێن وان ب دەولەت بن.”

“گۆتارەکا پەکەکێ یا ب ھەداری نینە کو ئەم بکارین پێناسە بکەن. د ڤان بیست سالێن داویێ دا پەکەکێ 4-5 گۆتار گوهارتینە و ئەڤە نە مژارەکا تێئۆریکە. پەکەکە ب تێئۆرییێ پراکتیکا خوە ساز ناکەت. بەرەڤاژی وێ ژ بۆ پراکتیکێن خوە یێن ئابۆری و جڤاکی و سیاسی ھندەک تێئۆرییان د دانیت.”

“د مژارا دەولەتبوون و دژ-دەولەتبوونێ دا، گۆتارا پەکەکێ و پراکتیکا پەکەکێ ھەمان تشتی نابێژن. د جیهێن کو کۆنترۆلا پەکەکێ یا لەشکەری تێدا ھەیە، پراکتیکا پەکەکێ پراکتیکا ژێر دەولەتەکا زالم و زۆردارە، نە کو پراکتیکەکا دژی دەولەتێ.”

“پەکەکە ب شێوازێ رێخستنێن خوە، ب پەیوەندیێن ل گەل دەولاتان دروست دکەت و جیهێن لێ دەستهەلاتدار، ب فەھمێ دەولەتان تەڤدگەریت. داخواز نە دەولەتەکا ناڤەندی یە،  بەلکو د بن سەروەرییا دەولەتێن ناڤەندی دا ژێر-دەولەتی یە. ئەلتەرناتیڤا پەکەکێ یا ل بەرامبەر دەولەتان نە بێ دەولەتی یە، بەلکو ژێر-دەولەتەکا حیزبی یە.”

1- د ناڤا کوردان دا فکرێن گەلەک جودا، حیزبێن دژبەری ھەڤ ھەنە، لێ تو بۆ کێ بەحسا مەسەلایا کوردی بکەی، تەقەز ھەمی گازندان ژ جیاوازییان دکەن و ھێڤیا ئێکەتییا کوردان دکەن. ب ڤی رادەی بەحسا ئێکەتییێ دکەن لێ بۆچی ئەڤ پەرچەبوونە، ئەڤ دژبەرییە؟

دەربارێ “ئێکەتی”یێ جەنابێ تە دکاریت چ بێژیت؟

ھەبوونا گەلەک حزبێن جودا تشتەکێ سرۆشتی یە. کوردستان وەلاتەکێ بەرفرەھ و نەتەوا کورد نەتەوەیەکا کەڤنارە. ئەڤ نەتەوە د ناڤا حیزبەکێ دا هەلناهێت. ژ خوە حیزب ب رامانا ل سەر ھندەک جییاوازییان خوە ب رێخستنکرن دهێت. حیزب ئانکو پارچەیەک، قسمەک ژ جڤاکی. حیزب بەرا کو حیز بیت پێدڤییە ھەمبەرییەکا وێ د ناڤ جڤاتێ دا ھەبیت و جوداتییا وێ ژ یێن دی زەلال بیت. ل باکورێ کوردستانێ پرسگرێک نە د ھەبوونا گەلەک حیزبان دایە. خوە ئەگەر ھوون ژ من دپرسن، ئەز دبێژم ھەژمارا حیزبێن مە کێمن ژی. ژ بۆ نەتەوەیەکێ کو سەرژمێرا وێ 15-20 ملیۆن بیت ھەبوونا 7-8 حیزبا بۆچی زێدە بیت؟ د مژارا ھەبوونا گەلەک حیزبان دا پرسگرێکا مە یا ھەری مەزن ل باکوورێ کوردستانێ ھەبوون و خورتبوونا حیزبێن ترکی یە کو پشتگرییا ڤان پارتییێن داگیرکەر د ناڤ خەلکی دا نە کێمترە ژ حیزبێن مە. ئەڤە کارەساتەکا سییاسی یە. پرسگرێکا حیزبێن مە ژی نە ھەژمارا وانە. 4-5 حیزبێن مە ب ھەمان پەیڤان خیتابی ھەمان خەلکی دکەن و د جڤاکی دا دژایەتیەکا جڤاکی پەیدا نەکرنە. ژ کێرهاتنا تەمسیل کرنا جڤاکی بێپار و د رۆژەڤا سییاسی دا بێ باندۆرن.

“ھەر دەم نیقاش و داخوازا ئێکەتییا حیزبان خاپاندنە، ھەولدانا ڤەشارتنا کێرنەهاتنا شێوازێ سیاسەتا مەیە”

مژارا ئێکەتییا کوردان و ئێکەتییا حیزبێن ھەیی دو تشتێن ژێک جودا نە. د ناڤ کۆمان دا ھێڤی و داخوازا ئێکەتییا حیزبان و ئێکەتییا کوردان ژی تشتەکێ سرۆشتی یە و نیشانەیا نرخێن نەتەوەیی یە. لێ نەشێم ھەمان تشتی ژ بۆ داخوازکرنا ئێکەتییا حیزبان ژ لایێ رێڤەبرێن ڤان حیزبان بێژم. ژبەرکو چەند کادرەک ب لایەنگرێن خوە ڤە حیزبەکا نوو ئاڤا دکەن و رۆژا پاشتر داخوازا ئێکەتییا حیزبان دکەن. ئەڤە نابیت و نە تشتەکێ درستە. گەر حیزبەکا دی کو ھوون بشێن ئێکەتیەکێ گەلدا چێکەن ھەبیت وە ژ بۆ چ حیزبەکا نوو ئاڤا کر؟ ئاڤاکرنا حیزبەکا نوو ب ڤێ رامانێ دهێت کو ھوون ژ حیزبێن ھەیی نە رازینە و ھوون ئیدیعا دکەن کو پارتییا وە ئاڤا کری دێ ڤالاھییا سییاسی داگریت و ب بەرنامەیا خوە ب کار و بارێن خوە دێ ژ حیزبێن دی جوداتر کار کەت و خوە بسپێریت بیاڤەکێ جڤاکی یێ جودا. باشە بەری کو حیزبەکێ دانن ل پشت ئیدیعایا خوە راوەستن. ئەڤە نە دفن بلندی یە کو حیزبەک ببێژیت ئەز ژ یا دی جوداتر و سیاسەتا من راستترە. بەرۆەڤاژی وێ گەر ئەڤ ئیدیعا تە نەبیت تە پێویستی پێ نینە کو حیزبەکا نوو ئاڤا بکەی. ھەر دەم نیقاش و داخوازا ئێکەتییا حیزبان خاپاندنە، ھەولدانا ڤەشارتنا کێرنەهاتنا شێوازێ سیاسەتا مەیە. گەر پێش کو حیزبی بن دڤێت ل سەر بەرنامەیەکێ سییاسی پێکڤە کار کرن بهێتە نیقاش کرن. لێ بەرنامەیەکا کارکرنێ نە دیارە.

“یێن کو ب تێگەها کوردستانێ، دەولەتبوونا نەتەوا کورد ژ بۆی خوە نەکەتە ئارمانج و ھەر دەم بەحسا ئێکەتییا نەتەوەیی بکەن، یان خوە دخاپینن یان ژی مە دخاپینن”

ئێکەتییا کوردان یان ئێکەتییا نەتەوەیی تێگەهەکێ مۆدێرنە و پێکئانینا وێ ل سەر پێکڤەگرێدانێن مۆدێرن مومکینە. د سەردەما مۆدەرنیتێ دا ئەڤ تێگەهە تێگەها وەلات و نەتەوەیە و دەولەتبوونێ ئارمانج دکەت. ئانکو یێن کو ب تێگەها کوردستانێ، دەولەتبوونا نەتەوا کورد ژ بۆی خوە نەکەتە ئارمانج و ھەر دەم بەحسا ئێکەتییا نەتەوەیی بکەن، یان خوە دخاپینن یان ژی مە دخاپینن. تێگەهێ حیزبان د ناڤا ڤان تێگەهێن بلند دا واتادارە و دشێت ب کێری ب جیھ ئانینا ئێکەتییا نەتەوەیی بهێت.

دکارم بێژم کو سەدەما سەرەکە یا دروست نە بوونا ئێکەتییا نەتەوەیی لاوازمانا تێگەهێ وەلات و نەتەوێ یە. بەرەڤاژی ڤێ خورت مانا تێگەهێن ژێرین (کو تێگەهێن حیزبان ژی یەک ژ وانە) ئاستەنگە ل بەر ئێکەتییا نەتەوەیی. سەدەما دی ژی ئەوە کو دەولەتبوون ئانکو داخوازا دەستھەلاتداریا ناڤەندی لاوازە.