ئێکەتیا کوردان و حیزبێن کوردان ژ ھەڤ جودایە
بەشا3: پراکتیکا پەکەکێ پراکتیکا ژێردەولەتەکا ستەمکار و زالمە
3-گەلۆ د ناڤ کوردان دا فکرا نەتەوەپەروەریێ ھاتیە تەئۆریزەکرن؟ گەلۆ د وارێ نەتەوەپەوەریێ دا د ناڤ کوردان دا بێسەرووبەریەک نینە؟ ل گۆر جەنابێ تە چ پرسگرێک ھەنە د ڤی واری دا؟
تەئۆرییا نەتەوێ ب خوە یا ب گەنگەشە یە، تەئۆرییەکا ستاندار یا ژ لایێ ئاکادەمییان دا حەتا ژ لایێ مەکتەبێن فکری دا ژی بهێتە پەژراندن نینە. ھەمان تشت ژ بۆ تەئۆرییا نەتەوەپەروەرییێ ژی دروستە. ب قاسی کو ئەز دزانم، د دەما شەرێ جیھانییێ یەکەمین دا گەنگەشەیەک خورت ل سەر تەئۆرییا نەتەوە و نەتەوەپەروەرییێ چێبوویە (نیقاشێن ل سەر مافێ چارەنووسی، تەعبیرێن لینین، پرەنسبێن ولسۆن…). د دەما شەرێ جیھانی یێ دویەمین دا ئەڤ گەنگەشە د سەر نژادپەرەستییێ دا ژی مەشییایە. و ژ تێکچوونا سیستەما سۆڤیەتێ و حەتا نها ئانکو د دەما شەرێ جیھانی یێ سێیەمین دا نیقاش ل سەر تەئۆرییا نەتەوە و نەتەوەپەروەرییێ ژ نوو ڤە خورت بوویە. یا بالکێش ئەوە کو د دەمەکێ دا کو دهێتە گۆتن داوی ل نەتەوەیان و نەتەوە-دەولەتان ھاتیە ئەڤ گەنگەشە ژ نوو ڤە بهێز دبیت. ژ ڤێ ژی دییارە کو ئەڤە گەنگەشەکا سییاسی یە و ھەر لایەنەک دخوازیت سییاسەتا دەولەتان ب ھندەک تەئۆرییان بخەملیننت.
“د تەڤگەرێن رزگارییا نەتەوەیی دا ل ھەر جهەکێ جیھانێ سەرخوەبوونخوازی ئاسایی یە. د تەڤگەرا رزگارییا نەتەوەیی یا مە دا سەرخوەبوونخوازی بوویە ھەلوەستەکێ ئاوارتە”
د ناڤ تەڤگەرێن رزگارییا نەتەوەیی دا کەسێ هندی تەڤگەرا رزگارییا نەتەوەیی یا کوردان گەنگەشێن تەئۆریک نەکرینە. ئەم د نڤیسارێن ھۆ شی مین، ئامیلکار کابرال، ماھاتما غانید، فیدل کاسترۆ و یێن وەکی وان دا تووشی نیقاشێن تەئۆریک ل سەر نەتەوە یان نەتەوەپەروەرییێ ناهێین. ل گۆرەیی وان ئەو نەتەوەنە و ماف ھەیە کو نەتەوەیێن وان ب دەولەت بن و خوە ب خوە برێڤە ببەن. و ئەز باوەر ناکەم کو ئەڤە ژ ئەشقا مە یا تەئۆرییێ بهێت. ل ڤێرە بێسەرووبەرییەک ھەیە. لێ ئەڤ بێسەرووبەری نە یا تەئۆریکە بەلکو سییاسی یە. د تەڤگەرێن رزگارییا نەتەوەیی دا ل ھەر جهەکێ جیھانێ سەرخوەبوونخوازی ئاسایی یە. د تەڤگەرا رزگارییا نەتەوەیی یا مە دا سەرخوەبوونخوازی بوویە ھەلوەستەکێ ئاوارتە. بێسەرووبەری ژ ڤێرە دهێت. ئەڤجا ھندەک لایەن ژ بۆ کو ڤێ ھەلوەستا ئاوارتە بپارێزن تەئۆرییێن نەدیتی باس دکەن. پێدڤیە تۆ د پێناسەکرنا نەتەوێ دا لایەنگرێ تەئۆرییا سەرەتایی، یان ئاڤاکەر بی یان ژی خوەدی رامانەکا دەرڤەی وان ئانکو ئالیگرێ تەئۆرییەکا دی بی. ژ ڤان تەئۆرییان ج یەک ژ وان نابێژن بلا کورد نەبن دەولەت ل سەر ئاخا خوە.
ب رەئیا من پرسگرێکا ئەساسی ئەوە کو خوەندەڤانێن کوردستانێ و ب تایبەتی سنفا سییاسەتا مە ئایدییەتێن مۆدەرن یێن بلند (ئایدییەتا وەلات و نەتەوێ) د هوندردانانە و ل سەر ڤان ئایدییەتا دەستھەلاتداریەک ناڤەندی ناکەنە ئارمانجا سییاسەتا خوەیا ئەساسی. د ھەلوەستا سییاسی دا نەبوونا ھشمەندییا دەولەتێ رێکێ ژ بۆ سەرگێژییێن تەئۆریک ڤەدکەت.
4- رابێژا پەکەکێ یا دژی دەولەتا-نەتەوی و سیستەما کانتۆنا کو ھەول ددەت ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ ئاڤا بکەت، دکاریت وەکو پۆست-نەتەوەیی (پۆست-ناسیۆنالیست) بهێتە پێناسەکرن؟
پەکەکێ رابێژەکا ب ھەداری نینە کو ئەم بکارین پێناسە بکین. د ڤان بیست سالێن داویێ دا پەکەکێ 4-5 رابێژ گوھەرینە و ئەڤە نە مژارەکا تەئۆریکە. پەکەکە ب تەئۆرییێ پراکتیکا خوە ساز ناکەت. بەرۆڤاژی وێ ژ بۆ پراکتیکێن خوەیێن کۆنژۆنکتوری “زرۆفێن جڤاک، دەولەت و سیاسەت تێدا دەرباس دبیت”ھندەک تەۆرییان ساز دکەت. سیستەما کانتۆنا نە سیستەمەکێ پۆست-نەتەوەیی یە. سیستەما کانتۆنا ل بەلچیکا، سوێسرا و فرانسا پارچەیەک ژ سیستەمێن نەتەوەیی نە. ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ ب چ ئاوایی دبیتە پۆست-نەتەوەیی؟ ژ خوە پەکەکە پشتی کانتۆنان بەرێ ژ بۆ رۆژئاڤایێ کوردستانێ سیستەمەکێ فەدەرالی خواست، دووڤرا ناڤێ وێ کر فەدەراسیۆنا رۆژئاڤا و باکورێ سوورییێ، چەند مەھ بەرێ ژی رۆژئاڤا ژێ دەرخستن و کرن فەدەراسیۆنا باکورێ سوورییێ. ئەڤ نموونە ژی ددەتە نیشاندان کو مرۆڤ ب رابێژا پەکەکێ نکاریت پراکتیکا پەکەکێ پێناسە بکەت. پەکەکە ل سەر رییال-پۆلیتیکایا کو تێدایە سییاسەتێ دکەت و پراکتیکا وێ ب حەسابێن رییال-پۆلیتیکەر دهێتە مەشاندن، نە ب تەئۆرییان. ھەوجەیێ گۆتنێیە کو د ڤێ حەسابێ دا دەستێن دەولەتێن داگیرکەر و گەلەک دەولەتێن دی ھەیە.
رێخستنەکا دژە-دەولەت چاوا دبیت کو ببیتە پارچەیەک ژ حەسابێن گەلەک دەولەت؟
نیقاشێن ل سەر دژە نەتەوە-دەولەتێ ژی وەسانە. دژە دەولەتبوویین و دژە نەتەوە-دەولەت بوویین نە ئێک تشتە. لێ ب گشتی د بن رابێژێن دژە نەتەوە-دەولەت را ل دژی دەولەتبووینا کوردستانێ دهێتە دەرکەتن. گەر ھوون نە ل دژی دەولەتبووینا کوردستانێ نە و قەبوول دکەن و دپارێزن کو دەولەتبوویین مافێ نەتەوا کوردە، فۆرمەکا نە دەولەت-نەتەوە پێشنییار بکەن. ئەساسەن دەولەت-نەتەوە فۆرمەکا دەولەتێیە د سەردەما مۆدەرنیتێ دا. وەکی دی ژی فۆرمێن دەولەتێ ھەنە. ژ لایێ دی ڤە تو نکاری تەڤایا دەولەتێن جیھانێ د کەڤانەکا نەتەوە-دەولەت دا بینیە با ھەڤ و هەموویان وەکو ھەڤ بحەسێبینی. وەکو نموونە کەس نکاریت دەولەتا سوێسرا و یا ترکییا و یا ئیرانێ وەکھەڤ بکەت و بێژیت ھەر سێ ژی نەتەوە-دەولەتن. ئەڤە ئاوایێ ئارگومەنتا نیقاشەکا تەئۆریک ڤەدکەن. لێ ھەلوەستەکا سییاسییە و ئارمانج پێشیلێگرتنا دەولەتبووینێ یە.
“ئەلتەرنەتیڤا پەکەکێ یا ل ھەمبەر دەولەتان نە بێ دەولەتییە، بەلکو ژێر-دەولەتەکا حیزبی یە”
د مژارا دەولەتبووین و دژ-دەولەتبووینێ دا، رابێژا پەکەکێ و پراکتیکا پەکەکێ ھەمان تشتی نابێژیت. د جییێن کو کۆنترۆلا پەکەکێ یا لەشکەری تێ دا ھەی، پراکتیکا پەکەکێ پراکتیکا ژێردەولەتەکا زالم و ستەمکارە، نە کو پراکتیکەکا دژی دەولەتێ یە. راستە پەکەکە گەلەک جاران رابێژا ئانارشیستان ب کار دئینیت، ب تایبەتی ژی ڤان سالێن داوین ئارگومەنتێن موڕای بۆۆکچن. لێ پراکتیکا پەکەکێ نە ئانارشیزانەیە، لێ ئۆتۆریتەر “زالم” یان و تۆتالیتەریانە یە. ئانارشیست ب ھەموو پراکتیکێن خوە دژە-دەولەتن. رێخستنێن ئانارشیزان د ھوندرێ خوە دا ژی ل ھەمبەر نیزامان ژی دژی فەھمێن دەولەتێ و ھییەرارشییێ نە “سیستەمێ کو تێدا کەس یان تشت خوەدان پلەیێن جودا یێن دیارکری نە”. پەکەکە ب شێوازێ رێخستنێن خوە، ب پەیوەندیێن ل گەل دەولاتان دروست دکەت و جیهێن لێ سەروەر، ب فەهمێ دەولەتان تەڤدگەریت. داخواز نە دەولەتەکا ناڤەندییە، بەلکو د بن سەروەرییا دەولەتێن ناڤەندی دا ژێر-دەولەتی یە. ئەلتەرنەتیڤا پەکەکێ یا ل ھەمبەر دەولەتان نە بێ دەولەتییە، بەلکو ژێر-دەولەتەکا حیزبی یە.
