ل سەر ھاتنا عەبدوللا ئۆجالان ژ بۆ ترکیێ د 15 شوباتا سالا 1999ێ دا 23 سال دەرباس بوون، پێش ھاتنا ئۆجالان ژ بۆ ترکیێ و پشتی ھاتنا وی ژی، گەلەک تشت ھەنە کو ھێژان روهن نەبووینە، بوویەرێن بەری شوباتێ و پشتی 15 شوباتێ قەومین، ژ ئالیێ ئۆجالان و پەکەکێ ڤە وەک بەرخوەدانه‌کا مەزن ل دژی سته‌مكاران دهێتە نیشان دان، دەولەتا ترک ژی ڤێ یەکێ وەک ئۆپەراسیۆنه‌کا سەرکەفتی ددەتە نیشان دان، لێ بەلێ، د ڤی بابەتی دا نە بەرخوەدانکا ئۆجالان یا قەهرەمانی ھەیە و نە ژی ھێزا سەرکەفتنا مەزن یا ئارتێشا ترکیێ ھەیە، بەلکو ئەڤ بوویەرە گرێدایی دانوستاندنێن ئۆجالان و ترکیێ یێن د ناڤبەرا سالێن 1996-1998ێ دا هاتینه ئه‌نجام دان.
یه‌ك واتە بۆ پیلانا 15ێ شوباتێ ھەیە
ده‌وله‌تا تركیێ ئه‌ركه‌كێ نوو دا عه‌بدوللا ئۆجالان
تەنێ یه‌ك واتە بۆ پیلانا 15ێ شوباتێ ھەیە، ئەو ژی ئەڤەیە: ھێزێن کوور یێن د ناڤ دەولەتا ترکیێ دا، ئەرکەکێ نوو دان عەبدوللا ئۆجالان، د ناڤبەرا عەبدوللا ئۆجالان و دەولەتا ترک دا پەیمانەک نوو ھاتبوو چێکرن، به‌ری کۆدەتایا 12 ئیلۆنا 1980ێ، عەبدوللا ئۆجالان د سالا 1979ێ دا ژ سنۆرێ پرسووس و کۆبانی دەرباسی سووریێ ببوو، ھەر چەند عەبدوللا ئۆجالان دەرباسبوونا خوە یا سووریێ وەک «ئەنجاما پێشبینی و زیرەکییا خوە یا مەزن» بنرخینیت ژی، لێ کۆمەکا زێدە یا مرۆڤێن بسپۆر ھەیە کو ئەو هزر دکەن ئۆجالان ب دەستێ دەولەتا کوور یا ترکان ل سووریێ ھاتییە ب جھ کرن.
کۆمارا ترکیێ كو کەڤنەشۆپیەک دەولەتی و ھشمەندییەک دەولەتپارێزی، ژ قەدیم دا ھەیە، دەولەت دبینیت کو پرسگرێکا کوردی ژ بۆی وێ پرسگرێکەکا گەلەک جددی و خەتەرە، ترکیه ژ سالا 1960ێ و هێڤە دۆسیەکا تایبەت یا کوردان ھەیە، دەما کو مرۆڤ زانیاری و بوویەران دانیته به‌ر هه‌ڤ ب زەلالی دهێتە دیتن کو ئاقلێ دەولەتا کوور یا ترکیێ عەبدوللا ئۆجالان شاندییە سووریێ.
عەبدوللا ئۆجالان ژ سالا 1979ێ حەتا 1998ێ ئانکو 19 سالان ژ خەتا سووریا – شامێ پەکەکە برێڤە برییە، ئۆجالان ھەبوونا خوە یا ل شامێ نە ڤەشارتییە، ئەو دکاری ب تەنێ ب ئۆتۆمبێله‌كێ و شۆفێرەکی ل سەر خەتا «بەیرۆت، بیقاع، شام، حەلەب و لازقیێ» ب سەربەستی بگەریت، ژ چار ئالیێن ترکیێ و جیھانێ مرۆڤ دھاتن زیارەتا ئۆجالان.
ئۆجالان، د سالا 1980ێ دا، ل خانیەکێ 10 قاتی دا دما، ل ھەمان دەمی ل وی خانی دا بەرپرسەکێ لەشکەری یێ ترکیێ ژی د ژییا، پشتی سالا 1992ێ، ئۆجالان ل قەسرەکا دوو تەبەق کو حەوزەک ژی تێدا هەبوو دما، ھەموو ئەندامێن بەرێ یێن پەکەکێ دیار دکەن کو ل ڤی خانیێ ل دەرڤەیی شامێ ئۆجالان 8 سالان لێ دژییا و پاراستنەکا تایبەت بۆ ڤی خانیێ وی نه‌بوو، ژ بەر کو وی چ جاران پێشبینی نەدکر ترکیه دێ هێرشی وی کەت د وی خانی دا.
ل دادگەھا ئەرگەنەکۆنێ دا دەرکەت کو ئۆجالان ل ژێر پاراستنا باسکەکێ دەولەتا کوور دا دژیت
ل دژی ئۆجالان ل 6 گولانا 1996ێ دا ئۆتۆمبێله‌كا بۆمبەکری ل نێزیکی خواندنگه‌ها پەروەردەییا پەکەکێ یا ل شامێ هات ته‌قاندن، ل 2009ێ، یالچین کوچوک کو ئەڤ کەسە مرۆڤێ دەولەتا کوورا ترکیێ یە، گۆت کو وی عەبدوللا ئۆجالان ل سەر ڤێ تەقینێ ئاگەهدار کرییە، یالچین کوچوک دیار دکەت کو وی ب فەرمانا سەرۆکوەزیرێ وی دەمی یێ ترکیێ ھشیاری دایە ئۆجالان، ئانکو چەقەکێ دەولەتا ترکیێ نەدخواست ئاپۆ بهێتە کوشتن و ئەو هشیار کرییە، ل دادگەھا ئەرگەنەکۆنێ دا دەرکەت کو ئۆجالان ل ژێر پاراستنا باسکەکێ دەولەتا کوور دا دژیت، لێ بەلێ رۆژێن کو پێدڤی بوو ئۆجالان ژ شامێ باربکەت نێزیک ببوون.
گەلۆ، چ چێبوو کو ترکیێ ژ نیشکه‌كێڤە خواست ئۆجالان ژ سووریێ دەربکەڤیت؟
ھێزێن کوور یێن ترکیێ کو ل سالێن 1997-1998ێ تركیه برێڤە دبر، د مژارا پرسگرێکا کوردان دا ستراتیجییا خوە گوهارت، ژ بەر کو سیستەمێ جیھانێ د ناڤا گورانکارییەکێ دا بوو، د ڤێ سیستەما جیھانا کو دهاتە گوهەرین، کورد خوەدی جھەکێ گرنگ بوون، هێرشا سەدام یا ل سەر کویتێ سەردەما نوو یا کوردان ددا دەست پێ کرن، باشورێ کوردستانێ د ناڤەندا پێڤاژۆیا سیاسی دا روونشت بوو، ژ تیرمەھا 1991ێ ڤە، هێلا 36 ژ بۆ پاراستنا ھەرێما باشوورێ کوردستانێ ھاتە راگەهاندن، ھەرێما کوردستانێ ژ ئالیێ «ھێزا چەکووچێ ئامادە» ڤە، ب ھێزێن بریتانیا، ئه‌مه‌ریكا، فەرەنسا ڤە د ھاتە پاراستن، دەولەتا ترکیێ ئەڤ یێک ژ بۆ خوە وەک کریارەکا نەیاریێ دیت و ب ناڤکر، ترکیه ژ لڤینا کوردان ل ھەرێمێ دلتەنگ ببوو.
پێڤاژۆیا راپەرینا ل باشوورێ کوردستانێ نەخشەیا کوردستانێ خستە د رۆژەڤا جیھانێ دا، سەدام چاڤدێرێن چەکێن کێمیایی یێن نەتەوەیێن یەکبوویی ژ ئیراقێ دەر کربوون، ئێدی ئه‌مه‌ریكا ژ بۆ ب داوی ئانینا دەستھلاتدارییا سەدام حسێن کەتبوو د ناڤا خەباتەکا ب لەز و بەز دا.
ترکان خوەست کو «کوردێن خوە» بئافرینیت
ئەو زلامێ ل شامێ رازایی دهێته شیار کرن و پلانەکا نوو ددانن پێشییا وی
د 24ێ چریا پاشین یا 1997 ێ دا، ل باشوورێ کوردستانێ د ناڤبەرا ھێزێن سیاسی دا ئاگربەست چێبوو، ئه‌مه‌ریكا ژ بۆ یەکبوونا کوردان ھەولەک تایبەت دا مەشاندن، ترکیه دیت کو دێ کورد بنە ھێزکا سەرەکی د ھەرێمێ دا و ئەڤ رەوشە دێ ترکیێ تێک ببەت، گەشەدانێن ل باشوورێ کوردستانێ، نەته‌وەپەروەرییا کوردان خورت کر و ژ بۆ کوردان بوو خالەکا بالکێش، ترکیێ خواست کو ڤێ رەوشێ بدەتە سەکناندن، ژ بۆ ڤێ یەکێ ترکان خوەست کو «کوردێن خوە» بئافرینیت و بێخیتە ناڤا لڤ و تەڤگەرێ دا، ژ بۆ ڤێ یەکێ، ئەم دزانین کو د 15ێ شوباتێ دا کۆمپلۆیەک «پیلانگیرییه‌ك» ھەیە، ئەو ژی ژ بۆ کو شینبوونا نەتەوه‌یا کوردستانێ ل باشوور بخەندقینیت، ل همبه‌ر باسکێ نەتەوەپەروەرێن کورد، باسکێ کو سەر ب ترکیێ ڤە بوو ئینانه پێش، ئەو زلامێ ل شامێ رازایی دهێته شیار کرن و پلانەکا نوو ددانن پێشییا وی.
دەما کو ئەمەریکا ل واشنتۆنێ ھەولێن یەکیتییا کوردان د مەشاندن، ل ھەمان دەمێ ترکیێ ژی دخواست کارتا کوردان دەربخیته پێش و دکەڤیتە د ناڤا گوھەرینا پیلانێن خوە دا ل ھمبەری نەخشەیا ھێزێن ناڤنەتەوەیی یێن ژ بۆ کوردستانێ ته‌ڤ دگه‌رییان، ترکیه ژی پیلانا «کوردێن ترکیێ» ده‌ردئێخیته پێش.
گاڤا یەکەم:
دانوستاندن د ناڤبەرا «عەبدوللا ئۆجالان- یالچین کوچوک – دۆغو پەرینچەک» دا برێڤە دچوون، لێ ئێدی راستەراست دانوستاندن ل گەل ئارتێشا ترک ھاتنە دەست پێ کرن، ترافیکا ھەڤدیتنان دەست پێ دکەت، گۆتوبێژێن یەکەم ل سالا 1997ێ ژ بۆ «ئەولەھیا بۆرییا پەترۆلا باکوور-جەیھانێ»، د ناڤبەرا پەکەکێ و دەولەتا ترک دا ل لەندەنێ ھاتنە کرن، کانی یلماز و دیپلۆماتێن دی یێن پەکەکێ بەشداری گۆتوبێژان دبن.
ناڤونیشانێن ھەڤدیتنێن دی یێن سالا 1997ێ دا ھاتینه مەشاندن، ل هۆلەندایێ نە، ئامرھێزەک ژ سەرئەرکانییا گشتی، ل سەر ناڤێ دەولەتا ترکیێ بەشداری ھەڤدیتنان دبیت، ل سەر ناڤێ پەکەکێ ژی کانی یلماز و شاھین جیلۆ بەشداری ھەڤدیتنان دبن، د ڤان جڤینان دا نهێنیێن پر مەزن ڤەشارتی ھەنە، ژ بۆ کو ئەڤ نهێنییە کەشف نەبن، پەکەکە دخوازیت کانی یلماز بکوژیت، ل ھەمان دەمێ کانی یلماز ل سالا 2004ێ ژ پەکەکێ جودا دبیت و ھندەک رەخنەیان ل عەبدوللا ئۆجالان دگریت.
دەما گۆتووبێژ ل ئەورۆپا بەردەوام دبن، ل ترکیێ وێنەیەکێ دی دهێتە چێکرن
ل تەباخا 1998ێ د کۆمبوونا سەرۆکئەرکانێ ترکیێ دا روویێ دەولەتێ خوەیا دبیت و بریارا پێڤاژۆیەکا نوو دهێته دان، دەستپێک ژ سەرۆکێ سەرۆکئەرکانییا گشتی یا ترکیێ حسێن کڤرکئۆغلو دهێت، کڤرکئۆغلۆ ل تەباخێ دبێژیت کو «دڤێت عەبدوللا ئۆجالان ژ شامێ دەربکەڤیت«.
عەبدوللا ئۆجالان ل 28ێ تەباخێ بەشداری «مەد تیڤی» بوو و گۆت: «ئەم وەک پەکەکە، ژ 1ێ ئیلۆنێ ڤە ئاگربەستێ رادگەهینین»، نێزیکی 20 رۆژنامەگەرێن ترک بەشداری بەرنامەیێ دبن، د ھەمان دەمێ دا بەرنامە ژ ئالیێ رۆژنامەگەرێ ترک یێ ناسیار «تایفون تالپۆئۆغلو» دهێتە پێشکێش کرن، ئەڤ رۆژنامەڤانە ھەموو، ژ ئالیێ فەرماندارییا سەرۆکئەرکانییا گشتی یا ترکیێ ڤە ھاتنە شاندن.
د دووڤ دا، ل 15 ئیلۆنا 1998ێ، فەرماندارێ ھێزێن بەژاهی جەنەرال «ئاتێلا ئاتەش» ل باژارێ ھاتای رەیحانلیێ کو دکەڤیتە سەر سنۆرێ سووریێ، گەفێن توند ل سووریێ کرن و گۆت: «بلا سەبرامە نە فەوریت» ھشیاری دا شامێ.
گاڤا دویەمین:
ل 1 چریا 1998ێ سەرۆککۆمارێ ترکیێ «سلێمان دەمیرەل» ھشیاری دا و گۆت «ئێدی سەبرا مە نەما»، تشتێ ل ڤێره بالکێش ئەوە کو چ بەرپرسێن ترک نەگۆتە سووریێ «عەبدوللا ئۆجالان رادەستی مە بکەن»، لێ بەلێ ترکیه تەنێ داخواز دکەت «عەبدوللا ئۆجالان ژ سووریێ» بهێتە دەرێخستن، ئێدی پێویستە ئۆجالان بچیتە جھەکێ دی.
دێ ئۆجالان چیتە کو دەرێ؟
ل 9 چریا ئێکێ عەبدوللا ئۆجالان ب پاسپۆرتەکا سەختە یا بناڤێ «عەبدوللا سارکورت» ژ شامێ دەردکەڤیت، باله‌فر د چیتە ئەسینا، بالەفرگەھا ھەلکۆن ب ڤی رەنگی، ئۆجالان دکەڤیتە ناڤا ھاتن و چوونا وەلاتێن بیانی دا، 130 رۆژا رێڤینگی یا وی ب باله‌فرێ دەست پێ دکەت.
دوماهی باله‌فه‌را ئۆجالان لێ سوار بووی، ژ وەلاتێ کینیایێ ھاتە ستەنبۆلێ، ژ دەستپێکێ ڤە داوییا ڤێ گەرێ دیار بوو، پێویستە دەرکەتنا ئۆجالان ژ سووریێ ب وردەکاریێن وەک ترافیکا ناڤبەرا وەلاتان، بوویەر و مرۆڤان دا نەهێتە شوولی کرن، ھندەک دخوازن ب ڤی شێوازی بوویەرێ پەردەپووش بکەن.
پشتی گرتنا ئۆجالان ژ بلی ترکیێ ھەما بێژە ھەر کەس دهێتە تاوانبار کرن، ل گۆری ئۆجالان؛ ئەمەریکا، ئیسرائیل، رووسیا، بریتانیا، یەونانستان و تەڤاھییا سیستەما جیھانێ ل دژی وی کۆمپلۆ «پیلانگیری» پێک ئینان، وان ھەول دا کو وی بکوژن و پەکەکێ ژ ناڤ ببەن، لێ بەلێ، د راستیێ دا چ ھێز نه‌بوون كو بخوازن پەکەکێ ژناڤ ببه‌ن و ئاپۆی بكوژن، ژ خوە پەکەکە نە ھێزەکه کو ب داوی بهێت، گەر کو ئه‌مه‌ریكا و ھێزێن جیھانی خواست بان، ئەو دکارین ئۆجالانی ل شامێ بکوژن، ھێزەک کو دکاریت ل بەغدایێ قاسم سولەیمانی بکوژیت، بۆچی نەشێت ل شامێ ئۆجالانی بکوژیت؟ بێ گومان، کەسێ پێدڤی ب مرنا ئۆجالان نه‌بوو.
ئۆجالان: «دڤێت ئه‌ز بژیم دا رێكێ ل شه‌رێ مه‌زنێ كورد و تركان بگرم»
لێ شەرێ ترکان یێ قرکرنا کوردان سەرەرای کو ئاپۆ یێ دژیت ژی، ب توندی بەردەوامە
ھەر وەھا، ئەو ژی درەوە یا کو دبێژن گەر ئۆجالان ھاتبا کوشتن دا بیتە سەدەما شەرەکێ بێ داوی د ناڤبەرا ترکیێ و کوردان دا، ئۆجالان نەمر، نەھاتە دارڤە کرن ژی، لێ شەرێ دەولەتا ترک ل دژی کوردان ھەر دەم بەردەوام کر، ل سەرێکانیێ ل عەفرینێ ھێژ قرکرنا کوردان ھەیە، ئۆجالان تەسلیمبوونا خوە ب ڤێ بەهانەیێ دیار دکەت «ئەز نەچار مام کو من ژیان کربا دا کو رێگریێ ل شەرێ مەزنێ کورد و ترکان بگرم»، لێ شەرێ ترکان یێ قرکرنا کوردان سەرەرای کو ئاپۆ دژیت ژی ب توندی بەردەوامە.
بۆچی دەما ئۆجالان ژ شامێ دەرکەتی نه‌چوو چیایێ كوردستانێ؟
بۆچی دەما کو ئۆجالان ژ شامێ دەرکەتی نەچوو کوردستانێ؟ یه‌كه‌ك جهێ كو پێدڤی بوو ئۆجالانی قه‌ست كربایێ کوردستان بوو، وی نە ھلبژارت کو بهێتە چیایێن کوردستانێ، ئەو چییایێن کو وی ب ھەزاران گەنجێن کورد شاندبوونێ کو بچن خوە و وەلاتێ خوە ل وان چیایان ئازاد بکەن، لێ بەلێ، گەلەک سەرۆکێن رێخستنێن کوردان ب سالان ل وان چیایان مابوو، وەکی دی، رێڤەبەرییا باشوورێ کوردستانێ د وی دەمی دا «پارتی و ئێکەتیێ» پەیام ژ بۆ ئۆجالان رێکر و گۆت، وەرە کوردستانێ ئەم دێ تە پارێزین، ئیرانێ ژی داخواز ژ ئۆجالان کر کو ئەو ل تەھرانێ ب جهـ ببیت، لێ ئۆجالان ھەموو دەر ل ڤان پەیامان گرتن.
ھەر چەنده رووسیایێ مافێ روونشتنێ دایێ ژی، لێ ئەو ل وێرێ نەما، ل ھەمان دەمی وەلاتێ ئیتالیا گۆتێ ئەم تە تەسلیمی ترکیێ ناکەین لێ دیسان ل وێرێ ژی نەما، 10 رۆژان بەری کو ئۆجالان بهێتە گرتن، دبێژیتە رۆزەرینی «ئەز هزر دكه‌م کو وەختێ چوونا مالێ ھاتییە»، ئۆجالان چوونا چیایێن کوردستانێ ژ بۆ خوە ب خەتەر دبینیت، لێ گه‌ریانا ل دۆرا وەلاتان ژ بۆ خوە ب خەتەر نه‌دیت.
ھەلوەستا ئۆجالان یا دەما گرتنێ و کارێن د دووڤ دا کرین، ئەو مژا ل سەر ھاتنا وی یا ترکیێ ڤه‌ره‌ڤاند
ئۆجالان و پەکەکە باسی بەرخوەدان و تێکۆشینەکا مەزن دکەن، لێ بەلێ، ھەلوەستا ئۆجالان یا ل دادگەھێن ترکیێ دا دایە نیشاندان و یا زەکی، ئانکو «شەمددین ساکك» یەکە، چ جووداھی د ناڤبەرا وان دا نینە، شەمدین ساکک ل سالا 1998ێ دا ژ پەکەکێ جودا بوو و چوو ترکیێ، ل دادگەھێن ترکیێ بوو «شاھدێ نەدیار» و گەلەک دانپێدان کرن، لێ ھەلوەستا ئۆجالان یا بەرانبەر دەولەتا ترک پتر زیان دا دەستکەفتێن کوردان.
دەما کو ئۆجالان د باله‌فرێ دا بوو، وەکو ئعترافچییەکی ئاسایی دگۆت، «دایکا من ترکە، ھەکە خزمەتەک بهێتە خواستن، ئەز دێ وێ کەم»، ئۆجالان ژ بۆ ھەموو کادر و ئەندامێن خوە ب سالا بەحسا قەهرەمانییا بەرخودانڤانێن زیندانێ دکر، لێ دەما دۆرا وی یا بەرخوەدانێ ھاتی، وی ئەو ئاخفتنێن خوە یێن بەرێ ژ بیر کرن و بوو ئعترافچیێ سەدسالێ.
پرسگرێکا سه‌ره‌گی ئەوە کو ئۆجالان ئەرکەکێ نوو ل دژی کوردان وەرگرتییە، ئۆجالان دەما کو ل 12 چریا پاشین ژ رووسیایێ دچوو ئیتالیا، ھەڤپەیڤینەک دا رۆژنامەیا ئۆزگور پۆله‌تیکا، ئەو دبێژیت: «ئەم ژ ئەنقەرەیێ دەرکەتین و بووینە پارتی، ئەم چووینە رۆژھلاتا ناڤین بووینە ئارتێش، ئەم چووینە ئەورۆپا ئەم دێ بینە دەولەت» لێ پاش 3ێ مەهان، دەما کو ئۆجالان د باله‌فرا ترکان دا بوو ڤان تشتان دبێژیت: «ئەز ژ ترکیێ و ژ گەلێ ترک گەلەک حەز دکەم، ژ گەلێ کورد ژی حەز دکم، ھەکە دەولەت دەرفەتێ بدەتە من ئەز دێ خزمەتەکا مەزن ژ بۆ ترکیێ کەم«.
ئاپۆ ل ئیمرالێی نە ئێخسیرە
ئەو کەسێ دگۆت ب چوونا خوە یا ئەورۆپا ئەم دێ بینە دەولەت د ناڤا رۆژەکی دا ھەموو فکرا خوە گوھارت و گۆت گەر دەولەتەکا کوردان چێببیت ئەو دەولەت دێ بیتە ئیسرائیلا دوویەم
ئەو کەسێ دگۆت ب چوونا خوە یا ئەورۆپا ئەم دێ بینە دەولەت د ناڤا رۆژەکی دا ھەموو فکرا خوە گوھەرت و گۆت گەر دەولەتەکا کوردان چێببیت ئەو دەولەت دێ بیتە ئیسرائیلا دوویەم، ئەڤە ژی دێ بیتە ئه‌گه‌ر کو رۆژھلاتا ناڤین ببیتە گەرا خوینێ.
ئۆجالان و دەولەتا ترک ل سەر یەک خەتێ گەھشتنە ھەڤ و ب ھەڤرا دمەشن، ئەو ژی دژ بوونا دەولەتا کوردستانێ یە، ئاپۆ ئێدی بوویە بەردەڤک، شێورمەند و رێزانێ »دۆزا ترکیا مەزن» یا رۆژھلاتا ناڤین.
ھەلوەستا ئۆجالان ب ھەر ئاوایی ل سەر پلانسازییا دەولەتا ترکیێ یا سەدسالا 21 ێ یە، ژ بۆ بەرژەوەندیێن ترکیێ ل ھەرێمێ و کوردستانێ پرۆژەیێن سیاسی چێدکەت، ژبەر ڤێ یەکێ ئاپۆ ل ئیمرالێی نە ئێخسیرە، رەوشا ل ئیمرالیێ ھەیی ئۆجالان ل سەر ستراتیجییا ترکیێ خودان ئەرکەکێ گرنگە، دخوازیت ترکیه ل کوردستانێ و رۆژھلاتا ناڤین دا ببیتە هێزه‌كا سەرەکی ، ل سەر ڤێ ئارمانجێ ئاپۆ بزاڤێ دکەت.
